Gwo?dziec (obwod iwanofrankiwski)

Gwo?dziec
	; Ko?cioł Bernardynow w Gwo?d?cu
	Herb
Pa?stwo	Ukraina
Obwod	iwanofrankiwski
Powierzchnia	2,22 km²
Populacja (2018) ; ? liczba ludno?ci	; 1926
Kod pocztowy	78260
	Poło?enie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego Gwo?dziec
	Poło?enie na mapie Ukrainy Gwo?dziec
	48°35′N 25°17′E / 48,583333 25,283333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Gwo?dziec ( ukr. Гв?здець , Hwizde? ) ? osiedle typu miejskiego na Ukrainie , w obwodzie iwanofrankiwskim , w rejonie kołomyjskim , nad Czerniaw? .

Poło?one jest 19 km na połnocny wschod od Kołomyi i 58 km na południowy wschod od Iwano-Frankiwska ; stacja kolejowa Gwo?dziec , szkoła , urz?d pocztowy , cerkiew i ruiny ko?cioła.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Parafi? zało?ono w 1475 roku z fundacji podczaszego halickiego Prokopa z Gwo?dzca. W latach 1618?1621 miejscowo?? zniszczyli Tatarzy. Parafi? ponownie odnotowano w 1710 roku. W latach 1918?1939 miejscowo?? wchodziła w skład II Rzeczypospolitej i była siedzib? gminy Gwo?dziec Miasto w powiecie kołomyjskim , w wojewodztwie stanisławowskim .

W czasie okupacji niemieckiej mieszkaj?ce tutaj polskie rodziny Krzeszowcow i Nosolow ukrywały ?ydow . W 1984 roku Instytut Jad Waszem uhonorował za to tytułami Sprawiedliwych w?rod Narodow ?wiata Karola i Janin? Krzeszowcow oraz Piotra i Aniel? Nosolow (rodzicow Janiny Krzeszowiec) ^[2]^[3].

W latach 1943?1945 miasteczko, a zwłaszcza zabudowania klasztorne, były miejscem schronienia dla ludno?ci polskiej z okolicznych wiosek przed atakami banderowcow. Niemniej jednak nacjonali?ci ukrai?scy z OUN - UPA zamordowali poza jego obr?bem miasta 15 Polakow ^[4].

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

1765 rok: 900 osob, w tym 60% ?ydow ^[5];
1880 rok: 1887 osob, w tym 1263 ?ydow ^[5];
1900 rok: 2442 osob, w tym 1683 ?ydow ^[5];
1921 rok: 1992 osob, w tym 1234 ?ydow, 464 Ukrai?cow i 294 Polakow ^[6];
1931 rok: 2708 osob ^[6];
1939 rok: 2850 osob, w tym 1550 ?ydow. W 1942 roku Niemcy dokonali zagłady ludno?ci ?ydowskiej. Około 750 osob zabito na miejscu (spalono, rozstrzelano), 300 osob rozstrzelano w lesie k. wsi Gwo?dziec Stary, pozostałych przesiedlono do Kołomyi, gdzie byli zabijani na miejscu, wzgl?dnie stamt?d byli deportowani do obozu ?mierci w Beł?cu . Gwo?dziec był tak?e miejscem, gdzie przed deportacj? Niemcy czasowo osiedlali ?ydow z mniejszych miejscowo?ci. Ł?cznie przez miejscowo?? przeszło 3450 ?ydow ^[7];
1989 rok: 2108 osob ^[8]
2013 rok: 1943 osob ^[9].

Zabytki [ edytuj | edytuj kod ]

Cerkiew Narodzenia Naj?wi?tszej Maryi Panny zbudowana w latach 1850?1855.
Ko?cioł ?w. Antoniego i dawny klasztor bernardynow ? z inicjatywy ksi?cia Michała Puzyny w 1715 roku do Gwo?dzca przybyli bernardyni, ktorzy wybudowali drewniany ko?ciołek. W 1730 roku rozpocz?to budow? ko?cioła murowanego. W 1740 roku uko?czono budowa? klasztor. W 1773 roku rozpocz?to remont wg projektu Franciszka Ksawerego Kulczyckiego , a konsekracji dokonano w 1775 roku. W 1888 roku spaliło si? wyposa?enie ko?cioła i dachy. Po remoncie ko?cioł po?wi?cono w 1896 roku. W latach 1920?1922 naprawiono uszkodzenia dokonane podczas działa? wojennych w 1916 roku. Klasztor został opuszczony w 1945 roku po wysiedleniu ludno?ci polskiej ^[10].
Po dawnym zameczku obronnym Buczackich do 1939 r. pozostały tylko wały ziemne. Nowy dwor murowany wybudowano w 1875 r. na miejscu starszego.

Synagoga [ edytuj | edytuj kod ]

Osobny artykuł: Synagoga w Gwo?d?cu .

W miasteczku znajdowała si? drewniana synagoga wzniesiona około roku 1640 i spalona przez Niemcow po roku 1941. Drewniane sklepienie tej synagogi z bogatym wystrojem malarskim zostało zrekonstruowane w roku 2014 w Muzeum Historii ?ydow Polskich w Warszawie , co stało si? mo?liwe dzi?ki opracowaniu malarza Karola Zyndrama Maszkowskiego z ko?ca XIX wieku.

Ludzie zwi?zani z Gwo?d?cem [ edytuj | edytuj kod ]

Mieczysław Brykczy?ski (1865?1913) ? ziemianin, działacz gospodarczy,
Aleksander St. Dzieduszycki herbu Sas (1813?1879) ? syn St. Kostki Dzieduszyckiego i Marianny z Pietruskich; polityk galicyjski ,
Jerzy Kawalerowicz (1922?2007) ? polski re?yser i scenarzysta,
Stanisław Ł??y?ski (1842?1939) ? powstaniec styczniowy, zamieszkuj?cy w Gwo?d?cu,
Dominik Alojzy Magnuszewski (1809?1845) ? polski dramatopisarz, poeta, prozaik,
Ferdynand Pawlikowski (1850?1915) ? honorowy obywatel Gwo?dzca ^[11]
Jarosław Pstrak (1878?1916) ? ukrai?ski malarz,
Jan Duklan Puzyna (1842?1911) ? polski kardynał , sufragan lwowski, biskup krakowski ,
Leon Puzyna (1868?1932) ? ziemianin, działacz gospodarczy, poseł na galicyjski Sejm Krajowy
Andrij Szewczenko (ur. 1976) ? ukrai?ski polityk, dziennikarz i dyplomata,
Edmund Wełdycz (1880?1948) ? s?dzia C. K. S?du Powiatowego w Gwo?d?cu (1911).

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Чисельн?сть наявного населення Укра?ни на 1 с?чня 2018 року. Державна служба статистики Укра?ни. Ки?в, 2018. стор.36
↑ Krzeszowiec Karol & Janina . collections.yadvashem.org. [dost?p 2024-06-01]. ( ang. ) .
↑ Nosol Piotr & Aniela . collections.yadvashem.org. [dost?p 2024-06-01]. ( ang. ) .
↑ Henryk H. Koma?ski Henryk H. , Szczepan S. Siekierka Szczepan S. , Eugeniusz E. Ro?a?ski Eugeniusz E. , Ludobojstwo dokonane przez nacjonalistow ukrai?skich na Polakach w Wojewodztwie Stanisławowskim 1939-1946 , Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 237, ISBN 978-83-85865-13-1 , OCLC 261139661 .
↑ ^a ^b ^c Historia . Wirtualny sztetl. [dost?p 2016-01-10]. ( pol. ) .
↑ ^a ^b Henryk H. Koma?ski Henryk H. , Szczepan S. Siekierka Szczepan S. , Eugeniusz E. Ro?a?ski Eugeniusz E. , Ludobojstwo dokonane przez nacjonalistow ukrai?skich na Polakach w Wojewodztwie Stanisławowskim 1939-1946 , Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 237?238, ISBN 978-83-85865-13-1 , OCLC 261139661 .
↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия , Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 , s. 201.
↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
↑ Чисельн?сть наявного населення Укра?ни на 1 с?чня 2013 року . Державна служба статистики Укра?ни, 2013. [dost?p 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. ( ukr. ) .
↑ Ko?cioł OO. Bernardynow w Gwo?d?cu i architekt Franciszek Ksawery Kulczycki [online] [dost?p 2016-09-28] .
↑ Szematyzm Krolestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Ksi?stwem Krakowskiem na rok 1911 . Lwow: Prezydyum C.K. Namiestnictwa, 1911, s. 31.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Roman R. Aftanazy Roman R. , Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej , wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Wojewodztwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska , Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossoli?skich , 1995, s. 67?69, ISBN 83-04-04229-0 , ISBN 83-04-03701-7 (cało??) .
Andrzej Betlej : Ko?cioł p. w. Niepokalanego Pocz?cia Naj?wi?tszej Panny Marii i klasztor bernardynow w Gwo?d?cu. [W:] Materiały do dziejow sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej . Cz. I : Ko?cioły i klasztory rzymskokatolickie dawnego wojewodztwa ruskiego. T. 4. Krakow: Mi?dzynarodowe Centrum Kultury, wydawnictwo Antykwa, 1996, 211 s., 402 il., s. 19?38. ISBN 83-85739-34-3 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Gwo?dziec , [w:] Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego , t. II: Derenek ? G?ack, Warszawa 1881, s. 924 . (1881)
Gwo?dziec-Miasto na mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego (P54 S40 Kołomyja), 1:100 000 (1933)
Historia ?ydow w Gwo?d?cu na portalu Wirtualny Sztetl
Rzymskokatolicka parafia w Gwo?d?cu (strona o ratowaniu ko?cioła)
Гв?здець?Новини (wiadomo?ci) ( ukr. )
Archiwalne widoki miejscowo?ci w bibliotece Polona

[1] Чисельн?сть наявного населення Укра?ни на 1 с?чня 2018 року. Державна служба статистики Укра?ни. Ки?в, 2018. стор.36

[2] Krzeszowiec Karol & Janina . collections.yadvashem.org. [dost?p 2024-06-01]. ( ang. ) .

[3] Nosol Piotr & Aniela . collections.yadvashem.org. [dost?p 2024-06-01]. ( ang. ) .

[4] Henryk H. Koma?ski Henryk H. , Szczepan S. Siekierka Szczepan S. , Eugeniusz E. Ro?a?ski Eugeniusz E. , Ludobojstwo dokonane przez nacjonalistow ukrai?skich na Polakach w Wojewodztwie Stanisławowskim 1939-1946 , Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 237, ISBN 978-83-85865-13-1 , OCLC 261139661 .

[sztetl-5] Historia . Wirtualny sztetl. [dost?p 2016-01-10]. ( pol. ) .

[siekierka-6] Henryk H. Koma?ski Henryk H. , Szczepan S. Siekierka Szczepan S. , Eugeniusz E. Ro?a?ski Eugeniusz E. , Ludobojstwo dokonane przez nacjonalistow ukrai?skich na Polakach w Wojewodztwie Stanisławowskim 1939-1946 , Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 237?238, ISBN 978-83-85865-13-1 , OCLC 261139661 .

[7] Холокост на территории СССР: Энциклопедия , Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 , s. 201.

[8] Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу

[9] Чисельн?сть наявного населення Укра?ни на 1 с?чня 2013 року . Державна служба статистики Укра?ни, 2013. [dost?p 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. ( ukr. ) .

[10] Ko?cioł OO. Bernardynow w Gwo?d?cu i architekt Franciszek Ksawery Kulczycki [online] [dost?p 2016-09-28] .

[11] Szematyzm Krolestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Ksi?stwem Krakowskiem na rok 1911 . Lwow: Prezydyum C.K. Namiestnictwa, 1911, s. 31.

[c-12] zas wojny pozbawiony praw miejskich

[b-13] strzałki wsteczne dotycz? stanu z 1939

[a-14] ursyw? opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[A]

[B]

[C]

Gminy miejskie	Bnin (1395?1934) Bo?ki (1509?1934) Brzostek (1367?1934, od 2009) Budzy? (1458?1934, od 2021) Ci??kowice (1348?1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879?1896, 1925?1934, od 2023) Dobrzyca (1440?1934, od 2014) G?sawa (1388?1934, od 2024) G?bice (1425?1934) Jagielnica (1518?1934) Jaraczewo (1519?1934, od 2016) Jazłowiec (1519?1934) Kopanica (1450?1934) Lanckorona (1366?1934) Łohiszyn (1570?1934, od 1959 ^OTP) Mielnik (1440?1934) Mie?cisko (1474?1934, od 2024) Narew (1529?1934) Ni?ankowice (1431?1934, od 1940 ^OTP) Nowe Miasto nad Wart? (1283?1934) Nowy Dwor (1578?1934) Nowy Wi?nicz (1616?1934, od 1994) Obrzycko (1458?1934, od 1990) Odelsk (1546?1934) Piaski (1775?1934) Powidz (1243?1934) Rogowo (1380?1580, 1672?1934) Rostarzewo (1752?1934) Rychtal (1294?1934, od 2024) Ryczywoł (1426?1934) Rynarzewo (1299?1934) Stara Sol (1557?1934, od 1940 ^OTP) Szereszow (1569?1934, od 1940 ^OTP) ?wi?ciechowa (1277?1934) Ulanow (1616?1934, 1941?1945, od 1958) U?cie Solne (1616?1934) Władysławow (1727?1870, 1919?1934) Wojnicz (1369?1934, od 2007) Zaniemy?l (1742?1934, 1940?1948)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464?1934, od 2024) Bukowsko (1720?1934) Dubiecko (1407?1934, od 2021) Dynow (1436?1934, od 1946) Ja?mierz (1437?1934) Ja?liska (1407?1934) Jezierzany (??1934) Mrzygłod (1431?1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463?1934) Nowotaniec (1444?1934) Osiek Jasielski (1363?1934) Rybotycze (1600?1934) Sołotwina (??1934, od 1940 ^OTP) Zarszyn (1395?1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778?1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484?1934) Baligrod (1634?1934) Białobo?nica (1910?1934) Biały Kamie? (1493?1934) Bilcze Złote (1896?1934) Bobowa (1399?1934, od 2009) Brzozdowce (1526?1934) Bukaczowce (1489?1934, od 1940 ^OTP) Chocimierz (1444?1934) Chołojow (1650?1934) Czchow (1355?1934, od 2000) Czernelica (1575?1934, od 1940 ^OTP) Czudec (1427?1934) D?bowiec (1349?1934) Dobrotwor (1472?1934, od 1959 ^OTP) Dunajow (1424?1934) D?winogrod (1784?1934) Felsztyn (1380?1934) Firlejow (1570?1934) Fredropol (1720?1934) Frysztak (1366?1934) Gołogory (1469?1934) Grodek (1453?1934) Gwo?dziec (1540?1934, od 1940 ^OTP) Hussakow (1525?1934) Jabłonow (1602?1934, od 1940 ^OTP) Janow (1590?1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857?1934) Jawornik Polski (1472?1934, od 2024) Jedlicze (1768?1934, 1959?1966 ^OTP, od 1967) Jezierna (1542?1934) Jezupol (1591?1934, od 1940 ^OTP) Jodłowa (1765?1934) Kamionka Wielka (1784?1934) Knihynicze (1563?1934) Kołaczyce (1358?1934, od 2010) Konkolniki (1880?1934) Korczyna (1516?1934) Kozłow (1577?1934, od 1961 ^OTP) Krasiczyn (1620?1934) Kro?cienko (1348?1934, 1973?1982 ) Krukienice (1490?1934) Krystynopol (1695?1934, od 1951) Krzywcza (1398?1934) Krzywcze Gorne (??1934) Kudry?ce (1518?1934) Kukizow (1538?1934) Kułaczkowce (??1934) Laszki Murowane (1560?1934) Leszniow (1471?1934) Lipnica Murowana (1326?1934) Lipsko (1620?1934) Lubycza Krolewska (1764?1934, od 2016) Lutowiska (1742?1934) Łysiec (1652?1934, od 1940 ^OTP) Magierow (1595?1934, od 1940 ^OTP) Majdan Krolewski (1763?1934) Marjampol (1670?1934) Markopol (1628?1934) Milowka (1818?1934) Narajow (1592?1934) Narol (1672?1934, od 1996) Nawaria (1578?1934) Niebylec (1581?1934) Ni?niow (1508?1934) Obertyn (??1934) Oleszyce (1578?1934, od 1989) Pisty? (1756?1934) Płazow (1614?1934) Podgrodzie (??1934) Podkamie? Cetnerowski (1441?1934, od 1940 ^OTP) Podkamie? Jabłonowski (1515?1934) Potok Złoty (1601?1934, od 1984 ^OTP) Potylicz (1498?1934) Probu?na (1785?1934) Pruchnik (1436?1934, od 2011) Przecław (1419?1934, od 2010) Radomy?l nad Sanem (1556?1934) Ryglice (1760, 1843?1934, od 2001) Rzochow (1386?1934) Sokołow (1879?1934) Sokołowka (1685?1934) Stanisławczyk (1626?1934) Stojanow (1547?1934) Stratyn (1671?1934) Strusow (1434?1934) Strzeliska Nowe (1513?1934) Szczucin (1745?1934, od 2009) Szczurowice (1648?1934) ?wirz (1427?1934) Tarnoruda (1578?1934) Tartakow (1685?1934) Toporow (1450?1934) Touste (1720?1934) Tylicz (1363?1934) Tymbark (1353?1934) Tyrawa Wołoska (1707?1934) Ułaszkowce (1701?1934) U?cie Biskupie (1498?1934) U?cie Ruskie (1739?1934) U?cie Zielone (1548?1934) U?cieczko (1661?1934) War?? (1538?1934) Wielkie Oczy (1671?1934) Wielopole Skrzy?skie (1328?1934) Witkow Nowy (??1934) Wojniłow (1552?1934, od 1960 ^OTP) Zakliczyn (1557?1934, od 2006) Zarudzie (1784?1934) Zbyszyce (1784?1934) ?migrod Nowy (1373?1934) ?ołynia (1740?1934)