Imperializm (od łac.   imperium ^[1] ) ? polityka pa?stw mocarstwowych , polegaj?ca na podbojach kolonialnych lub d??eniu do podporz?dkowania sobie innych krajow ^[2] ; mianem imperializmu jest rownie? nazywany okres historyczny zapocz?tkowany w ostatniej ?wierci XIX wieku, odznaczaj?cy si? ?wiatow? dominacj? kilku wielkich mocarstw ^[1] .

W my?li marksistowsko-leninowskiej , imperializm (czyli kapitalizm monopolistyczny ), jest najwy?szym i ostatnim stadium rozwoju kapitalistycznej formacji społeczno-ekonomicznej ^[1] , ktorego głown? cech? charakterystyczn? stanowi zast?pienie wolnej konkurencji przez panowanie monopolow ^[3] . Członkow rz?dow pa?stw imperialistycznych nazywa si? imperialistami.

Z kolei antyimperializm to ro?nie rozumiane przeciwstawianie si? imperializmowi ^[4] .

Historia koncepcji [ edytuj | edytuj kod ]

W dawnych epokach pa?stwa okre?lane mianem imperiow cz?sto odwoływały si? do uniwersalizmu . Imperium miało dba? o szerzenie kultury i zapewnia? ochron? jego mieszka?cow przed ? barbarzy?cami ”. Przykładem takiego antycznego imperium było Cesarstwo Rzymskie ^[1] .

Nowo?ytny i wspołczesny imperializm sprzyjał jednak wyst?powaniu ideologii nacjonalistycznych, czy wr?cz rasistowskich ^[1] . Skutkiem takiego imperializmu było prze?ladowanie niektorych narodow podbitych, jak np. germanizacja i rusyfikacja wobec Polakow w okresie zaborow.

Sztandarowymi przykładami XIX-wiecznego imperializmu były imperium brytyjskie i francuskie imperium kolonialne . W drugiej połowie XX wieku utraciły one wi?kszo?? terytoriow zamorskich w procesie dekolonizacji ^[1] .

W XXI wieku mianem imperializmu okre?la si? czasem polityk? USA wobec Bliskiego Wschodu, Rosji wobec Czeczenii i Ukrainy , oraz Izraela wobec Palestyny .

Polityka imperializmu [ edytuj | edytuj kod ]

  Zobacz te?: kolonializm i  ekspansjonizm .

W polityce zagranicznej imperializm wyra?a si? w podbojach kolonialnych lub d??eniu do podporz?dkowania sobie innych pa?stw ^[2] . XIX- i XX-wieczny imperializm był nieodł?cznie zwi?zany z kolonializmem; cechował si? d??eniem do pozyskania nowych terytoriow, dost?pu do surowcow, zdobycia rynkow zbytu, a tak?e tworzeniem baz wojskowych ^[1] .

Imperializm w rozumieniu marksistowskim [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Ekonomia marksistowska .

Pierwsze teorie imperializmu pojawiły si? pod koniec XIX wieku . Według nich szybki rozwoj pa?stw kolonialnych wynikał z eksploatacji nale??cych do nich kolonii. Zwolennikami takiego pogl?du byli przede wszystkim Włodzimierz Lenin i Ro?a Luksemburg . Do najwa?niejszych prac Lenina na temat imperializmu nale?? ksi??ka Imperializm jako najwy?sze stadium kapitalizmu (1917) i artykuł Imperializm a rozłam w socjalizmie ( ros.   Империализм и раскол социализма , 1916) ^[5] . Wskazuj?c, ?e imperializm jest odr?bnym, najwy?szym i ostatnim stadium rozwoju kapitalizmu, Lenin okre?lił go nast?puj?co:

W tłumaczeniu Jozefa Stalina Lenin nazywał imperializm ?kapitalizmem umieraj?cym” dlatego, ?e imperializm doprowadza sprzeczno?ci kapitalizmu do najwy?szego napi?cia, do ostatecznych granic, poza ktorymi ma zacz?? si? rewolucja socjalistyczna ^[6] . Propaganda w ZSRR o?wiadczała, ?e kapitalizm w stadium imperialistycznego rozwoju nieuchronnie wst?puje w epok? ogolnego kryzysu ^[7] . Według marksistow na pocz?tku XX wieku istniały trzy imperializmy: brytyjski , francuski i niemiecki (głownie w odniesieniu do ich owczesnych kolonii).

Imperializm jako kapitalizm monopolistyczny [ edytuj | edytuj kod ]

Koncentracja produkcji, ktora doprowadziła do utworzenia monopoli dokonywała si? w całym okresie kapitalizmu. Jednak?e na przełomie XIX i XX wieku w wa?niejszych gał?ziach przemysłu, a tak?e bankowo?ci, w handlu i transporcie uzyskała takie rozmiary, ?e doprowadziła do powstania monopoli, ktore ze swojej strony zmieniły w sposob najbardziej istotny charakter funkcjonowania mechanizmu rynkowego. Dlatego te? imperializm okre?la si? bardzo cz?sto mianem kapitalizmu monopolistycznego ^[8] .

Lenin w pracy Imperializm jako najwy?sze stadium kapitalizmu rozpoczyna badanie nowego stadium rozwoju kapitalizmu od analizy zmian w sferze produkcji. Ustalił on pi?? podstawowych cech ekonomicznych imperializmu:

Jozef Stalin okre?lał imperializm jako ?wszechpot?g? monopolistycznych trustow i syndykatow, bankow i oligarchii finansowej w krajach przemysłowych” ^[6] . Podstaw? i punktem wyj?cia przechodzenia do imperializmu był olbrzymi wzrost koncentracji produkcji, tj. wzrost ci??aru gatunkowego wielkich przedsi?biorstw w ogolnej liczbie przedsi?biorstw, ich udziału w ogolnych rozmiarach produkcji, skupianie w wielkich przedsi?biorstwach coraz to wi?kszej cz??ci siły roboczej i mocy produkcyjnych ^[10] . Wielkie przedsi?biorstwa usiłuj? zagarn?? rynek w swoje r?ce, zniszczy? konkurentow, lub te? dogada? si? z nimi i dyktowa? ceny. Podstawowymi formami kapitalistycznych zrzesze? s? kartele , syndykaty , trusty i koncerny ^[11] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• imperializm , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2022-01-30]   .
• imperializm [w:] Słownik j?zyka polskiego [online], PWN .
• Aleksiej Bielakow , Fiodor Burłacki , Jurij Melwil, Abram Milejkowski , Sołomon Wygodzki , i in.: Podstawy marksizmu-leninizmu  : podr?cznik (Tyt. oryg.: Osnovy marksizma-leninizma) . Pod redakcj? Otto Kuusinena , tłumacz Regina Hekker i in.. Wyd. IV na podstawie II wyd. rosyjskiego. Warszawa: Ksi??ka i Wiedza , 1964. ( pol. ) .
• Pawieł Judin , Lew Leontjew , Iwan Łaptiew , Anatolij Paszkow , Dmitrij Szepiłow , i in.: Ekonomia polityczna : podr?cznik (Tytuł oryginału: Politi?eskaa ekonomia) . Pod redakcj? Konstantina Ostrowitianowa  ; tł. Seweryn ?urawicki, Jozef Zawadzki, Ryszard Gradowski, Regina Winiewska, Maksymilian Pohorille. Warszawa: Ksi??ka i Wiedza, 1955.
• Adam Łopatka : Słownik Wiedzy Obywatelskiej . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.