GNU

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
GNU
Logo GNU
Logo programu
ilustracja
Producent

Projekt GNU

Aktualna wersja

6.2.2

J?dro

mikroj?dro

Licencja

GPL i inne licencje wolnego oprogramowania

Wersja Live

T dost?pna

Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

GNU ( rekurencyjny akronim od ang.   GNU’s not Unix , ⓘ GNU , wymowa / g n u / ) ? uniksopodobny system operacyjny zło?ony wył?cznie z wolnego oprogramowania . GNU zapocz?tkowany został przez Richarda Stallmana i był pierwszym projektem Free Software Foundation ( FSF ) [1] [2] .

Projekt maj?cy na celu stworzenie GNU to Projekt GNU , a programy przez niego wydawane nazywane bywaj? pakietami GNU lub programami GNU . Podstawowe składniki systemu to zestaw kompilatorow GNU Compiler Collection (GCC), narz?dzia programistyczne GNU Binary Utilities (binutils), powłoka bash , biblioteka standardowych funkcji j?zyka C GNU C Library (glibc) i narz?dzia GNU Coreutils (coreutils).

Oficjalne j?dro GNU, Hurd , jest niekompletne i nie wszystkie elementy mog? z nim wspołpracowa?. Z tego powodu wi?kszo?? u?ytkownikow systemu GNU u?ywa j?dra Linux , ktore, jako Linux-libre , jest rownie? cz??ci? tego systemu [3] . GNU oficjalnie zawiera zewn?trzne oprogramowanie, jak np. implementacj? X.Org dla X Window System czy system profesjonalnego składu drukarskiego TeX . Wiele programow GNU zostało dodatkowo przeniesionych na inne systemy operacyjne, jak np. Microsoft Windows , Solaris , Mac OS czy ro?norakie warianty systemu BSD [4] .

Specjalnie na u?ytek Projektu GNU napisano licencje GNU General Public License ( GPL ), GNU Lesser General Public License ( LGPL ) i GNU Free Documentation License ( GFDL ), obecnie u?ywane tak?e przez wiele projektow z nim niezwi?zanych [5] .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Historia wolnego oprogramowania .

Projekt systemu GNU został publicznie ogłoszony 27 wrze?nia 1983 roku przez Richarda Stallmana na grupach dyskusyjnych net.unix-wizards i net.usoft [6] . Rozwoj oprogramowania zacz?ł si? 5 stycznia 1984 roku, gdy Stallman zako?czył prac? na Massachusetts Institute of Technology ; miało to uniemo?liwi? uczelni wtr?canie si? w udost?pnianie GNU na zasadach wolnego oprogramowania oraz roszczenie sobie do niego praw autorskich. Według Stallmana nazwa systemu zainspirowana została przez ro?norodne gry słowne, w tym m.in. piosenk? The GNU .

Richard Stallman ? inicjator tworzenia systemu GNU

Zamierzeniem Stallmana było stworzenie w pełni wolnego systemu operacyjnego. Chciał on zapewni? u?ytkownikom komputerow swobod? ? tak? jak? mieli oni w latach 60. i 70. XX wieku: mo?liwo?? analizowania kodu ?rodłowego oprogramowania, ktorego u?ywaj?, swobod? dzielenia si? oprogramowaniem z innymi osobami, mo?liwo?? zmiany zachowania oprogramowania oraz swobod? publikowania zmodyfikowanych wersji oprogramowania. Filozofia ta została opublikowana w marcu 1985 roku jako Manifest GNU i posłu?yła w po?niejszym czasie do stworzenia Definicji Wolnego Oprogramowania . Du?a cz??? potrzebnego oprogramowania musiała by? stworzona od podstaw; do tego celu u?ywano ju? istniej?cych wolnych składnikow systemu, jak np. TeX -a czy X Window System . W pa?dzierniku 1985 roku Stallman zało?ył Fundacj? Wolnego Oprogramowania . W po?nych latach 80. i 90. opłacała ona programistow pisz?cych oprogramowanie dla GNU.

Wi?kszo?? GNU napisana została przez wolontariuszy w ich wolnym czasie; niektorzy z nich opłacani byli przez ro?norodne przedsi?biorstwa, instytucje i organizacje non-profit .

Do?wiadczenia Richarda Stallmana z Incompatible Timesharing System (ITS), wczesnym systemem operacyjnym napisanym w asemblerze , ktory stał si? przestarzały z powodu braku kontynuacji prac nad komputerami PDP-10 , doprowadziły do decyzji, ?e system GNU musiał by? przeno?ny [7] . Zdecydowano tak?e, ?e ma by? jak najbardziej zgodny z Uniksem .

Z biegiem czasu w rozwoj GNU zacz?ły anga?owa? si? prywatne przedsi?biorstwa, sprzedaj?ce oprogramowanie GNU i zapewniaj?ce dla niego komercyjne wsparcie techniczne. Najbardziej znan? tak? firm? było Cygnus Solutions , obecnie cz??? Red Hata .

Budowa i realizacja [ edytuj | edytuj kod ]

W roku 1990 system GNU posiadał ju? edytor tekstu ( Emacs ), kompilator ( GCC ) oraz wi?kszo?? podstawowych bibliotek i narz?dzi standardowej dystrybucji Uniksa. Jako ?e głownym zało?eniem było stworzenie w pełni wolnego systemu operacyjnego, a nie napisanie go zupełnie od nowa, starano si? u?ywa? wolnego oprogramowania wsz?dzie, gdzie było to mo?liwe. W latach 80. nie było go zbyt wiele; skorzystano wi?c z okienkowego systemu graficznego X Window System , systemu profesjonalnego składu drukarskiego TeX i mikroj?dra Mach i wł?czono je do GNU.

Najwa?niejszym brakuj?cym składnikiem GNU było j?dro. W Manife?cie GNU Stallman wspominał, ?e ? istnieje znajduj?ce si? w pocz?tkowym stadium rozwoju j?dro, ale jeszcze brakuje mu wiele, aby emulowa? Uniksa ”. Odnosił si? on do j?dra systemu TRIX , ktorego autorzy zdecydowali udost?pni? je na zasadach wolnego oprogramowania i ktore było zgodne z 7. wersj? Uniksa. Prace nad modyfikacj? tego j?dra rozpocz?ły si? w grudniu 1986 roku. Ostatecznie zdecydowano si? jednak porzuci? je ze wzgl?du na mał? u?yteczno?? i fakt działania wył?cznie na ? rzadkiej, drogiej 68000 ”, co w przyszło?ci wymusiłoby dodatkowe prace nad przeniesieniem go na inne architektury, zanim mogłoby by? uruchomione.

Pocz?tkowym planem Projektu GNU była adaptacja j?dra systemu BSD 4.4-Lite. Ze wzgl?du na brak wspołpracy ze strony programistow z Berkeley , Richard Stallman od roku 1988 rozwa?ał u?ycie j?dra Mach zamiast j?dra BSD 4.4-Lite, jednak na jego udost?pnienie na zasadach wolnego oprogramowania trzeba było poczeka? a? do roku 1990; w tym czasie programi?ci nad nim pracuj?cy starali si? usun?? z niego kod obj?ty prawami autorskimi AT&T . Budowa j?dra miała by? najwi?ksz? ro?nic? pomi?dzy GNU a ?tradycyjnym” Uniksem. J?dro GNU miało by? wielow?tkowym mikroj?drem i miało składa? si? z zestawu programow nazywanych serwerami , ktore miały oferowa? tak? sam? funkcjonalno?? jak tradycyjne j?dro Uniksa.

Poniewa? Mach zapewniał jedynie niskopoziomow? funkcjonalno?? j?dra, Projekt GNU zmuszony był do stworzenia wysokopoziomowych cz??ci j?dra jako zbioru programow u?ytkownika. Pocz?tkowo zbior ten miał nazwany by? Alix na cze?? owczesnej partnerki Richarda Stallmana, ale Thomas Bushnell , głowny tworca j?dra GNU, preferował nazw? Hurd. Nazw? Alix nazwana została cz??? j?dra przechwytuj?ca, obsługuj?ca i wysyłaj?ca komunikaty systemowe do serwerow Hurda, ostatecznie ? po tym, jak biblioteka C mogła wysyła? komunikaty bezpo?rednio do serwerow ? porzucona [8] . Od pocz?tku lat 90. rozwoj Hurda został gwałtownie zahamowany przez pojawiaj?ce si? problemy techniczne. Richard Stallman wspominał o tym 9 marca 2006 roku w Zagrzebiu [9] :

Uruchomienie j?dra zaj?ło nam wiele, wiele lat, a mimo tego ci?gle nie działa ono dobrze. Wygl?da na to, ?e mo?emy mie? zasadnicze problemy z jego budow?, z czego nikt nie zdawał sobie sprawy w roku 1990.

Pomimo optymistycznego ogłoszenia Stallmana w roku 2002 [10] poprzedzaj?cego wydanie GNU/Hurda, potrzebny jest dalszy rozwoj i budowa j?dra. J?dro jest odpowiednie dla niekrytycznych aplikacji. Od roku 2005 rozwoj Hurda uległ spowolnieniu, jednak stał si? on oficjalnym j?drem systemu GNU. W ramach Projektu GNU istnieje tak?e projekt maj?cy na celu przeniesienie systemu GNU na j?dra FreeBSD , NetBSD i OpenSolarisa . W marcu 2020 roku j?dro GNU/Hurd nie miało wersji stabilnej [11] , ostatni? wersj? była 0.9 opublikowana pod koniec roku 2016 [12] .

W 2019 roku, po 29 latach od powstania j?dra, dodano translator dla interfejsu ACPI , ktory m.in. pozwala bezpiecznie wył?czy? komputer [13] .

Od czasu wprowadzenia j?dra Linux do szerszego obiegu stało si? ono najcz??ciej u?ywanym j?drem dla oprogramowania GNU. Projekt GNU ukuł dla tego typu systemow okre?lenie GNU/Linux .

Prawa autorskie, licencje i zarz?dzanie [ edytuj | edytuj kod ]

Symbol copyleftu
  Osobny artykuł: Licencja Wolnego Oprogramowania .

Projekt GNU sugeruje, aby autorzy pakietow GNU podpisali deklaracj? przeniesienia praw autorskich na Free Software Foundation [14] , aczkolwiek nie jest to wymagane: wyj?tki uczyniono m.in. dla MULE [15] i du?ej cz??ci GNOME . Wi?kszo?? pakietow GNU obj?ta jest licencj? GNU GPL , cz??? udost?pniona jest na zasadach GNU LGPL, a cz??? u?ywa innych licencji wolnego oprogramowania.

Posiadanie praw autorskich do oprogramowania umo?liwia FSF sprawniejsze egzekwowanie wymaga? licencji oraz ? w razie potrzeby ? jej zmian? [16] .

Zasad? w prawie autorskim jest, i? z utworu mo?e korzysta? lub nim rozporz?dza? tylko osoba uprawniona: najcz??ciej sam tworca, osoba, ktora nabyła okre?lone prawa maj?tkowe lub osoba, na rzecz ktorej ustanowiona została licencja . Aby to zmieni?, Free Software Foundation napisała licencj? dla oprogramowania GNU, ktora zezwalała u?ytkownikom na jego kopiowanie i dystrybucj?. Przez wi?kszo?? lat 80. XX wieku ka?dy pakiet GNU miał swoj? własn? licencj?, jak np. Powszechna Licencja Publiczna Emacsa (ang. Emacs General Public License ), Powszechna Licencja Publiczna GCC (ang. GCC General Public License ) itp. W roku 1989 FSF opublikowała licencj?, ktor? obj?te mogło zosta? całe ich oprogramowanie oraz ktorej u?ywa? mogły niezwi?zane z GNU projekty: GNU General Public License (Powszechn? Licencj? Publiczn? GNU).

Licencja ta jest obecnie najcz??ciej u?ywan? licencj? wolnego oprogramowania; obj?tych ni? jest wi?kszo?? programow GNU, a tak?e spora ilo?? programow nieb?d?cych jego cz??ci?. Zezwala ona wszystkim u?ytkownikom oprogramowania ni? obj?tego uruchamia?, kopiowa?, modyfikowa? i rozprowadza? je, zabraniaj?c jednocze?nie nakładania na rozprowadzane kopie (lub zmodyfikowane wersje) dodatkowych obostrze?. System taki nazywany jest copyleft (po ang. lewo autorskie ).

W roku 1991 ?wiatło dzienne ujrzała licencja GNU Lesser General Public License ( LGPL ), napisana dla niektorych bibliotek wchodz?cych w skład GNU. W tym samym roku ukazała si? 2 wersja GNU GPL . GNU Free Documentation License (FDL), licencja wolnej dokumentacji, opublikowana została w roku 2000. 29 czerwca 2007 ukazały si? 3. wersje licencji GNU GPL i LGPL , lepiej dopasowuj?ce licencje do warunkow mi?dzynarodowych i zapewniaj?ce ochron? u?ytkownikom, ktorych sprz?t komputerowy ogranicza mo?liwo?? zmiany oprogramowania, co łamie wolno?? nr 1 Definicji Wolnego Oprogramowania .

Oprogramowanie [ edytuj | edytuj kod ]

Wiele programow GNU zostało przeniesionych na inne systemy operacyjne, w tym ro?ne zamkni?te platformy, jak np. Microsoft Windows czy Mac OS X . Bywaj? one instalowane w zamkni?tych wariantach Uniksa jako zamienniki dla oryginalnych narz?dzi producenta. W przypadku testow bywaj? uznawane za bardziej niezawodne ni? ich zamkni?te Uniksowe odpowiedniki [17] .

Niektore przykłady oprogramowania powstałego w ramach projektu GNU (uszeregowane alfabetycznie):

Baby GNU

Na dzie? 20 sierpnia 2007 na oficjalnej stronie rozwojowej GNU znajdowało si? 328 pakietow GNU [18] .

Dystrybucje GNU [ edytuj | edytuj kod ]

System GNU (u?ywaj?cy Hurda jako j?dra) mo?e by? wyprobowany przy u?yciu LiveCD . Do dystrybucji GNU nale?? m.in.:

Warianty systemu GNU nie u?ywaj?ce Hurda [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Warianty systemu GNU .

[ edytuj | edytuj kod ]

Logo GNU jest stylizowana antropomorficzna głowa antylopy gnu . Oryginalny projekt stworzony został przez Etienne Suvas?. Jest on u?ywany w oprogramowaniu GNU, drukowanych i elektronicznych wersjach dokumentacji Projektu GNU oraz w materiałach Free Software Foundation [19] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Richard Stallman: The GNU Manifesto . [dost?p 2011-01-26]. ( ang. ) .
  2. ↑ Richard Stallman: Overview of the GNU System . [dost?p 2011-01-26]. ( ang. ) .
  3. ↑ All GNU packages . [dost?p 2013-05-06]. ( ang. ) .
  4. ↑ Richar Stallman: Linux and the GNU Project . [dost?p 2011-01-26]. ( ang. ) .
  5. ↑ Richard Stallman: The GNU Project . [dost?p 2011-01-26]. ( ang. ) .
  6. ↑ Richard Stallman , net.unix-wizards, ?New UNIX implementation” ( ?Nowa implementacja Uniksa” ) , 27 wrze?nia 1983 ( ang. ) ( polskoj?zyczne tłumaczenie ).
  7. ↑ Transcript of Richard Stallman on the Free Software movement, Zagreb; 2006-03-09 ( ang. ) .
  8. ↑ ? O projekcie GNU ” .
  9. ↑ FSFEurope, Transcript of Richard Stallman on the Free Software movement, Zagreb; 2006-03-09 ( ang. ) .
  10. ↑ John Ribeiro: Free Software Sees Gnu Loose of Linux . PC World, 11 marca 2002. [dost?p 2007-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 sierpnia 2011)]. ( ang. ) .
  11. ↑ GNU Hurd/ hurd [online], gnu.org [dost?p 2020-04-11] .
  12. ↑ GNU Hurd/ news/ 2016-12-18-releases [online], gnu.org [dost?p 2020-04-11] .
  13. ↑ Adam Gola?ski: Debian GNU/Hurd 2019 ? po 29 latach mo?na ju? bezpiecznie wył?czy? system . TeamQuest, 08 lipca 2019. [dost?p 2021-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 sierpnia 2021)]. ( pol. ) .
  14. ↑ ?Copyright Papers ? Information for Maintainers of GNU Software” ( ang. ) .
  15. ↑ Post Richarda Stallmana na list? dyskusyjn? bug-gnu-emacs ( ang. ) .
  16. ↑ Dlaczego FSF uzyskuje od wspołpracownikow deklaracje przeniesienia praw autorskich .
  17. ↑ Fuzz Revisited: A Re-examination of the Reliability of UNIX Utilities and Services ( ang. ) .
  18. ↑ Savannah Statistics ( ang. ) .
  19. ↑ Strona Projektu GNU opisuj?ca logo .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

  • Sam Williams: W obronie wolno?ci: Krucjata hakera na rzecz wolnego oprogramowania . Gliwice: Helion, 2003. ISBN  83-7361-247-5 .
  • Richard M. Stallman: Free Software, Free Society: Selected Essays of Richard M. Stallman . Filadelfia: Free Software Foundation , 2002. ISBN  1-882114-98-1 . ( ang. ) .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Projekt GNU
Historia
Licencje
Programy
Postacie

GNU’s not a gnu

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=GNU&oldid=72715857 ”