Zobacz te?: inne znaczenia słowa ?idealizm” .

Idealizm ? pogl?d, wedle ktorego ?wiat dost?pny ludzkim zmysłom nie jest cało?ci? rzeczywisto?ci. Procz tego wymiaru poznawczego istniej? bowiem byty niematerialne, ktore s? wieczne i niezmienne. S? one dost?pne człowiekowi poprzez poznanie drog? rozumowania.

Poj?cie idealizmu [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Podstawowe zagadnienie filozofii .

Idealizm jest poj?ciem, ktore pozostaje w stałej opozycji do materializmu . Filozofia marksistowsko-leninowska okre?la idealizm jako kierunek filozoficzny głosz?cy pierwotno?? ducha, idei w stosunku do materii ^[1] . Wyra?enie ?idealizm”, wzi?te w jego znaczeniu filozoficznym, niczego ponad to nie zawiera ^[2] .

Głowne odmiany idealizmu [ edytuj | edytuj kod ]

Istniej? dwie zasadnicze odmiany filozofii idealistycznej: idealizm obiektywny i idealizm subiektywny ^{[1] [3] [4]} . Idealizm obiektywny wychodzi z zało?enia, ?e istnieje jaka? nadprzyrodzona, ponadludzka siła duchowa, ktora okre?la wszystkie procesy materialne ^{[1] [5]} . Ta koncepcja nazywa si? idealizmem obiektywnym dlatego, ?e uznaje niezale?ne od ?wiadomo?ci ludzkiej istnienie jakiej? ?duszy ?wiata”, ??wiatowego ducha”, ktory stworzył wszystko, co istnieje w przyrodzie i społecze?stwie ^[1] . Najwybitniejszym przedstawicielem idealizmu obiektywnego był w filozofii staro?ytnej Platon , a w filozofii nowo?ytnej ? Hegel ^[1] .

Idealizm subiektywny tym ro?ni si? od idealizmu obiektywnego, ?e sprowadza ?wiat do postrze?e? ^{[6] [7]} utrzymuj?c, jakoby wszystkie przedmioty postrzegane za po?rednictwem naszych zmysłow nie istniej? niezale?nie od naszych wra?e? zmysłowych i wyst?puj? jako kombinacje naszych wra?e?, wyobra?e? ^{[5] [8]} . Tak np. idealista subiektywny George Berkeley twierdził, i? rzeczy, ktore widzimy, postrzegamy, dotykamy, istniej? jedynie w naszych postrze?eniach zmysłowych ^[8] .

Idealizm plato?ski [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwszym znacz?cym filozofem głosz?cym pogl?dy idealistyczne był Platon . Punktem wyj?cia idealizmu plato?skiego było zało?enie Sokratesa odnosz?ce si? do poj??: w poj?ciach zawarta jest wiedza pewna i bezwzgl?dna. Według Platona idee tworz? odr?bny ?wiat. Relacje mi?dzy nimi s? analogiczne do tych, ktore zachodz? mi?dzy poj?ciami. Podobnie jak sokratejskie poj?cia, idee stanowi? swoist? hierarchi?: od tych najni?szych do najwy?szej idei Dobra. Rozpatruj?c ten problem na gruncie bytu, Platon doszedł do wniosku, i? istnieje tylko jeden byt ? Idea . Przyj?cie takiego pogl?du spowodowało rownie? inne postrzeganie realno?ci. Dot?d bowiem uznawano realno?? tylko w rzeczach, Platon za? stwierdził, ?e rzeczy s? jedynie cieniem idei. Idee s? wzorami dla rzeczy. I cho? natura ?wiata rzeczy oraz ?wiata idei jest ro?na, to układ pozostaje ten sam, gdy? porz?dek ?wiata jest po prostu odzwierciedleniem doskonałego ?wiata idei. Wreszcie zagadnienie tycz?ce si? natury plato?skiej idei. Sam filozof odrzucił tak? mo?liwo??, ?e idee s? fizyczne. Dowodził, ?e idee s? uczestnikami wielu rzeczy, a w przypadku bytu fizycznego jest to niemo?liwe. Zaprzeczył rownie?, ?e idee s? bytem psychicznym. Według tego greckiego filozofa istniały dwa sposoby kategoryzacji idei: jedna w sensie logicznym , druga za? w kontek?cie religijnym. Swe wywody argumentował tym, ?e idee albo s? tworzywem idealnym, swoistym wzorcem, albo s? rzeczywisto?ci? niepoj?t? dla ludzi, a wi?c bosk?.

Idealizm Plotyna [ edytuj | edytuj kod ]

Koncepcj? idei w innym kształcie ukazywał Plotyn , ktory nauki Platona traktował jako kanw? swych rozwa?a?. Idee według niego s? cz??ci? składow? absolutu , z ktorego si? wyłoniły, dlatego te? nie mog? by? najdoskonalsze. ?wiat idealny, czyli ?wiat ducha, jest uzupełnieniem absolutu, podobnie jak ?wiat psychiczny i materia. Tak?e w kwestii materii Plotyn wykazywał koncepcj? idealistyczn?. Uwa?ał bowiem, ?e ?wiat utworzony jest z materii i jej ukształtowania. Ukształtowanie to jest idealnym bytem, ktory odzwierciedla si? w materii, tworz?c materialny ?wiat.

Idealizm empiryczny [ edytuj | edytuj kod ]

Kartezjusz wyznawał idealizm zwany empirycznym. Podzielił on idee na wrodzone, ktore człowiek dziedziczy, nabyte, ktore ludzie otrzymuj? z zewn?trz podczas swojego ?ycia, oraz skonstruowane przez nas samych, ktore ka?dy z nas tworzy i im hołduje. Według filozofow sporn? kwesti? jest istnienie idei wrodzonych. W tej kwestii Kartezjusz zaj?ł stanowisko potwierdzaj?ce ich istnienie. Według niego nie s? one wynikiem działania na umysł czynnikow zewn?trznych, s? własno?ci? umysłu, jednak?e pozostaj? niezale?ne od woli. Idee wrodzone charakteryzuj? si? wreszcie jasno?ci? i wyrazisto?ci?, gdy? nale?? do rozumu, wi?c nie mog? by? dla niego niezrozumiałe i ciemne. Ten sposob postrzegania idei wrodzonych nazwano natywizmem. Idee wrodzone według Kartezjusza s? przekazywane człowiekowi przez Boga, dlatego te? cechuje je stało??, niezawodno?? i prawdziwo??. Tak uj?ta koncepcja idei wrodzonych, stoj?cych dodatkowo w opozycji do typowo ludzkich idei nabytych, jest swoist? kontynuacj? teorii iluminacji ?w. Augustyna .

Spirytualizm [ edytuj | edytuj kod ]

Idealizm propagował te? George Berkeley . Idealizm nosił u niego form? spirytualizmu . Aby istniały idee, musz? istnie? umysły, ktore te idee nosz?. Umysły s? substancjami, istniej? samodzielnie i s? czynne. Bez nich nie mogłyby istnie? idee, jak te? nie mogłyby istnie? bez duchow czynnych. Byt idei polega na tym, ?e postrzegaj?.

Idealizm poznawczy [ edytuj | edytuj kod ]

Pogl?d epistemologiczny odrzucaj?cy mo?liwo?? poznania rzeczywisto?ci zewn?trznej wobec umysłu, stanowi?cy przeciwie?stwo realizmu epistemologicznego . Idealizm poznawczy nie istniał w filozofii staro?ytnej i ?redniowiecznej, a w filozofii wspołczesnej nie ma du?ego znaczenia. Istniał głownie od XVII do XIX wieku, a jego nowo?? wobec koncepcji staro?ytno-?redniowiecznych stanowi jeden z głownych powodow grupowania ich we wspoln? kategori? filozofii klasycznej .

Według idealistow podmiot poznania nie ma mo?liwo?ci wykroczenia w aktach poznawczych poza własn? sfer? immanentn? ? pogl?d taki nazywamy idealizmem immanentnym , lub poznanie nie dotyczy rzeczywisto?ci zewn?trznej wobec umysłu (? rzeczy samych w sobie ”), ale wył?cznie własnych konstruktow umysłu ? pogl?d taki nazywamy idealizmem transcendentalnym . Za typowego przedstawiciela idealizmu immanentnego mo?na uzna? np. George'a Berkeleya , a za typowego przedstawiciela idealizmu transcendentalnego Immanuela Kanta . W skrajnej postaci idealizm poznawczy zakłada, ?e nie ma sposobu, aby wyj?? poza własne ?ja” , a zatem dla ka?dego, jego ?wiat składa si? wył?cznie z niego samego.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• empiryzm
• epistemologia
• racjonalizm

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Aleksiej Bielakow , Fiodor Burłacki , Jurij Melwil , Abram Milejkowski , Sołomon Wygodzki , i in.: Podstawy marksizmu-leninizmu  : podr?cznik (Tyt. oryg.: Osnovy marksizma-leninizma) . Pod redakcj? Otto Kuusinena , tłumacz Regina Hekker i in.. Wyd. IV na podstawie II wydania rosyjskiego. Warszawa : Ksi??ka i Wiedza , 1964. ( pol. ) .
• Wiktor Czertkow , S.P. Dudel , Iwan Kuzniecow , Michaił Leonow , Teodor Ojzerman , Nikołaj Owczynnikow , i in.: Materializm dialektyczny . Pod ogoln? redakcj? J.F. Aleksandrowa . Tłumaczyli Halina Zielnikowa, Zdzisław Nieman, Halina Wa?kowska, Stanisław Radziszewski. Warszawa : Ksi??ka i Wiedza , 1955.
• Aleksiej Bogomołow , Dmitrij Czesnokow , Władisław Kelle , Iwan Kuzniecow , Teodor Ojzerman , Mark Rozental , i in.: Podstawy filozofii marksistowsko-leninowskiej . Pod redakcj? F. W. Konstantinowa  ; z ros. przeł. Henryk Widłaszewski. Warszawa : Ksi??ka i Wiedza , 1980. 672, [3] s. ; 20 cm.
• Aleksandr Spirkin : Zarys filozofii marksistowskiej (Tyt. oryg.: Kurs marksistskoj fiłosofii) . tł. Lucyna Smoli?ska. Warszawa: Ksi??ka i Wiedza , 1968. ( pol. ) .
• "Идеалнзм и его корни" (Idealizm a jego korzenie). W: Gieorgij Szachnazarow , Aleksandr Boborykin , Jurij Krasin , Władimir Suchodiejew : Obszczestwowiedienije . Moskwa : Политиздат, 1982, s. 39-41, seria: Учебник для выпускного класса сред. школы и сред. спец. учеб. заведений. ( ros. ) .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Paul P.   Guyer   Paul P. , Rolf-Peter R.P.   Horstmann   Rolf-Peter R.P. , Idealism , [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy , CSLI, Stanford University , 30 sierpnia 2015 , ISSN 1095-5054 [dost?p 2018-01-16]   ( ang. ) .
• Idealism ( ang. ) , Routledge Encyclopedia of Philosophy , rep.routledge.com [dost?p 2023-05-12].