Front salonicki

I wojna ?wiatowa , front bałka?ski
?ołnierze Ententy na froncie salonickim, od lewej do prawej: indochi?ski, francuski, senegalski, brytyjski, rosyjski, włoski, serbski, grecki i indyjski
Czas	21 pa?dziernika 1915 ? 30 wrze?nia 1918
Terytorium	Serbia , Czarnogora , Grecja , Albania
Wynik	zwyci?stwo Ententy , rozejm salonicki
Strony konfliktu
Bułgaria   Austro-W?gry   Cesarstwo Niemieckie   Imperium Osma?skie (1916?1918)   Serbia   Francja   Wielka Brytania   Grecja   Włochy   Imperium Rosyjskie (1915?1917)
Dowodcy
Nikoła ?ekow Kliment Bojad?iew Georgi Todorow Dimityr Geszow Stefan Nerezow Władimir Wazow August von Mackensen Otto von Below Friedrich von Scholtz ?ivojin Mi?i? Petar Bojovi? Louis d’Esperey Adolphe Guillaumat Maurice Sarrail George Milne Michaił Diterichs Panagiotis Danglis Ernesto Mombelli
Siły
1918 550 tys. ludzi 18 tys. ludzi 1217 sztuk artylerii 2710 karabinow maszynowych 30 samolotow 25 tys. ludzi (1916?1917) [1] 1918 717 tys. ludzi 2609 sztuk artylerii 2682 karabinow maszynowych 6434 karabinow automatycznych 200 samolotow
brak wspołrz?dnych

Front salonicki , rownie? front macedo?ski ? jeden z frontow I wojny ?wiatowej , powstały jesieni? 1915 roku celem wojskowego wsparcia krolestwa Serbii , walcz?cego przeciw poł?czonym siłom pa?stw centralnych przez członkow Ententy . Ekspedycja przybyła za po?no, aby skutecznie przeciwdziała? upadkowi Serbii, dodatkowo jej sytuacj? skomplikował kryzys polityczny w Grecji . Ostatecznie ustaliła si? stabilna linia zmaga? biegn?ca od Albanii nad Morzem Adriatyckim do rzeki Strumy . Front został przerwany we wrze?niu 1918 roku zdecydowan? ofensyw? sprzymierzonych, a jego efektem była kapitulacja Bułgarii i wyzwolenie Serbii.

Tło [ edytuj | edytuj kod ]

Austro-W?gry zaatakowały Serbi? w sierpniu 1914 roku, jednak nie zdołały przełama? obrony ^[2] . Po przyst?pieniu do wojny Imperium Osma?skiego czynnikiem decyduj?cym stało si? nastawienie Bułgarii, zajmuj?cej strategiczn? pozycj? na serbskiej flance; jej udział zmieniłby rozkład sił. Bułgaria i Serbia walczyły ze sob? w dwoch wojnach w ci?gu 30 lat ( wojna serbsko-bułgarska , II wojna bałka?ska ), ktorych wynik był poni?aj?cy dla tej pierwszej; procz tego bułgarski rz?d i mieszka?cy spogl?dali na Serbi? jako zaborc? ziem nale??cych do ich ojczyzny ^[2] .

Sprzymierzeni mogli zaoferowa? Bułgarii niewielkie ust?pstwa terytorialne z ziem serbskich i greckich; pa?stwa centralne obiecały znacznie szersze ci?cia i odzyskanie terenow nale??cych do tzw. Wielkiej Bułgarii . Pora?ki sprzymierzonych pod Gallipoli oraz pod Gorlicami pokazały sił? pa?stw centralnych, w wyniku czego car Ferdynand I podpisał z Niemcami traktat, i 21 wrze?nia 1915 roku Bułgaria rozpocz?ła mobilizacj? wojenn? ^[2] .

Potrojna inwazja i upadek Serbii [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Kampania serbska (I wojna ?wiatowa) .

Po serbskim zwyci?stwie nad Kolubar? w grudniu 1914 roku linia frontu ustabilizowała si?. Dopiero 6 pa?dziernika 1915 roku niemiecki marszałek polny August von Mackensen dowodz?cy austro-w?giersk? Armi? Bałka?sk? oraz niemieck? 11 Armi? wspieranymi przez flot? okr?tow rzecznych na Dunaju oraz Sawie przeprowadził rozległ? ofensyw? ^[2] . Do 15 pa?dziernika, mimo ofiarnej obrony serbskich ?ołnierzy, poł?czone siły pa?stw centralnych zaj?ły Belgrad , Smederevo , Po?arevac oraz Golubac wypieraj?c przeciwne siły na południe kraju ^[2] .

Tego samego dnia (15 pa?dziernika 1915) dwie bułgarskie armie zniszczyły słab? armi? serbsk?, wkroczyły w dolin? Południowej Morawy w pobli?u Vranje , a do 22 pa?dziernika opanowały Kumanowo , Sztip , Skopje zapobiegaj?c cofaniu si? serbskich wojsk w kierunku greckiej granicy.

Przez rok Francja i Wielka Brytania obiecywały dostarczenie posiłkow Serbom, jednak ?adne działania w tym kierunku nie zostały podj?te ^[2] . Po mobilizacji Bułgarii sytuacja w południowej Serbii stała si? beznadziejna. Rozwoj wydarze? ostatecznie zmusił Francuzow i Brytyjczykow do wysłania małych sił ekspedycyjnych składaj?cych si? z dwoch dywizji, jednak te dotarły zbyt po?no do greckiego portu w Salonikach , aby mie? wpływ na operacje ^[2] .

Głownym powodem takiego stanu rzeczy była krytyczna sytuacja na froncie zachodnim oraz fakt, i? zachowuj?ca neutralno?? Grecja odmowiła jakiegokolwiek anga?owania si? w konflikt. Wedle sugestii marszałka Putnika do desantu doskonale nadawało si? obsadzone wojskami czarnogorskimi wybrze?e Albanii; dowodztwo sprzymierzonych było jednak w tym czasie zaanga?owane w tajne negocjacje z Bułgari?, maj?ce zagwarantowa? jej przył?czenie do wojny po ich stronie ? wowczas interwencja byłaby niekonieczna.

Brak wsparcia przes?dził o losie serbskiej armii. Przeciw niej stan?ły poł?czone armie bułgarskie, niemieckie i austro-w?gierskie dowodzone przez marszałka Augusta von Mackensena . 7 pa?dziernika Niemcy i Austriacy zmasowanym ostrzałem artyleryjskim rozpocz?li atak, po ktorym nast?piło natarcie przez rzeki. 11 pa?dziernika armia bułgarska zaatakowała z dwoch kierunkow, z połnocy na Nisz oraz z południa na Skopje . Bułgarzy gwałtownie przerwali serbskie linie na linii Wardaru. Sytuacja tych ostatnich stała si? beznadziejna, jako ?e głownej armii na połnocy zagra?ało okr??enie.

Marszałek Radomir Putnik zarz?dził pełny odwrot na południe i zachod przez Czarnogor? w kierunku Albanii ^[3] . Niesprzyjaj?ca pogoda, kiepski stan drog oraz obecno?? dziesi?tkow tysi?cy cywilow utrudniało ucieczk? ^[3] . Na wybrze?e Adriatyku dotarło 150 tysi?cy ?ołnierzy ^[3] , ktorzy załadowani na włoskie transportowce zostali przewiezieni na ro?ne greckie wyspy (w tym wielu na Korfu ), a nast?pnie do Salonik ^[3] . Putnik przez cał? drog? musiał by? niesiony ^[3] i zmarł rok po?niej w szpitalu we Francji.

Francuskie i brytyjskie dywizje dowodzone przez Maurice’a Sarraila pod koniec listopada ruszyły na połnoc z Salonik, jednak?e tym ostatnim londy?skie Biuro ds. Wojny zabroniło przekraczania greckiej granicy. W zwi?zku z tym Francuzi ruszyli wzdłu? Wardaru samotnie. Posuni?cie to przyniosło niewielk? pomoc uciekaj?cym Serbom, jako ?e Bułgarzy musieli w zwi?zku z tym skoncentrowa? du?e siły na swojej południowej flance (patrz bitwa pod Krivolakiem ). Do połowy grudnia gen. Sarrail doszedł do wniosku, ?e konieczny b?dzie odwrot w obliczu zmasowanego bułgarskiego natarcia; podobnie jak Brytyjczycy, dowodztwo niemieckie zabroniło Bułgarom przekraczania greckiej granicy obawiaj?c si? przył?czenia Grecji i ataku na okupowan? Macedoni? ^[3] . Sprzymierze?cy skorzystali z takiego obrotu sytuacji dokonawszy wzmocnienia i przegrupowania sił.

Powy?sze wydarzenia były jasnym, cho? niekompletnym zwyci?stwem pa?stw centralnych. W konsekwencji otwarto tras? kolejow? Berlin-Stambuł dzi?ki ktorej Cesarstwo Niemieckie mogło wesprze? Imperium Osma?skie. Elementem przyczyniaj?cym si? do niepełno?ci zwyci?stwa był fakt, i? sprzymierzonym udało si? ocali? cz??? serbskiej armii ? pozbawion? uzbrojenia i wykrwawion?, ale zdoln? wej?? do ponownej słu?by ju? 6 miesi?cy po?niej. Najwi?kszym jednak ciosem dla pa?stw centralnych była zamiana trudnego do obrony dla sprzymierzonych frontu serbskiego na ograniczony gorami front salonicki w Macedonii; ten teren stał si? kluczem dla zwyci?skiej ofensywy trzy lata po?niej.

Utworzenie frontu salonickiego [ edytuj | edytuj kod ]

Armia Austro-W?gier zaatakowała sojusznika Serbii, Czarnogor?. Niewielkie oddziały tej ostatniej stawiły zawzi?ty opor pod Mojkovacem , co znacznie ułatwiło odwrot serbskiej armii, jednak niebawem jej opor został złamany i zmuszono j? do poddania si? 25 stycznia. Austriacy nacierali w kierunku Adriatyku naje?d?aj?c kontrolowan? przez Włochow Albani?. Pod koniec zimy niewielki kontyngent włoski został prawie całkowicie wyparty z tego kraju.

W tej sytuacji brytyjskie najwy?sze dowodztwo pragn?ło wycofa? wszystkie siły z Grecji, jednak wobec protestu francuskiego rz?du zaniechało tego planu. Wojska sprzymierzonych okopały si? wokoł Salonik, zyskuj?c sobie prze?miewcze przezwisko ?salonickich ogrodnikow”. Serbska armia, teraz pod dowodztwem gen. Petara Bojovicia , od?wie?ona i wyekwipowana powrociła z Korfu.

W mi?dzyczasie skomplikowała si? sytuacja polityczna w Grecji. Oficjalnie krolestwo pozostawało neutralne, lecz krol Konstantyn I był zwolennikiem Niemiec, podczas gdy premier Elefterios Wenizelos , Wielkiej Brytanii. Pocz?tkowo Grecja poparła francusko-brytyjskie zabiegi militarne przy probie ocalenia uciekaj?cych Serbow, ale po zaj?ciu Salonik powoli zacz?ła by? nieprzychylna. Po dymisji Wenizelosa rojalistyczny rz?d pot?pił okupacj?, lecz nie był w stanie fizycznie sprzeciwi? si? przewa?aj?cym liczebnie wojskom. Niemcy, chc?cy zachowa? status quo Grekow nie przekraczali granicy.

W maju 1916 roku gen. Sarrail za??dał demobilizacji greckiej armii. Cho? grecki rz?d przystał na to ultimatum nastroje stały si? jeszcze bardziej pro-centralne.

B?d?c prawie pewnym doł?czenia Rumunii do wojny po stronie sprzymierzonych gen. Sarrail rozpocz?ł przygotowania do ataku na wojska bułgarskie. Niemcy, dzi?ki informacjom zapewnianym przez greckich poplecznikow, stworzyli plan kontrataku. Niemiecka ofensywa rozpocz?ła si? 17 sierpnia, na trzy dni przed planowanym atakiem Francuzow. W rzeczywisto?ci to na siłach bułgarskich spocz?ł ci??ar działa?, jako ?e armia austro-w?gierska znajdowała si? w Albanii, za? siły niemieckie posiadały tylko jedn? dywizj? na greckiej granicy. Ofensywa okazała si? skuteczn? głownie ze wzgl?du na element zaskoczenia, jednak sprzymierzonym udało si? utrzyma? lini? obronn? przez dwa tygodnie. Zatrzymawszy natarcie zorganizowali kontratak, ktory rozpocz?ł si? 12 wrze?nia. Mimo trudnego terenu stopniowo przełamali opor. Powolna ofensywa trwała przez cały pa?dziernik i pocz?tek listopada do momentu spadni?cia ?niegu. Cesarstwo Niemieckie wysłało kolejne dwie dywizje, aby wzmocni? siły bułgarskie, lecz mimo to 19 listopada poł?czone siły francusko-serbskie zdobyły Kajmakczałan , najwy?szy szczyt gor Nid?e , co zmusiło pa?stwa centralne do opuszczenia Bitoli .

Straty do tego momentu wynosiły ok. 50 tysi?cy po stronie sprzymierzonych oraz ok. 60 tysi?cy po stronie bułgarsko-niemieckiej ^[4] . Linia frontu przesun?ła si? zaledwie o 40 km.

Bułgarska ofensywa na greck? Wschodni? Macedoni? wywołała kryzys. Rz?d, zdeterminowany by kraj pozostał neutralny, rozkazał lokalnym oddziałom (zdemobilizowanemu IV Korpusowi ), aby nie stawiały oporu i uciekły do portu w Kawali celem ewakuacji; na nieszcz??cie na miejsce nie dotarły ?adne jednostki transportowe. W konsekwencji, pomimo okazjonalnego oporu miejscowego, wi?kszo?? greckich oddziałow została zmuszona do poddania si? Niemcom i reszt? wojny sp?dziła w Zgorzelcu . Poddanie niedawno zdobytych terenow Bułgarom dla wielu oficerow popieraj?cych Wenizelosa było nie do zaakceptowania. Z pomoc? sprzymierzonych zorganizowali zamach, ktory podporz?dkował Ruchowi Narodowej Obrony Saloniki oraz wi?ksz? cz??? Macedonii . Od tego momentu Grecja miała w praktyce dwa rz?dy ? rojalistyczny w Atenach, ktory pragn?ł zachowania neutralno?ci wobec narastaj?cego nacisku sprzymierzonych, oraz ?rewolucyjny” wenizelistow w Salonikach. Przydaj?c sytuacji jeszcze wi?kszego zam?tu rz?dy sprzymierzonych do grudnia 1917 roku uznawali tylko rz?d ate?ski.

W tym samym czasie rz?d włoski przetransportował wi?cej oddziałow, ktore wyparły siły austro-w?gierskie z gorzystej Albanii.

1917 [ edytuj | edytuj kod ]

Do wiosny 1917 roku ?Armia Wschodu” (fr. Armee d' Orient ) gen. Sarraila została wzmocniona do 24 dywizji (6 francuskich, 6 serbskich, 7 brytyjskich, 1 włoska, 3 greckie oraz 2 rosyjskie brygady ). Ofensyw? zaplanowano na koniec kwietnia, jednak wst?pny atak nie powiodł si? przynosz?c du?e straty, zatem termin przeniesiono na 21 maja.

Sprzymierzeni, chc?c wywrze? nacisk na rz?d w Atenach, zaj?li Tesali? opuszczon? przez greckie wojska rojalistyczne oraz Przesmyk Koryncki dziel?c kraj na poł. W grudniu doszło do nieudanej proby zaj?cia Aten, ktora wywołała zdecydowany opor lokalnych jednostek; w efekcie sprzymierzeni dokonali blokady morskiej południowej Grecji. Sze?? miesi?cy po?niej, w czerwcu wystosowali ostateczne ultimatum, ktorego skutkiem było wygnanie krola (14 czerwca na tronie zasiadł jego syn, Aleksander I ) oraz reunifikacja kraju pod rz?dami premiera Wenizelosa, wspierana ententckimi bagnetami. Nowy rz?d natychmiast wypowiedział wojn? pa?stwom centralnym i rozpocz?ł tworzenie nowej armii. Mimo pozytywnych wynikow nowy francuski premier Georges Clemenceau odwołał w listopadzie gen. Sarraila na ktorego miejsce wysłał bardziej dyplomatycznie usposobionego gen. Adolphe’a Guillaumata .

1918 [ edytuj | edytuj kod ]

Składy armii w połowie wrze?nia [ edytuj | edytuj kod ]

Pa?stwa centralne [ edytuj | edytuj kod ]

Ententa [ edytuj | edytuj kod ]

Operacje wojskowe [ edytuj | edytuj kod ]

W maju greckie oddziały Guillaumata zaatakowały i zdobyły bułgarskie pozycje w Skra-di-Legen . Jednak?e, ze wzgl?du na niemieck? ofensyw? na froncie zachodnim zagra?aj?c? Francji, Guillaumat został odwołany do Pary?a i zast?piony gen. Louisem Franchetem d’Espereyem .

Cho? d’Esperey nalegał na natychmiastowy atak na pozycje bułgarskie, francuski rz?d odrzucił takie posuni?cie; warunkiem miałaby by? zgoda wszystkich zaanga?owanych pa?stw. Guillaumat, ktorego obecno?? we Francji okazała si? niepotrzebna, ruszył przez Londyn do Rzymu , probuj?c zdoby? poparcie dla planu ataku. Ostatecznie do zgody doszło we wrze?niu ? d’Esperey miał woln? r?k?.

Siły sprzymierzonych były bardzo du?e, mimo wycofania si? Rosjan w marcu 1918 roku. Ententa mogła nie tylko liczy? na pełne wsparcie greckiej armii (9 dywizji), ale procz tego dysponowała ewakuowanym z Rosji i nienawidz?cym Austro-W?gier Korpusem Czechosłowackim licz?cym 6 tysi?cy ludzi. W 1917 roku rownie? Bułgarzy zwi?kszyli liczebno?? swojej armii, co spowodowało, ?e obie strony liczyły mniej wi?cej tyle samo ? 291 batalionow sprzymierzonych kontra 300 bułgarskich plus 10 niemieckich. Zasadnicz? ro?nic? było morale. Sprzymierzeni byli pewni zwyci?stwa, za? Bułgarzy spodziewali si? kl?ski ich strony w wojnie ? Imperium Osma?skie chyliło si? ku upadkowi, rz?d Austro-W?gier był w bezładzie, za? armia niemiecka została pobita na determinuj?cym cały konflikt froncie zachodnim . Bułgarzy nie zamierzali walczy? i gin?? za przegran? spraw?.

Bitwa pod Dobro Polem rozpocz?ła si? 14 wrze?nia od (tradycyjnej ju?) kanonady artyleryjskiej. Nast?pnego dnia Francuzi i Serbowie zaatakowali i zaj?li wyznaczone cele. 18 wrze?nia do natarcia ruszyli Grecy i Brytyjczycy, lecz poniosłszy du?e straty zostali zatrzymani pod Doiranem . Francusko-serbska armia kontynuowała ofensyw?. Nast?pnego dnia bułgarskie jednostki zacz?ły poddawa? swoje pozycje bez walki. Bułgarskie dowodztwo zarz?dziło odwrot.

Oficjalna historia rz?du brytyjskiego dotycz?ca wojny w tomie zatytułowanym Military Operations: Macedonia opisuje sytuacj? na froncie salonickim. Cho? udało si? dokona? wyłomu pod Dobro Polem, a siły sprzymierzone kontynuowały natarcie, armia bułgarska nie została całkowicie rozgromiona. Do 29 wrze?nia (dzie? przed kapitulacj? Bułgarii), Skopje znajdowało si? w r?kach Ententy, jednak mocne siły bułgarsko-niemieckie zostały wysłane by odbi? miasto. Procz tego liczba schwytanych ?ołnierzy bułgarskich wynosiła zaledwie 15 tysi?cy ^[5] .

Pojawił si? rownie? kolejny czynnik zmuszaj?cy Bułgarow do pro?by o zawieszenie broni. Wielu uciekaj?cych i dezerteruj?cych ?ołnierzy zbuntowało si? zebrawszy w centrum sieci kolejowej w Radomirze, 48 km od Sofii . 27 wrze?nia przywodcy Narodowej Unii Bułgarskich Ziemian przej?li kontrol? nad zbuntowanymi wojskami i ogłosili obalenie monarchii oraz ustanowienie republiki. Nast?pnego dnia u rogatek Sofii stan?ło 4 do 5 tysi?cy ?ołnierzy. Z uwagi na powy?sze wypadki do Salonik ruszyła bułgarska delegacja prosz?ca o zawieszenie broni. 29 wrze?nia gen. d’Esperey podpisał rozejm salonicki , ko?cz?cy wojn?. Front przestał istnie? w południe 30 wrze?nia. Powstanie ?ołnierskie udało si? uspokoi? 2 pa?dziernika. Car Ferdynand I udał si? na wygnanie nast?pnego dnia.

Po tych wydarzeniach armia brytyjska ruszyła na wschod ku europejskim posiadło?ciom Osmanow, za? francuska na połnoc. Brytyjczycy zbli?ali si? do Stambułu, a wobec braku oporu 26 pa?dziernika osma?ski rz?d poprosił o zawieszenie broni . Zaledwie par? dni wcze?niej do Berlina zbiegł Enver-pasza wraz z poplecznikami.

?Zdesperowany Francuzik”, jak nazywali d’Espereya Brytyjczycy, parł na połnoc; wojska francusko-serbskie odbiły Serbi?, łami?c opor kilku osłabionych niemieckich dywizji probuj?cych stan?? im na drodze w pobli?u Niszu . 3 listopada Austro-W?gry zostały zmuszone do podpisania zawieszenia broni na froncie włoskim. 10 listopada armia d’Espereya przekroczyła Dunaj i zamierzała wej?? do W?gier . Na pro?b? francuskiego generała do Belgradu przybyła delegacja w?gierskiego rz?du, na czele z hrabi? Mihaly Karolyim , aby podpisa? rozejm (co nast?piło 13 listopada).

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Vincent Esposito (red.) (1959): The West Point Atlas of American Wars , tom II; mapy 46?50. Frederick Praeger Press.
• Cyril Falls (1960): The Great War (1960).
• Cyril Falls: History of the Great War: Military Operations Macedonia ; 1935, forty-eighth edition in the Battery Press Great War Series, printed jointly in 1996 by The Imperial War Museum, London, Department of Printed Books and The Battery Press inc, Nashville, TN, ISBN  0-89839-243-8
• Richard Hall: Balkan Breakthrough: The Battle of Dobro Pole 1918 . Indiana University Press, 2010. ISBN  0-253-35452-8 . ( ang. ) . Brak numerow stron w ksi??ce
• Alan Palmer (1965): The Gardeners of Salonika: The Macedonian Campaign 1915?1918 (Andre Deutsch, Londyn).
• Charles Parker (1964): Return to Salonika (Cassell & Co, Londyn).
• Alan Wakefield i Simon Moody (2004): Under the Devil’s Eye: Britain’s Forgotten Army at Salonika 1915?1918 (Sutton Publishing, Stroud England) ISBN  0-7509-3537-5
• H.P. Willmott: World War I . Dorling Kindersley , 2009. ISBN  978-0-7566-5015-5 . ( ang. ) . Brak numerow stron w ksi??ce