Gory Skaliste

Gory Skaliste
Rocky Mountains
	; Poło?enie Gor Skalistych w Ameryce Połnocnej
Kontynent	Ameryka Połnocna
Pa?stwo	Kanada ; Stany Zjednoczone
Najwy?szy szczyt	Mount Elbert ; (4 401 m n.p.m.)
Długo??	4 800 km
Jednostka dominuj?ca	Kordyliery
	Poło?enie na mapie Ameryki Połnocnej Gory Skaliste
	44°30′N 113°30′W / 44,500000 -113,500000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Gory Skaliste ( ang. Rocky Mountains , fr. Montagnes Rocheuses ) ? ła?cuch gorski , a wła?ciwie system gorski, wschodnia cz??? Kordylierow , ci?gn?cy si? na długo?ci ok. 4800 km, od rzeki Liard w Kolumbii Brytyjskiej do rzeki Rio Grande w stanie Nowy Meksyk .

Najwy?szy szczyt to Mount Elbert (4401 m n.p.m.) znajduj?cy si? w ameryka?skim stanie Kolorado . Najwy?szy szczyt w kanadyjskiej cz??ci gor to Mount Robson (3954 m n.p.m.).

Etymologia [ edytuj | edytuj kod ]

Autorem nazwy jest kanadyjski podro?nik Pierre Gautier de Yarennes de la Verandrye . Po przekroczeniu rzeki Pierre Jaune , dzi? Yellowstone ("rzeka ?ołtego kamienia") 1 stycznia 1743 r. Alexander Mackenzie przebył je w 1793 r. i nazwał Stoney Mountains "gory kamieniste". Gory te przedstawiały si? ci?gn?cym ku zachodowi osadnikom jako pot??ny mur naje?ony skałami, tote? w drugiej połowie XIX w. powrocono do pierwszej nazwy ^[1].

Geografia i geologia [ edytuj | edytuj kod ]

Zbudowane s? ze skał osadowych , metamorficznych i magmowych (zarowno gł?binowych jak i wulkanicznych ). Na wschodzie od nich rozci?ga si? obszar zwany Wielkimi Rowninami .

Niektore pasma południowych gor kształtowały si? w prekambrze (3980 - 600 mln lat temu). Młodsze ła?cuchy Gor Skalistych wypi?trzyły si? w kredzie (140 - 60 mln lat temu). Gory zbudowane s? ze skał pochodzenia wulkanicznego i skał metamorficznych ; młodsze skały osadowe wyst?puj? na skraju południowej cz??ci, a skały wulkaniczne z okresow paleogenu i neogenu (65 - 1,8 mln lat temu) - w pasmie San Juan Mountains . Pasmo Teton Range i inne ?rodkowo-połnocne pasma gorskie s? przykładem intruzji granitowej fałdowanych i rozerwanych skał ery paleozoicznej i ery mezozoicznej .

Okresy zlodowacenia wyst?powały od plejstocenu (1,8 mln - 70 000 lat temu) do holocenu (mniej ni? 11 000 lat temu). Lodem pokryły si? m.in. jezioro Bull (około 150 000 lat temu) oraz rejon Pinedale (15 000 - 20 000 lat temu). Dziewi??dziesi?t procent Parku Narodowego Yellowstone było pokryte lodem w czasie małej epoki lodowcowej, ktora trwała w latach 1550-1860. Lodowce Agassiz i Jackson z Parku Narodowego Glacier miały najwi?kszy zasi?g około 1860 roku.

Woda pod ro?n? postaci? rze?biła dzisiejszy krajobraz Gor Skalistych. Odpływy i topniej?cy ?nieg zasilaj? rzeki i jeziora, zapewniaj?c wod? jednej czwartej powierzchni Stanow Zjednoczonych . Rzeki, ktore spływaj? z Gor Skalistych docieraj? do trzech z pi?ciu oceanow ?wiata: Atlantyku , Pacyfiku i Oceanu Arktycznego .

Głowne rzeki to m.in.:

Klimat [ edytuj | edytuj kod ]

W Gorach Skalistych panuje typowy gorski klimat. ?rednia roczna temperatura w dolinach oscyluje w granicach 6 °C. Lipiec jest tu najcieplejszym miesi?cem, ?rednia temperatura dochodzi do 28 °C. W styczniu ?rednia temperatura wynosi około ?14 °C i jest to najzimniejszy miesi?c w roku. ?rednia roczna wysoko?? opadow wynosi w przybli?eniu 360 mm.

W rejonie Gor Skalistych lato jest zwykle ciepłe i suche, poniewa? deszczowe chmury z zachodu zatrzymywane s? przez pasmo gorskie po jego zachodniej stronie. ?rednia temperatura lata to 15 °C a ?rednia wysoko?? opadow to około 150 mm. Zima obfituje w opady i niskie temperatury, ?rednia temperatura to ?2 °C, a ?rednia wysoko?? opadow ?niegu to 29 cm. Na wiosn? ?rednia temperatura wynosi 4 °C, a wysoko?? opadow 107 mm. Jesie? przynosi opady o ?redniej wysoko?ci 66 mm i temperatur? około 7 °C.

Turystyka [ edytuj | edytuj kod ]

Co roku krajobrazy i o?rodki rekreacyjne ?ci?gaj? w Gory Skaliste miliony turystow. Głownym j?zykiem jest angielski , lecz s? te? miejsca, w ktorych u?ywane s? inne j?zyki jak np. j?zyk hiszpa?ski , j?zyki india?skie oraz j?zyk francuski (głownie w kanadyjskiej cz??ci gor).

Głowne atrakcje turystyczne to:

W USA:

W Kanadzie:

Park Narodowy Glacier w Montanie oraz Park Narodowy Waterton Lakes w prowincji Alberta granicz? ze sob? (ich granica to granica pa?stwowa mi?dzy USA a Kanad?) i tworz? Mi?dzynarodowy Park Pokoju Waterton-Glacier .

W zimie głown? atrakcj? s? liczne trasy narciarskie. Najbogatsze pod tym wzgl?dem s? stany Kolorado , Utah i Idaho .

W Kolumbii Brytyjskiej znajduj? si? liczne parki prowincjonalne, z ktorych najwi?ksze to Mount Assiniboine Provincial Park , Mount Robson Provincial Park , Northern Rocky Mountains Provincial Park , Kwadacha Wilderness Provincial Park , Stone Mountain Provincial Park i Muncho Lake Provincial Park .

Podział [ edytuj | edytuj kod ]

Gory Skaliste dziel? si? na ponad 100 pasm i grup gorskich. Licz?c od połnocy s? to ^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]:

Far Northern Rockies ? grupa pasm gorskich w ktorej skład wchodz? m.in. pasma Muskwa Ranges i Hart Ranges .
Canadian Rockies ? grupa pasm gorskich ktora dzieli si? na nast?puj?ce podgrupy:
- Northern Continental Ranges m.in. z pasmami: Sir Alexander Area , Morkill-Jackpine Area, Resthaven Group , Greater Mount Robson Area , North Central Park Ranges, Far Northern Front Ranges, Northern Front Ranges, Northern Rocky Mountain Foothills,
- Central Main Ranges m.in. z pasmami: Selwyn Range, South Jasper Ranges, North Icefields, Clemenceau Icefield, Columbia Icefield Area, Central Icefields, Southwest Central Park Ranges, Freshfield Icefield, Waputik Mountains,
- Central Front Ranges m.in. z pasmami: East Jasper Ranges, Maligne Range, Queen Elizabeth Range, Nikanassin Range, North Saskatchewan River Ranges, Murchison Group, Clearwater Ranges, Sawback-Slate Ranges, Vermilion Range, East Banff Ranges,
- Southern Continental Ranges m.in. z pasmami: Kootenay Ranges, Banff-Lake Louise Core Area, Assiniboine Area, South Banff Ranges, Kananaskis Country, Elk Lakes-Royal Area, Harrison Ranges, High Rock Ranges, Livingstone Range, Crowsnest Ranges.
Central Montana Rocky Mountains ? grupa pasm gorskich ktora dzieli si? na nast?puj?ce podgrupy:
- Northwest Montana Ranges m.in. z pasmami: Cabinet Mountains , Salish Mountains, Whitefish-MacDonald Range, Mission Range, Ninemile-Reservation Divides, Rattlesnake Mountains, Thompson-Baldy Area,
- Glacier National Park Ranges m.in. z pasmami: Clark Range, Livingston Range, Lewis Range,
- Bob Marshall Ranges m.in. z pasmami: Swan Range, Flathead Range, Rocky Mountain Front,
- West Central Montana Ranges m.in. z pasmami: Sapphire Mountains, Garnet Range, John Long Mountains, Flint Creek Range, Bolder Batholith, Elkhorn Mountains, Anaconda Range, Pioneer Mountains, Highland Mountains,
- Central Montana Ranges m.in. z pasmami: Big Belt Mountains, Bridger Range, Highwood Mountains, Little Belt Mountains, Castle Mountains, Crazy Mountains, Judith-Moccasin Ranges, Big Snowy Mountains, Bull Mountains,
- Southwest Montana Ranges m.in. z pasmami: Tobacco Root Mountains, Ruby Range, Blacktail Mountains, Snowcrest Range, Gravelly Range.

Idaho-Bitterroot Rocky Mountains ? grupa pasm gorskich ktora dzieli si? na nast?puj?ce podgrupy:
- Clearwater Mountains m.in. z pasmami: North Clearwater Mountains, Selway Crags, South Clearwater Mountains,
- Bitterroot Range m.in. z pasmami: Cour d'Alene Mountains, Saint Joe Mountains, Northern Bitterroot Range, Central Bitteroot Range, Beaverhead Mountains, Centennial Mountains,
- Salmon River Mountains m.in.z pasmami: West Salmon River Mountains, Central Salmon River Mountains, East Salmon River Mountains,
- Sawtooth-Ketchum-Boise Area m.in. z pasmami: Boise Mountains, Sawtooth Range, White Cloud Mountains, Soldier Mountains, Smoky Mountains, Boulder Mountains, Pioneer Mountains, White Knob Mountains, Craters of the Moon-Snake River Plain,
- Lost River-Lemhi Ranges m.in. z pasmami: Lost River Range i Lemhi Range.
Greater Yellowstone Rockies ? grupa pasm gorskich ktora dzieli si? na nast?puj?ce podgrupy:
- Teton Range-Yellowstone Area m.in. z pasmami: Madison Range, Gallatin Range , Lionshead-Henrys Lake Ranges, Yellowstone Plateau, Big Hole Mountains, Teton Range, Snake River Range, Gros Ventre Range,
- Absaroka Range m.in. z pasmami: Northern Absaroka Range, Beartooth Mountains , Central Absaroka Range, Southern Absaroka Range, Washakie Range, Owl Creek Mountains,
- Bighorn Mountains m.in. z pasmami: Pryor Mountains, Northern Bighorn Mountains, Central Bighorn Mountains, Southern Bighorn Mountains, Bridger Mountains,
- Wind River Range m.in. z pasmami: Northern Wind River Range, Central Wind River Range, Southern Wind River Range,
- Great Divide Basin Area m.in. z pasmami: Rattlesnake Hills, Granite Mountains , Northeast Great Divide Basin Ranges, Southwest Great Divide Basin Ranges, East Flaming Gorge Area.

Western Rocky Mountains ? grupa pasm gorskich ktora dzieli si? na nast?puj?ce podgrupy:
- Southeast Idaho Ranges m.in. z pasmami: Sublett Range, Deep Creek Mountains, Bannock Range, Portneuf Range, Blackfoot Mountains, Caribou Range, Peale Mountains,
- Wyoming Overthrust Belt Ranges m.in. z pasmami: Salt River Range, Southern Wyoming Overthrust Belt, Wyoming Range,
- Wasatch Range m.in. z pasmami: Bear River Mountains, Northern Wasatch Range, Central Wasatch Range, Southern Wasatch Range, San Pitch Mountains,
- Uinta Range m.in. z pasmami: Western Uinta Range, Central Uinta Range, Eastern Uinta Range, Dinosaur Area.

Southern Rocky Mountains ? grupa pasm gorskich ktora dzieli si? na nast?puj?ce podgrupy:
- Park Range m.in. z pasmami: Sierra Madre, Elkhead Mountains, Central Park Range, North Williams Fork Mountains,
- Southern Wyoming Ranges m.in. z pasmami: Medicine Bow Mountains i Laramie Mountains,
- Flat Tops Area m.in. z pasmami: Northwest Meeker Plateau, Flat Tops i White River Plateau,
- Front Range m.in. z pasmami: Northern Front Range, Rocky Mountain National Park Area, Central Front Range, South Park Hills, Rampart Range,
- Elk Range Area m.in. z pasmami: Grand Mesa, Elk Mountains i West Elk Mountains,
- Sawatch Range m.in. z pasmami: Northern Sawatch Range, Elbert-Massive-Fryingpan Area, Collegiate Peaks, Southern Sawatch Range i Far Southern Sawatch,
- Central Colorado Ranges m.in. z pasmami: Rabbit Ears Range, Gore Range i Mosquito Range,
- San Juan Mountains m.in. z pasmami: San Miguel Mountains, West-Central San Juan Mountains, North-Central San Juan Mountains, La Plata Mountains, Needle Mountains, East-Central San Juan Mountains, La Garita Mountains, Southern San Juan Mountains, Tusas Mountains,
- Sangre de Cristo Range m.in. z pasmami: Northern Sangre de Cristo Range , Wet Mountains, Sierra Blanca, Culebra Range, Taos Mountains, Cimarron Range, Central Sangre de Cristo Range of NM I Santa Fe Mountains.

Geografowie USA do Gor Skalistych zaliczaj? rownie? ła?cuch gorski Columbia Mountains (Interior Ranges) le??cy na zachod od głownej grani Gor Skalistych w Kolumbii Brytyjskiej i cz??ciowo w stanach Montana, Utah i Waszyngton. Columbia Mountains dzieli si? na pasma:

Cariboo Mountains ,
Shuswap Highland,
Okanogan Highlands,
Monashee Mountains ,
Selkirk Mountains ,
Purcell Mountains .

Najwy?sze szczyty [ edytuj | edytuj kod ]

Mount Elbert ? 4401 m,
Mount Massive ? 4398 m,
Mount Harvard ? 4397 m,
La Plata Peak ? 4379 m,
Blanca Peak ? 4374 m,
Uncompahgre Peak ? 4365 m,
Crestone Peak ? 4359 m,
Mount Lincoln ? 4357 m,
Castle Peak ? 4352 m,
Grays Peak ? 4352 m,
Mount Antero ? 4351 m,
Mount Blue Sky ? 4348 m,
Longs Peak ? 4346 m,
Mount Wilson ? 4342 m,
Mount Princeton ? 4329 m,
Mount Yale ? 4329 m,
Maroon Peak ? 4317 m,
Mount Sneffels ? 4315 m,
Capitol Peak ? 4309 m,
Pikes Peak ? 4302 m,
Mount Eolus ? 4294 m,
Handies Peak ? 4285 m,
Culebra Peak ? 4283 m,
San Luis Peak ? 4274 m,
Mount of the Holy Cross ? 4271 m,
Grizzly Peak ? 4266 m,
Mount Ouray ? 4255 m,
Mount Meeker ? 4240 m,
Vermilion Peak ? 4237 m,
Mount Silverheels ? 4215 m,
Rio Grande Pyramid ? 4214 m,
Gannett Peak ? 4209 m,
Grand Teton ? 4199 m,

Bald Mountain ? 4173 m,
Mount Oso ? 4173 m,
Mount Jackson ? 4169 m,
Bard Peak ? 4159 m,
Peak 10 ? 4157 m,
West Spanish Peak ? 4155 m,
Hagues Peak ? 4137 m,
Mount Powell ? 4135 m,
Tower Mountain ? 4132 m,
Treasure Mountain ? 4125 m,
Kings Peak ? 4120 m,
North Arapaho Peak ? 4117 m,
Parry Peak ? 4083 m,
Williams Mountains High Point ? 4081 m,
Sultan Mountain ? 4076 m,
West Buffalo Peak ? 4064 m,
Mount Herard ? 4062 m,
Summit Peak ? 4056 m,
Dolores Peak ? 4053 m,
Antora Peak ? 4046 m,
Henry Mountain ? 4042 m,
Lavender Peak ? 4037 m,
Jacque Peak ? 4027 m,
Bennett Peak ? 4026 m,
Wind River Peak ? 4022 m,
Conejos Peak ? 4017 m,
Cloud Peak ? 4013 m,
Wheeler Peak ? 4013 m,
Francs Peak ? 4012 m,
Twilight Peak ? 4012 m,
South River Peak ? 4009 m,
Bushnell Peak ? 3996 m.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Wasatch

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Pierre Gautier de Yarennes de la Verandrye [online], famousamericans.net [dost?p 2019-07-15] .
↑ Rocky Mountains - Peakbagger.com [online], www.peakbagger.com [dost?p 2019-07-15] .
↑ Wielka Encyklopedia Gor i Alpinizmu , tom 4 Gory Ameryki, Katowice: Wydawnictwo STAPIS, 2009, ISBN 978-83-61050-09-4 .
↑ Word Atlas, USA, Southern Canada, RV Reise - und Verkehrsverlag, Berlin, 1992, ISBN 3-575-11871-X .
↑ USA 2, Reise Know-How Verlag, Bielefeld, 2016, ISBN 978-3-8317-7353-4
↑ USA 7, Reise Know-How Verlag, Bielefeld, 2014, ISBN 978-3-8317-7089-2 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Kanada: Gory Skaliste
Strona Parku Narodowego Gor Skalistych ( ang. )
Gory Skaliste na peakware.com . peakware.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-23)]. ( ang. )

[1] Pierre Gautier de Yarennes de la Verandrye [online], famousamericans.net [dost?p 2019-07-15] .

[2] Rocky Mountains - Peakbagger.com [online], www.peakbagger.com [dost?p 2019-07-15] .

[3] Wielka Encyklopedia Gor i Alpinizmu , tom 4 Gory Ameryki, Katowice: Wydawnictwo STAPIS, 2009, ISBN 978-83-61050-09-4 .

[4] Word Atlas, USA, Southern Canada, RV Reise - und Verkehrsverlag, Berlin, 1992, ISBN 3-575-11871-X .

[5] USA 2, Reise Know-How Verlag, Bielefeld, 2016, ISBN 978-3-8317-7353-4

[6] USA 7, Reise Know-How Verlag, Bielefeld, 2014, ISBN 978-3-8317-7089-2 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Stolica	Denver
Regiony i atrakcje	Gory Skaliste Park Narodowy Black Canyon of the Gunnison Park Narodowy Mesa Verde Park Narodowy Gor Skalistych Park Narodowy Great Sand Dunes Uinta Mountains Wielkie Rowniny Wy?yna Kolorado
Hrabstwa	Adams Alamosa Arapahoe Archuleta Baca Bent Boulder Broomfield Chaffee Cheyenne Clear Creek Conejos Costilla Crowley Custer Delta Denver Dolores Douglas Eagle El Paso Elbert Fremont Garfield Gilpin Grand Gunnison Hinsdale Huerfano Jackson Jefferson Kiowa Kit Carson La Plata Lake Larimer Las Animas Lincoln Logan Mesa Mineral Moffat Montezuma Montrose Morgan Otero Ouray Park Phillips Pitkin Prowers Pueblo Rio Blanco Rio Grande Routt Saguache San Juan San Miguel Sedgwick Summit Teller Washington Weld Yuma
Wybrane miejscowo?ci	Arvada Aspen Beaver Creek Boulder Colorado Springs Durango Fort Collins Grand Junction Lakewood Littleton Louisville Steamboat Springs Thornton Vail Westminster
Symbole	Flaga stanowa Kolorado Piecz?? stanowa Kolorado

Stolica	Santa Fe
Regiony i atrakcje	Aztec Ruins National Monument Bandelier National Monument Capulin Volcano National Monument El Camino Real de Tierra Adentro El Morro National Monument Fort Union National Monument Gila Cliff Dwellings National Monument Gory Skaliste Historyczny Park Narodowy Kultury Chaco Kasha-Katuwe Tent Rocks National Monument Llano Estacado Park Narodowy Carlsbad Caverns Pecos National Historical Park Petroglyph National Monument Salinas Pueblo Missions National Monument San Luis Valley Sangre de Cristo Mountains Santa Fe Trail Park Narodowy White Sands Obserwatorium Very Large Array Wielkie Rowniny Wy?yna Kolorado
Hrabstwa	Bernalillo Catron Chaves Cibola Colfax Curry De Baca Dona Ana Eddy Grant Guadalupe Harding Hidalgo Lea Lincoln Los Alamos Luna McKinley Mora Otero Quay Rio Arriba Roosevelt Sandoval San Juan San Miguel Santa Fe Sierra Socorro Taos Torrance Union Valencia
Wybrane miejscowo?ci	Alamogordo Albuquerque Angel Fire Bosque Farms Carlsbad Clayton Clovis Deming Dexter Espanola Farmington Gallup Hobbs Hurley Las Cruces Las Vegas Los Alamos Los Lunas Lovington Portales Rio Rancho Roswell Sunland Park Taos Truth or Consequences
Symbole	Flaga stanowa Nowego Meksyku Piecz?? stanowa Nowego Meksyku