Folklor ( ang. folk-lore ?wiedza ludu”) ? symboliczno-artystyczna dziedzina kultury ludowej , maj?ca charakter wieloskładnikowy, niejednolity i synkretyczny .

Historia poj?cia i jego zakres [ edytuj | edytuj kod ]

Termin ?folklor” wprowadził do obiegu naukowego brytyjski pisarz William Thoms w 1846 roku, okre?laj?c nim najstarsze składniki kultury takie jak ?pradawne zwyczaje, obyczaje, obrz?dy, zabobony, ballady, przysłowia etc.”. Z biegiem czasu termin ten upowszechnił si? na całym ?wiecie, a zwłaszcza w Europie, gdzie sprzyjały mu panuj?ce wowczas pr?dy umysłowe, a w szczegolno?ci gloryfikuj?cy kultur? ludow? romantyzm . Pocz?tkowo badania folkloru prowadzono w ramach etnografii , literaturoznawstwa , historii sztuki , religioznawstwa , j?zykoznawstwa i muzykologii ^[1] . Dopiero w latach 30. XX wieku , za spraw? uczonych europejskich wyodr?bniła si? folklorystyka ? samodzielna dyscyplina naukowa, ktorej przedmiotem poznania jest folklor.

Od samego pocz?tku istnienia terminu ?folklor”, pojawiły si? w?rod badaczy daleko id?ce rozbie?no?ci w rozumieniu zakresu tego poj?cia. Zajmowano w tej sprawie trzy stanowiska. Pierwsze z nich, reprezentowane np. przez Archera Taylora , wyznaczało maksymalnie szeroki zakres folkloru, wł?czaj?c do? nie tylko kultur? symboliczn? i społeczn?, ale tak?e elementy kultury materialnej (np. narz?dzia, stroje, kształty wsi, budownictwo itp.). Przeciwie?stwem tego stanowiska była orientacja literaturoznawcza, reprezentowana np. przez J.M. Sokołowa, ktora zaw??ała folklor wył?cznie do literatury ustnej (bajki, podania, legendy, pie?ni, przysłowia) ^[2] . Wspołczesna folklorystyka zajmuje stanowisko po?rednie wł?czaj?c w zakres folkloru dziedzin? zwyczajow , obrz?dow i wierze? wraz z kultur? artystyczn? obejmuj?c? literatur? ustn?, muzyk? i taniec .

Typologie folkloru [ edytuj | edytuj kod ]

Jozef Burszta wyro?nia trzy rodzaje wspołcze?nie istniej?cego folkloru:

• Zanikaj?cy folklor tradycyjny

Obejmuje on klasyczne gatunki literatury ustnej oraz wokalno-muzyczne i choreograficzne relikty dawnej obrz?dowo?ci.

• Folklor wspołczesny (spontaniczny)

Jest wyrazem aktywno?ci tworczej poszczegolnych subkultur, ale obejmuje rownie? przekaz interspołeczny, zaspokajaj?c ro?ne potrzeby mi?dzyludzkiej komunikacji. Transmisja tre?ci nast?puje zarowno w kontaktach bezpo?rednich, jak i poprzez ro?nego rodzaju ?rodki przekazu (słowo drukowane, telewizja, internet). Obejmuje takie formy jak: pogłoska, plotka, anegdota, dowcip, satyra towarzyska, stereotypowy toast, formuła ?yczeniowa, porzekadło, przysłowie sytuacyjne, parodia, legenda miejska, itd.

• Folklor rekonstruowany (stylizowany)

Jest to zjawisko wtorne, obejmuj?ce teksty i obrz?dy wyuczone, opracowane stylistycznie i przedstawiane w sytuacjach celowo zaaran?owanych (np. kapele graj?ce na tradycyjnych instrumentach, zespoły wokalne i taneczne, np. Zespoł Ta?ca Ludowego Politechniki Pozna?skiej ?Poligrodzianie”, Zespoł Folklorystyczny ?Wrzosowianie”, Zespoł Pie?ni i Ta?ca Akademii Gorniczo-Hutniczej im. Wiesława Białow?sa ?Krakus” , Reprezentacyjny Zespoł Pie?ni i Ta?ca ?Poltex” , Zespoł Pie?ni i Ta?ca Politechniki Warszawskiej , zespoł ?Mazowsze” ). Okre?la si? je jako folkloryzm ^[1] .

Inne podziały [ edytuj | edytuj kod ]

• Kryterium socjohistoryczne pozwala wyro?ni? np. folklor chłopski, szlachecki, miejski, robotniczy.
• Kryterium ?rodowiskowe , np. folklor ?ołnierski, marynarski, przest?pczy, uczniowski.
• Kryterium zawodowe , np. folklor gorniczy, rybacki.
• Kryterium regionalne , np. folklor goralski, kaszubski, ?l?ski.
• Kryterium sytuacyjno-okoliczno?ciowe , np. folklor wojenny, strajkowy, obozowy.
• Kryterium etniczne , np. folklor cyga?ski, ?ydowski.
• Kryterium dominanty ?rodkow wyrazu , np. folklor słowny, muzyczny, taneczny, widowiskowy, plastyczny (maski, kostiumy) ^[3] .

Charakterystyka przekazu folklorystycznego [ edytuj | edytuj kod ]

Transmisja tekstow folkloru jest anonimowa, spontaniczna, ekspresyjna i nast?puje w warunkach bezpo?redniego kontaktu nadawcy i odbiorcy. Odbywa si? w okre?lonych okoliczno?ciach (sytuacjach folklorotworczych) np. podczas obrz?dow rodzinnych, dorocznych, zabawy i wymaga odpowiednich kompetencji kulturowych odbiorcy (np. podzielania okre?lonego stosunku do norm społecznych, znajomo?ci faktow zwi?zanych z przekazywanym tekstem itp.). Nadawcami s? kompetentni reprezentanci tradycji, zwykle jednostki uzdolnione. Przekaz folklorystyczny zakłada wymienno?? rol mi?dzy nadawc? i odbiorc?. Odbiorcy przekazu wspołdeterminuj? jego form? (np. gdy słuchacze wyra?aj? niedowierzanie, co do opowiadanych tre?ci, gaw?dziarz rozbudowuje w danym fragmencie szczegołowe opisy detali, aby przekona? słuchaczy o autentyczno?ci zdarzenia).

Z kolei transmisja umiej?tno?ci wokalno-muzycznych i choreograficznych nast?puje poprzez na?ladownictwo, lub przez celowe przyuczenie u przekazuj?cego (np. gry na instrumencie) ^[1] .

Funkcje folkloru [ edytuj | edytuj kod ]

W swym ?rodowisku macierzystym folklor wyra?a i zaspokaja podstawowe potrzeby egzystencjalne i jest jedyn? rzeczywisto?ci? symboliczn?. W tre?ciach folkloru wyra?a si? sposob pojmowania rzeczywisto?ci, a tak?e okre?lony do niej stosunek.

Według Rocha Sulimy realizuje nast?puj?ce funkcje:

• Estetyczna : kształtowanie upodoba? artystycznych, rozwijanie wyobra?ni.
• Wychowawczo-etyczna : przekaz zasad moralnych, m?dro?ci ?yciowej, wzorow zachowa? i ekspresji, wyra?anie aprobaty lub dezaprobaty wobec okre?lonych zachowa? i postaw.
• Psychologiczna : wywieranie uspokajaj?cego lub pobudzaj?cego wpływu na odbiorcow.
• Regulacyjna : modelowanie ?ycia wspolnotowego, podtrzymywanie tradycji i wi?zi grupowej.
• Polityczno-społeczna : np. wyra?anie protestu wobec ucisku i niesprawiedliwo?ci (np. folklor antyfeudalny, antyszlachecki, antyhitlerowski).
• Rozrywkowo-autoteliczna .

Tekst folkloru [ edytuj | edytuj kod ]

Cechy tekstu folkloru [ edytuj | edytuj kod ]

• Wariantywno?? ? wynika z wył?cznie ustnej transmisji, ktora sprzyja tworczemu przetwarzaniu tekstu, wprowadzaniu dodatkow, uzupełnie?.
• Strukturalne powi?zanie z mimik?, gestem, choreografi?.
• Oralno?? i dialogiczno?? (kontakt ?twarz? w twarz”).
• Formuliczno?? (powtarzalno?? schematow kompozycyjnych i tematycznych).

Systematyka tekstow folkloru [ edytuj | edytuj kod ]

Według Jerzego Bartmi?skiego gatunki tekstow folkloru dziel? si? na:

• autonomiczne (niepowi?zane ?ci?le z sytuacj? wykonania, np. podanie, zagadka, pie?? historyczna).
• zwyczajowe (zwi?zane ze zwyczajami wielkanocnymi, ?niwnymi, np. kol?dy, pie?ni do?ynkowe).
• obrz?dowe (np. oracje weselne, lamenty pogrzebowe).
• okoliczno?ciowe (np. kołysanki, zamawiania znachorskie).

Rola folkloru w historii kultury [ edytuj | edytuj kod ]

Z warto?ci artystycznych folkloru czerpali poeci, pisarze i muzycy. Ludowo?? inspirowała tworczo?? romantykow , a tak?e neoromantykow ( Młoda Polska , Młode Włochy ), była kluczowym czynnikiem w procesie kształtowania si? literatur narodowych i wa?nym składnikiem idei politycznych i artystycznych. W XIX wieku folklor przyczyniał si? do wzrostu ?wiadomo?ci narodowej i stał si? podstaw? to?samo?ci etnicznej narodow europejskich, był te? składnikiem ideologii politycznych, np. realnego socjalizmu.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz hasło folklor w Wikisłowniku

• ludowo?? w literaturze
• e-folklor

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Burszta J., Folklor , [w:] Słownik etnologiczny. Terminy ogolne , red. Z. Staszczak, Warszawa-Pozna? 1987.
• Krzy?anowski J., Folklor , [w:] Słownik folkloru polskiego , red. ten?e, Warszawa 1965.
• Simonides D., Folklor słowny , [w:], Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej t. 2, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław ? Warszawa ? Krakow 1981.
• Sulima R., Folklor , [w:] Wielka encyklopedia powszechna PWN , Warszawa.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Folklore and Folklife: An Introduction Folklor ? wprowadzenie ( ang. )
• Folklore and Mythology Electronic Texts ? obszerny i uporz?dkowany zbior tekstow folkloru ( ang. )