Henryk Łowmia?ski

Data i miejsce urodzenia	22 sierpnia 1898 Daugudzie , gubernia kowie?ska
Data i miejsce ?mierci	4 wrze?nia 1984 Pozna?
Zawod, zaj?cie	historyk, mediewista
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Henryk Łowmia?ski (ur. 22 sierpnia 1898 w Daugudziach zm. 4 wrze?nia 1984 w Poznaniu ) ? polski historyk, mediewista , autor m.in. monumentalnej monografii Pocz?tki Polski (1963?1985) ^[a] . Budowniczy Polski Ludowej .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Urodził si? w rodzinie Konstantego i Kazimiery z Rudzi?skich ^[1] . Po okresie nauki domowej ucz?szczał do szkoł ?rednich najpierw w Wilnie , a potem w Czernihowie , gdzie w 1916 r. uzyskał ?wiadectwo dojrzało?ci. W latach 1916?1918 studiował na Wydziale Historyczno-Filologicznym Uniwersytetu Kijowskiego . Od roku akademickiego 1919/20 studia historyczne kontynuował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i tam je uko?czył ^[2] . Tam został nast?pnie zatrudniony i odbył swoj? dalsz? ?cie?k? naukow?. Kształtował si? głownie pod okiem Kazimierza Chodynickiego i Stanisława Ko?ciałkowskiego . Doktoryzował si? w 1924 r. prac? ?Wchody” miast litewskich w XVI wieku (promotor prof. Feliks Koneczny ). Był to pierwszy doktorat z historii na odnowionym wile?skim uniwersytecie . Habilitował si? w 1932 dwutomow? prac? Studia nad pocz?tkami społecze?stwa i pa?stwa litewskiego . W latach 1929?1933 pracował jako kierownik w Archiwum Miasta Wilna ^[3] . W 1933 r. obj?ł na wile?skim uniwersytecie katedr? historii Europy wschodniej, ktor? piastował do 1939 r. Od 1938 był członkiem Polskiej Akademii Umiej?tno?ci . Karier? naukow? zatrzymał wybuch II wojny ?wiatowej .

W czasie wojny pracował w Archiwum Pa?stwowym w Wilnie ^[3] , gromadz?c przy okazji materiały do swych przyszłych prac. Wobec przesuni?cia granic Polski na zachod, musiał po wojnie szuka? nowego miejsca zatrudnienia.

W 1945 r. przeniosł si? najpierw na krotko do Łodzi , a zaraz po?niej na zaproszenie dziekana Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Pozna?skiego Kazimierza Tymienieckiego do Poznania , gdzie obj?ł Katedr? Historii Europy Wschodniej (po?niej przemianowan? na Katedr? Historii Narodow ZSRR). Od 1953 r. był kierownikiem działu historii ?redniowiecznej Instytutu Historii PAN. W latach 1951?1956/1957 był kierownikiem katedr historycznych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza , a w latach 1956/1957?1968 był dyrektorem Instytutu Historii UAM ^[4] . Zasiadał w komitecie redakcyjnym ?Rocznikow Historycznych”.

W 1952 r. został członkiem korespondentem, a w 1956 r. członkiem rzeczywistym PAN ^[5] .

Zgin?ł tragicznie 4 wrze?nia 1984 r., potr?cony przez tramwaj na ul. Grunwaldzkiej w Poznaniu. Został pochowany w grobowcu rodzinnym mał?onki na cmentarzu parafialnym w podłodzkim Rzgowie (sektor E, nr 251, 252) ^[6] .

?ycie prywatne [ edytuj | edytuj kod ]

22 grudnia 1924 r. w ko?ciele ?w. Aleksandra w Warszawie po?lubił Mari? Pelagi? Plackowsk? , historyk zamieszkał? wowczas przy ul. Wiejskiej i pracuj?c? jako nauczycielka ^[1] .

Działalno?? naukowa [ edytuj | edytuj kod ]

W trakcie pracy w Wilnie, w swoich badaniach koncentrował si? na dziejach Europy Wschodniej, a w jej obr?bie przede wszystkim na historii Litwy i Białorusi. Jego najpowa?niejsza i najbardziej tworcza praca z tego okresu to rozprawa habilitacyjna Studia nad pocz?tkami społecze?stwa i pa?stwa litewskiego , w ktorej dokonał syntezy i analizy dziejow plemion Litwinow-?mudzinow, Łotyszow i Prusow pocz?wszy od schyłku XIII wieku. W dwoch kolejnych przedwojennych publikacjach skupił si? na uniach polsko-litewskich doby Jagiellonow, wyja?niaj?c ?rodła zainteresowa? zwi?zkami z Polsk? ze strony Litwy oraz rol? w tych procesach Witolda . Wielkiemu ksi?ciu litewskiemu po?wi?cił te? jeszcze jedn? publikacj?, mianowicie jego biografi?. Badał rownie? dzieje poga?skich Prus, a pod koniec lat trzydziestych Białorusi ? zwłaszcza miasta Mohylewa .

Po wojnie w znacznej mierze przeorientował si? na prahistori? i histori? wczesno?redniowieczn? Polski. Najwa?niejsza z jego prac w tym zakresie to Podstawy gospodarcze formowania si? pa?stw słowia?skich . Łowmia?ski odpowiadał w niej na pytanie, jak wydajne musz? by? zdolno?ci produkcyjne społeczno?ci, aby mogła ona wpierw wy?ywi? i utrzyma? aparat administracji oraz dru?yn? wodza, a nast?pnie cał? klas? panuj?c? z ksi?ciem na czele. W wyniku bada? nad ?rodłami antycznymi i wczesno?redniowiecznymi oraz rezultatami prac archeologicznych Łowmia?ski przedstawił tez?, ?e pa?stwo ponadplemienne w tej cz??ci ?wiata mo?e powsta? i utrzyma? swoj? organizacj?, je?li jego plemiona przejd? na osiadły tryb ?ycia i uczyni? głownym ?rodkiem produkcji rolnictwo . Wykazał te?, ?e w krajach słowia?skich takie warunki wyst?piły pomi?dzy VI a VIII wiekiem. Przej?cie w tym czasie z ekstensywnej eksploatacji ziemi opartej na gospodarce ?arowej i zastosowanie uprawy ornej za pomoc? radła lub sochy zwi?kszyło plony na tyle, ?e wytworzyła si? nadwy?ka przeznaczona nie na cele konsumpcyjne, ale na obrot gospodarczy.

Od 1953 r. w ramach Instytutu Historii PAN podj?ł si? opracowania nowoczesnej jak na owczesne standardy syntezy dziejow polskich w oparciu o zało?enia materializmu dialektycznego ^[7] i zredagował jego pierwszy tom obejmuj?cy histori? do roku 1764. Nast?pnie prowadził badania nad genez? Rusi Kijowskiej (zajmuj?c stanowisko umiarkowanie antynormanistyczne ? tj. ograniczaj?ce rol? Normanow w procesie pa?stwowotworczym) oraz Polski piastowskiej (w szerszym kontek?cie historii całej Słowia?szczyzny). Dowodził, ?e kluczowe znaczenie dla kwestii powstania pa?stw słowia?skich miałoby ?prawo koniecznej zgodno?ci stosunkow produkcji z charakterem sił wytworczych” ^[7] . Po wydaniu szeregu prac przygotowawczych w latach 1956?1962, a nast?pnie w latach 1963?1973 opublikował dzieło swojego ?ycia ? monumentalne pi?ciotomowe Pocz?tki Polski o ł?cznej obszerno?ci 2431 stron. Przy okazji stworzył te? publikacj? pomocnicz? na temat poga?skich religii Słowian . U schyłku ?ycia sporz?dził szosty tom, wydany po?miertnie w 1985 r., ktory w zało?eniu miał by? wył?cznie obszernym indeksem do poprzednich pi?ciu, jednak?e w znacznej cz??ci stanowił on tre?? merytoryczn? ? przyczynek do całkiem nowej syntezy badanych dziejow.

Henryk Łowmia?ski znany był, zwłaszcza u schyłku ?ycia, z całkowicie regularnego ucz?szczania na stanowisko swojej pracy tworczej do czytelni Biblioteki Uniwersyteckiej. Przybywał do niej z niemal idealn? dokładno?ci? codziennie ok. godziny 9.00. Tylko raz uniemo?liwiono profesorowi skorzystanie z ksi?gozbioru ? w 1980 r., gdy biblioteka strajkowała i jej pracownicy odmowili mu (jak wszystkim innym) wej?cia do ?rodka. W drodze do biblioteki prof. Łowmia?ski był tak?e w dniu, w ktorym uległ ?miertelnemu wypadkowi drogowemu. Po ?mierci Łowmia?skiego, pracownicy Biblioteki Uniwersyteckiej opublikowali na łamach lokalnej prasy obszerny nekrolog ^[8] .

Cho? na Uniwersytecie Adama Mickiewicza Łowmia?ski przez wiele lat piastował kierownicze stanowiska, jednak w rzeczywisto?ci oddany był nauce i nie lubił pracy biurowo-administracyjnej. Objawiało si? to w ro?nego rodzaju aktach roztargnienia w czasie jej wykonywania, m.in. zatrudnionej w Instytucie Historii kobiecie przybił na podaniu o urlop macierzy?ski piecz?tk? ?Sprawdzono pod wzgl?dem merytorycznym” ^[9] .

Uczniowie [ edytuj | edytuj kod ]

Jego uczniami byli: prof. Juliusz Bardach , prof. Artur Kijas , prof. Marceli Kosman , doc. Jozef Morzy , prof. Jerzy Ochma?ski , prof. Barbara Topolska , prof. Leonid ?ytkowicz .

Publikacje [ edytuj | edytuj kod ]

• ?Wchody” miast litewskich (1923?1924), [w:] Ateneum Wile?skim t. 1 (s. 398?466) i t. 2 (s. 1?30)
• Witold wielki ksi??? litewski (1930)
• Studia nad pocz?tkami społecze?stwa i pa?stwa litewskiego (1931?32)
• Uwagi o sprawie podło?a społecznego i gospodarczego Unii Jagiello?skiej (1934)
• Prusy poga?skie (1935) [wydanie ang. The Ancient Prussians (1936)]
• Wcielenie Litwy do Polski w 1386 roku (1937)
• Handel Mohylewa w XVI w. (1938)
• Struktura gospodarcza Mohylewa w czasach pomiary włocznej (1939)
• Imi? chrzestne Mieszka I (1948)
• Podstawy gospodarcze formowania si? pa?stw słowia?skich (1953)
• Zagadnienia roli Normanow w genezie pa?stw słowia?skich (1957)
• Historia Polski do roku 1764 (1957?1958)
• Geneza pa?stwa ruskiego jako wynik procesu wewn?trznego (1962)
• Pocz?tki Polski t. I?VI (1963?1985)
• Religia Słowian i jej upadek (w. VI?XII) (1979)
• Studia nad dziejami Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego (1983)
• Studia nad dziejami Słowia?szczyzny, Polski i Rusi w wiekach ?rednich (1986)
• Prusy ? Litwa ? Krzy?acy (1989)
• Zaludnienie pa?stwa litewskiego w wieku XVI: zaludnienie w roku 1528 (1998)
• Polityka Jagiellonow (1999)

Ordery i odznaczenia [ edytuj | edytuj kod ]

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1974) ^[10]
• Order Sztandaru Pracy II klasy (16 lipca 1954) ^[11]
• Krzy? Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951) ^[12]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955) ^[13]

Nagrody [ edytuj | edytuj kod ]

• Nagroda Pa?stwowa I stopnia za cało?? prac naukowych w minionym 10-leciu, a w szczegolno?ci za dzieło pt. Podstawy gospodarcze formowania si? pa?stw Słowia?skich (1955) ^[14]
• Nagroda Pa?stwowa I stopnia z okazji 20-lecia Polski Ludowej (22 lipca 1964) ^[15]

Upami?tnienie [ edytuj | edytuj kod ]

Dla uczczenia pami?ci historyka, jego uczniowie 30 maja 1989 ^[b] zało?yli Fundacj? Historyczn? im. prof. Henryka Łowmia?skiego.

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Gerard Labuda , Wspomnienie po?miertne. Dzieło ?yciowe Henryka Łowmia?skiego , [w:] Roczniki Historyczne , t. 52 (1986), s. 245 ? 248.
• Dariusz Matelski , Grabie? dobr kultury w wojnach Rzeczypospolitej Obojga Narodow (1569?1795) . Ksi??ka dedykowana pami?ci kierownikow Katedry Historii Wschodu Europy Uniwersytetu Pozna?skiego ? prof. Jozefowi Paczkowskiemu (1861?1933) , prof. Kazimierzowi Chodynickiemu (1890?1942) i prof. Henrykowi Łowmia?skiemu (1898?1984), Wydawnictwo GRAFIKA (Pozna? 2005).