Ten artykuł dotyczy systemu lennowego w Japonii. Zobacz te?: Han .

Han ( jap. 藩 han ) ? lenna feudalne w Japonii , ktore utworzył w XVI w. Hideyoshi Toyotomi . Likwidacja systemu hanow została przeprowadzona w 1871 , trzy lata po restauracji Meiji . Na ich miejsce ustanowiono prefektury . Liczba hanow ulegała zmianom; zwykle wynosiła ona około 300. W wi?kszo?ci były one rz?dzone przez daimy? , ktorych ziemie były wyceniane na co najmniej 10 tys. koku .

Najbogatszym hanem był Kaga, z produkcj? 1 022 700 koku ^[1] . Han Kaga znajdował si? na obszarze owczesnych prowincji: Kaga, Etchu i Noto.

Han a prowincja [ edytuj | edytuj kod ]

Prowincje ( jap. ? kuni ) zostały ustanowione we wcze?niejszych okresach historycznych (w wi?kszo?ci w VIII wieku ) przez dwor cesarski. Pocz?tkowo prowincja była jednostk? administracyjn? rz?du centralnego. W okresie Muromachi siogunat wyznaczył shugo daimy? do zarz?dzania ka?d? prowincj?. Władza wi?kszo?ci shugo daimy? uległa ograniczeniu pod koniec okresu Muromachi i zostali oni zast?pieni przez sengoku daimy? . Wielu sengoku daimy? było samurajami ni?szej rangi ni? shugo daimy? , ale niektorzy shugo daimy? przetrwało a? do okresu Edo (np. Shimazu w prowincji Satsuma ).

W okresie Edo prowincje pozostały w formie nazw geograficznych. W przeciwie?stwie do nich han był lokaln? struktur? administracyjn? i jako taka okre?lał obszar, nad ktorym rozci?gał swoj? władz? lokalny rz?d. System hanow został okre?lony przez siogunat Tokugawow. Hany miały rozmait? wielko??, ale zgodnie z definicja siogunatu, ka?dy han był posiadło?ci? o rocznej produkcji co najmniej 10 tys. koku. Daimy? był głow? hanu i bezpo?rednim wasalem sioguna . Je?li wasal daimy? posiadał lenno ponad 10 tys. koku (np. Kagetsuna Katakura z Sendai lub Kur?bei Inada z Tokushima), zgodnie z definicj? nie był on daimy?, poniewa? słu?ył swojemu daimy?, a nie siogunowi. Mimo to, takie lenno mogło by? dla wygody nazywane hanem.

Stosunki mi?dzy hanem a bakufu [ edytuj | edytuj kod ]

Podstawowe struktury hanu i bakufu były podobne, poniewa? Ieyasu Tokugawa , tworca bakufu, utrzymał struktury rz?dowe wypracowane przez jego przodkow, lokalnych daimy? w prowincji Mikawa . Niektorzy daimy?, przede wszystkim ci, ktorych przodkowie słu?yli Tokugawom przed 1600 ( fudama daimy? ), byli panami swoich hanow oraz pełnili funkcje urz?dowe w ramach bakufu.

Ka?dy daimy? słu?ył siogunowi i otrzymywał od niego prawo do rz?dzenia hanem. Nast?pca ka?dego daimy? był wcze?niej zatwierdzany przez siogunat. Gdy zapadała decyzja o wyznaczeniu nast?pcy, syn daimy? (rodzony lub adoptowany) udawał si? do zamku Chiyoda w Edo i spotykał si? z siogunem w celu uznania i pozwolenia na sukcesj?. W przypadku, gdy ta procedura została zignorowana, sukcesja była anulowana, a han był likwidowany w drodze procesu okre?lanego po japo?sku toritsubushi (wymazanie).

Mimo ?e ka?dy daimy? składał przysi?g? lojalno?ci siogunowi, stosunki mi?dzy nimi a siogunem kształtowały si? rozmaicie. Poza czynnikami osobistymi, stosunki mi?dzy ka?dym hanem a siogunatem były zdeterminowane przez stosunek rodu rz?dz?cego hanem do rodu Tokugawa. Na tej podstawie były zdefiniowane trzy klasy hanow:

• fudama - rody, ktore były wasalami Tokugawow przed bitw? pod Sekigahar? w 1600. Daimy? z tych rodow obsadzali wa?ne stanowiska w ramach bakufu.
• tozama - rody, ktore uznały zwierzchno?? Tokugawow po bitwie pod Sekigahar? (niekoniecznie walczyły przeciwko nim). Ci daimy? nie mieli prawa do pełnienia funkcji rz?dowych.
• shinpan - rody zwi?zane pokrewie?stwem z siogunem, spo?rod ktorych wybierano kolejnego sioguna w razie braku bezpo?redniego nast?pcy. Shinpan daimy? nie mogli pełni? funkcji rz?dowych, ale siogun liczył si? z ich zdaniem i cz?sto byli jego oficjalnymi doradcami ^[2] .

Wielko?? hanu [ edytuj | edytuj kod ]

Inna klasyfikacja hanow opierała si? na ich wielko?ci. W okresie Edo rozmiar posiadło?ci daimy? był okre?lany według jego zdolno?ci produkcyjnej w koku ry?u ( kokudaka ). W rzeczywisto?ci kokudaka obejmowało zbiory ro?nych plonow (poza tymi obj?tymi monopolami wewn?trz hanu) oraz dodatkowe podatki i opłaty (np. podatek od soli ). Ka?dy han posiadał oficjaln? zdolno?? produkcyjn? omotedaka , ktora została okre?lona w pierwszych latach siogunatu Tokugawow i rzadko była uaktualniana. Rzeczywista produkcja hanu ( jitsudaka ) najcz??ciej ro?niła si? od warto?ci oficjalnej, w wi?kszo?ci przypadkow na plus. ^[3]

Dziesi?? najwi?kszych hanow w okresie Edo: ^[1]

Ranga hanu [ edytuj | edytuj kod ]

Hany ro?niły si? wielko?ci? oraz, w konsekwencji, generowanym dochodem. Klasyfikacja hanow przez siogunat opierała si? na ich wielko?ci, ale silnie zale?ała te? od ich znaczenia politycznego. Han i jego daimy? powinni zachowywa? si? zgodnie ze swoj? rang?.

Najwi?ksze hany były posiadło?ciami wi?kszymi ni? pojedyncza prowincja, a ich daimy? byli nazywani kokushu , władcami prowincji. W prowincjach Mutsu i Dewa głowni daimy? rownie? otrzymali t? rang?, poniewa? ich posiadło?ci obejmowały całe prowincje. W?rod władcow prowincji znajdowali si?: Maeda, Shimazu, Ikeda, Date i inni wielcy daimy?.

Niektore hany otrzymały t? najwy?sz? rang? mimo niewielkiego zajmowanego obszaru. W niektorych sytuacjach mogło to oznacza? du?e obci??enia finansowe.

Daimy? najni?szej rangi nie mieli prawa do budowy zamku. We wczesnych latach okresu Edo siogunat wprowadził zasad? "jedna prowincja, jeden zamek", ale po?niej w prowincjach powstawało wiele zamkow.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]