Ten artykuł dotyczy filmu. Zobacz te?: Faraon ? okre?lenie władcy staro?ytnego Egiptu.

Faraon ? polski film historyczny z 1965 roku w re?yserii Jerzego Kawalerowicza , oparty na powie?ci historycznej Bolesława Prusa pod tym samym tytułem . Bohaterem Faraona jest młody nast?pca tronu w staro?ytnym Egipcie, Ramzes XIII ( Jerzy Zelnik ), ktory usiłuje zreformowa? kraj b?d?cy pod faktyczn? władz? kapłanow, w szczegolno?ci za? ? pod władz? arcykapłana Herhora ( Piotr Pawłowski ). Sytuacj? Ramzesa komplikuje uczucie do młodej ?ydowki Sary ( Krystyna Mikołajewska ).

Kawalerowicz traktował adaptacj? powie?ci Prusa jako szczegolne wyzwanie. Zrealizowany w Zespole Filmowym ?Kadr” Faraon był kr?cony przez trzy lata, z udziałem nawet dwoch tysi?cy statystow w scenach batalistycznych. Zdj?cia powstawały w Uzbekistanie , w Egipcie oraz w łodzkiej wytworni filmowej. Pozytywnie przyj?ty na kolaudacji, film bezproblemowo wszedł do polskiego i mi?dzynarodowego obiegu.

Krytycy odnie?li si? do Faraona pozytywnie. Film traktowano jako superprodukcj?, ktora podwa?ała reguły ameryka?skiego kina peplum , co jedni poczytywali za wad?, drudzy ? za zalet?. Pojawiały si? te? interpretacje wskazuj?ce na Faraona jako film o wymowie antyklerykalnej. Powszechnie chwalono rownie? warstw? estetyczn? filmu.

Dzieło Kawalerowicza zostało nominowane do Oscara dla najlepszego filmu nieangloj?zycznego , było tak?e pokazywane na zamkni?cie 19. MFF w Cannes .

Fabuła [ edytuj | edytuj kod ]

Akcja filmu Faraon rozgrywa si? w staro?ytnym Egipcie . Jego bohaterem jest młody nast?pca tronu, a nast?pnie faraon Ramzes XIII. Ramzes prowadzi tryb ?ycia podporz?dkowany rozrywce i swojemu zamiłowaniu do spraw wojska. Z czasem dojrzewa i pragnie przeprowadzi? reformy, polegaj?ce na ograniczeniu władzy kapłanow , poprawie finansow pa?stwa, wzmocnieniu armii i poprawie losu zubo?ałych poddanych. D??y te? do podboju Asyrii , aby w ten sposob wzbogaci? swoj kraj. Jego planowi przeciwni s? kapłani maj?cy istotny wpływ na polityk? pa?stwa. Uwa?aj? oni, ?e Egipt nie jest przygotowany do wojny z Asyri?, ktora ze wzgl?du na ogromne koszty i straty ludzkie, mo?e ostatecznie pogr??y? pa?stwo. Podczas gdy skarbiec faraona pustoszeje, kapłani posiadaj? bogactwa ukryte w podziemnym Labiryncie, jednak sprzeciwiaj? si? ich wykorzystaniu na potrzeby reform. Młody Ramzes stara si? przeciwstawi? kapłanom, w ktorych r?kach jest faktyczna władza wykonawcza w kraju ^[1] . Ramzesowi sprzyja młody kapłan Pentuer, ktory opowiada si? za reformami wewn?trznymi, ale podkre?la, ?e walka z kapłanami jest bł?dem, poniewa? to w stanie kapła?skim zawiera si? m?dro?? i wiedza niezb?dna do zarz?dzania pa?stwem ^[2] .

Pierwsze sceny u?wiadamiaj? pot?g? religii owczesnego Egiptu, ktorej symbolami s? skarabeusze , czczone do tego stopnia, ?e wojsko nie ?mie przechodzi? ich drog? w obawie przed przypadkowym zgnieceniem tych stworze?. Pochod udaj?cej si? na manewry armii młodego dowodcy Ramzesa zostaje zatrzymany przez arcykapłana Herhora, ktory nakazuje zmieni? drog?, aby nie podepta? ?wi?tych skarabeuszy. A?eby omin?? chrz?szcze, oddziały musz? zasypa? i przej?? przez kanał b?d?cy owocem morderczej pracy egipskiego chłopa. Ramzes na pro?no usiłuje sprzeciwi? si? decyzji arcykapłana. Rozw?cieczony swoj? bezsilno?ci? oddala si? i podczas w?drowki spotyka pi?kn? ?ydowk? Sar?, ktora nast?pnie zostaje jego kochank?. Herhor na spotkaniu z panuj?cym faraonem wydaje niekorzystn? dla Ramzesa opini? i w efekcie faraon Ramzes XII nie przydziela synowi dowodztwa nad korpusem Menfi. Gdy Sara rodzi Ramzesowi syna, krolowa Nikotris z Herhorem postanawiaj?, ?e dziecko wychowane zostanie w wierze moj?eszowej, aby w przyszło?ci ustanowi? go krolem Izraelitow. Gdy Ramzes dowiaduje si? o tym fakcie, wpada w szał, traktuj?c jako osobist? zniewag? to, ?e jego syn został ?ydem. Tymczasem kapłani potajemnie przygotowuj? niekorzystny dla Egiptu traktat pokojowy z Asyri?: w zamian za pokoj obiecuj? odst?pi? Fenicj? . Zaniepokojeni tym kupcy feniccy staj? si? stronnikami młodego ksi?cia i zaczynaj? popiera? Ramzesa, ktory otwarcie głosi konieczno?? wojny z Asyri?. Tymczasem jednak wyrusza na czele armii, aby poskromi? zbuntowane pułki libijskie . Po zwyci?stwie dowiaduje si? o ?mierci swego schorowanego ojca oraz o ?mierci Sary i ich synka, ktorych zabiła fenicka kapłanka Kama wraz z Grekiem Lykonem, jego sobowtorem ^[1] .

Młody faraon szykuje reform? kraju i postanawia odebra? kapłanom ich skarby. Jednak przeprowadzone głosowanie nie przynosi jednomy?lno?ci co do przekazania pa?stwu bogactw ukrytych w Labiryncie. Wobec tego młody władca postanawia u?y? wojska, aby szturmem zdoby? ?wi?tynie, a arcykapłanow uwi?zi? pod zarzutem zdrady stanu. Jednak?e kapłani maj?cy wiedz? o zjawiskach astronomicznych, we wła?ciwej chwili wykorzystuj? j? przeciwko faraonowi: tu? przed za?mieniem Sło?ca Herhor, przemawiaj?c do wojska i zbuntowanego ludu, przyzywa boga Amona . Zjawisko naturalne zostaje przyj?te jako dowod bo?ej niełaski. Wojsko ogarnia panika, a narod wyst?puje przeciwko faraonowi. Wkrotce Ramzes ginie zamordowany przez Lykona ^[1] , uwolnionego po zabojstwie Sary i syna Ramzesa na polecenie arcykapłana Mefresa ^[2] .

Obsada [ edytuj | edytuj kod ]

Opracowano na podstawie materiału ?rodłowego ^[3] :

Produkcja [ edytuj | edytuj kod ]

Faraon , jak wspominał Jerzy Kawalerowicz , miał by? jego pierwszym wymarzonym filmem. Pierwowzor literacki Bolesława Prusa przyszły re?yser przeczytał w wieku 13 lat, a zdobywszy do?wiadczenie w sztuce filmowej, nabrał ch?ci zmierzenia si? z intelektualn? proz? Prusa. Jak opowiadał Kawalerowicz, ?atrakcyjno?? Prusa polegała na tym, ?e był bardziej intelektualny ni? Henryk Sienkiewicz . Moim zdaniem, Sienkiewicz był takim Hoffmanem … Natomiast Prus był Kawalerowiczem…” ^[4] .

Faraon był przedsi?wzi?ciem zakrojonym na wielk? skal?. Jego produkcja trwała trzy lata i rozpocz?ła si? jesieni? 1962 roku wraz z powołaniem pracowni scenograficznej w Łodzi , ktora rozpocz?ła studia nad kostiumami i realiami ?ycia staro?ytnego Egiptu ^[3] . W atelier łodzkiej wytworni zrealizowano wi?kszo?? scen pałacowych, ?wi?tynnych oraz rozgrywaj?cych si? w labiryncie. Na podstawie rysunkow ze staro?ytno?ci Warszawska Stocznia Rzeczna wykonała statek egipski, a scena przeja?d?ki Ramzesa i Sary po Nilu została nakr?cona na specjalnie stworzonej sztucznej wyspie na jeziorze Kirsajty , ozdobionej palmami i k?pami lotosu ^[3] .

Pustynne sceny masowe realizowano głownie na pustyni Kyzył-kum pod Buchar? w Uzbekistanie , gdzie ekipa pracowała prawie pi?? miesi?cy. Ze wzgl?du na wysok? temperatur? powietrza ta?m? filmow? trzeba było przechowywa? w chłodni, a codziennie na plan zdj?ciowy dostarczano 10 tysi?cy butelek wody mineralnej ^[3] . Na potrzeby scen zbiorowych Kawalerowicz wynaj?ł dwa tysi?ce ?ołnierzy Armii Radzieckiej ^[5] . Cz??? scen wykonano w oryginalnych sceneriach Egiptu ( Luksor , Kair ) ^[3] . Produkcj? wspierali swoj? konsultacj? egiptolodzy Kazimierz Michałowski z Uniwersytetu Warszawskiego i Shadi Abdel Salam z Instytutu Filmowego w Kairze ; ten ostatni asystował wcze?niej przy produkcji filmu Kleopatra (1963, re?. Joseph L. Mankiewicz ) ^[5] .

Na kolaudacji 2 grudnia 1965 roku Faraon został uznany za wielkie osi?gni?cie polskiego kina. Jerzy Putrament twierdził podczas posiedzenia, ?e nie mogł si? przyczepi? co do wymowy politycznej filmu ^[6] . Stwierdzano, i? ?film bije na głow? ameryka?skie superprodukcje” ^[7] , ale z niech?ci? wspominano o potencjalnych walorach rozrywkowych filmowego Faraona ^[7] . Krytyczne uwagi dotyczyły przede wszystkim szczegołow. Obecny na kolaudacji Jerzy Bossak twierdził, i? ze sceny rozmowy Hirama i Dagona mo?na mylnie wywnioskowa?, ?e Ramzes otacza si? samymi ?ydami. Zarowno Bossak, jak i owczesny szef kinematografii polskiej Tadeusz Zaorski uznawali scen? ?mierci protagonisty za nieczyteln?, lecz nie czynili wobec Faraona powa?niejszych zarzutow ^[6] .

Odbior [ edytuj | edytuj kod ]

Krytyka w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

Zaraz po premierze Faraon doczekał si? w Polsce bardzo pochlebnych recenzji. W rubryce Dziewi?ciu gniewnych czasopisma ? Film ” wystawiono dziełu Kawalerowicza sze?? szostek i trzy pi?tki w skali szkolnej ^[8] . Sam film doczekał si? pomi?dzy 1966 a 1967 rokiem około dwustu recenzji i artykułow, po?niej jednak dyskusja wokoł niego nie była ju? tak za?arta ^[9] .

Faraona krytycy najcz??ciej opisywali jako ?supergiganta”, czyli film historyczny na miar? włoskich monumentow oraz powstałej w 1963 roku ameryka?skiej Kleopatry . Cz??? krytykow, na przykład ze ? Sztandaru Młodych ” oraz ?Kierunkow”, upatrywała w tym wad?, uskar?aj?c si? na niedostatek statystow oraz ekranow? nud? ^[10] . Z tymi opiniami nie zgadzał si? Stanisław Ozimek , ktory w sekwencji bitwy Egipcjan z Libijczykami dostrzegł szereg nowatorskich ?rodkow wyrazu, mi?dzy innymi uj?cia z lotu ptaka oraz z punktu widzenia samego Ramzesa ^[11] . Po latach Tadeusz Sobolewski porownał ow? sekwencj? do po?niejszego Szeregowca Ryana (1998) Stevena Spielberga ^[11] . Niemniej jednak film Kawalerowicza poczytywano głownie jako polemik? artystyczn? z tradycyjnym ameryka?skim kinem peplum ; Krzysztof Kocha?ski na łamach ? Tygodnika Kulturalnego ” skupił si? na warstwie plastycznej filmu, w ktorym ? w porownaniu z jaskrawymi filmami hollywoodzkimi ? kolorystyka jest szaro?ołta, a monumentalne budowle s? ukazane w stanie rozpadu. Jerzy Pła?ewski docenił rownie? surowo?? samych wn?trz pałacowych ^[12] . Cz??ci krytykow taka forma jednak si? nie podobała: Janusz Gazda w scenach kobiecych dostrzegł tradycyjny dla kina kostiumowego ?regularny strip-tease”, a Krzysztof Teodor Toeplitz uznał, ?e Faraon ?zatrzymał si? gdzie? w przej?ciu pomi?dzy filmem wielkich ambicji a filmem wielkiej produkcji” ^[13] .

Kontrowersje w ocenach krytykow wzbudzała wymowa filmu. Cz??? krytykow zgodnie z intencjami Kawalerowicza upatrywała w konflikcie Ramzesa z Herhorem starcie rownorz?dnych postaci, inni za? doszukiwali si? w nim opowiedzenie si? po jednej ze stron. Zdaniem Andrzeja Kijowskiego spłyceniu i jednoznacznej pozytywnej interpretacji uległa posta? Ramzesa, ktory w intencji Bolesława Prusa miał uosabia? staro?ytnego romantyka zderzonego z przemysłow? cywilizacj?, ktorej uosobieniem miał by? staro?ytny Egipt ^[14] . Anna Tatarkiewicz zarzuciła Kawalerowiczowi pomini?cie w filmie tych elementow, ktore czyniły z pierwowzoru literackiego polemik? z Trylogi? Henryka Sienkiewicza ^[15] . Przeciwstawne uczucia wywoływała w?rod krytykow sama posta? głownego bohatera. Cz??? z nich poczytywała Ramzesa w interpretacji Zelnika za niedojrzał? osob?, ktora w trakcie filmu nie przechodzi ?adnej ewolucji ^[16] . Inni posuwali si? do stwierdzenia, i? Ramzes przypomina swoj? charakterystyk? młodego rewolucjonist? albo ?młodego gniewnego” ^[17] .

W Faraonie doszukiwano si? rownie? nawi?za? do aktualnych problemow politycznych. Zdaniem Krzysztofa Kornackiego premiera filmu korelowała z kampani? antyklerykaln?, przypuszczon? przez gomułkowsk? władz? komunistyczn? w momencie obchodow tysi?clecia pa?stwa polskiego ^[18] . Na ten trop miałaby wskazywa? recenzja piora Zygmunta Kału?y?skiego , ktory upatrywał w filmie Kawalerowicza rozliczenia ?z pot??n? kast? kapła?sk?” ^[19] . Inaczej interpretował film Jan Rek , wskazuj?c na obecno?? rownowagi politycznej pomi?dzy faraonem a kapła?stwem, ktor? lekkomy?lny Ramzes stara si? wywroci? do gory nogami ^[20] .

O ile intelektualna warstwa Faraona rozczarowywała krytykow, powszechnie chwalona była forma adaptacji filmowej. Wi?kszo?? krytykow uznała film za spojny stylistycznie i estetycznie ^[21] , chwal?c rygorystyczn? re?yseri? Kawalerowicza, subtelne i utrzymane w złotej kolorystyce zdj?cia Jerzego Wojcika, wreszcie za? ? ascetyczn? scenografi? Jerzego Skrzepi?skiego ^[22] . Cz??? recenzentow, jak na przykład Toeplitz oraz Stefan Morawski , uznawała nawet film za zbyt chłodny emocjonalnie ^[23] . Jednak?e, jak zauwa?ała Maria Kornatowska , ?obmy?lony w ka?dym szczegole Faraon jest dziełem zamkni?tym, a jednocze?nie otwartym, poniewa? Kawalerowicz nie dopowiada znacze? i dopuszcza rozmaite interpretacje” ^[24] .

Krytyka za granic? [ edytuj | edytuj kod ]

W Stanach Zjednoczonych Faraon został dobrze przyj?ty. Albert Johnson z ? Film Quarterly ” ocenił dzieło Kawalerowicza jako ?arcydzieło” oraz ?najlepszy spektakl w realiach staro?ytnych, ktory powstał w całej dotychczasowej historii kina” ^[25] . Ben Sachs z ? Chicago Readera ” stwierdził, i? ?re?yser Jerzy Kawalerowicz zdumiewaj?co wykorzystuje kolor i panoramiczny ekran , urzekaj?c prostot? kadru jałowego pustynnego krajobrazu, a tak?e wysmakowan?, modernistyczn? wra?liwo?ci? w niewyobra?alnych, surowych uj?ciach architektury i tłumow” ^[26] . Zdaniem Glenn Kenny film Kawalerowicza jest ?pełen detali i akcji, ktore sprawiaj?, ?e jest całkowicie przekonuj?cy” ^[27] . Rownie? na 19. MFF w Cannes , cho? Faraon nie zdobył ?adnej nagrody, był doceniany za ?inteligentny scenariusz oraz m?dr? re?yseri?” ^[28] .

Nagrody i festiwale [ edytuj | edytuj kod ]

W plebiscycie pisma ?Film” Faraon otrzymał Złot? Kaczk? dla najlepszego filmu za rok 1967 ^[3] . Został te? nominowany do Oscara dla najlepszego filmu nieangloj?zycznego , przegrał jednak ?cisł? rywalizacj? z melodramatem Claude’a Leloucha Kobieta i m??czyzna (1966) ^[29] . Ameryka?ski re?yser Martin Scorsese uznał Faraona za jedno z arcydzieł polskiej kinematografii i w 2014 roku wytypował go do prezentacji w Stanach Zjednoczonych oraz Kanadzie w ramach festiwalu polskich filmow Martin Scorsese Presents: Masterpieces of Polish Cinema ^{[30] [31]} .

Znaczenie [ edytuj | edytuj kod ]

Jak pisał po latach Jan Rek , Faraon po transformacji politycznej roku 1989 był odczytywany jako głos w sprawie konfliktu Ko?cioła katolickiego z władz? komunistyczn? na tle or?dzia biskupow polskich do biskupow niemieckich z listopada 1965 roku ^[32] . Zdaniem Reka film Kawalerowicza i Konwickiego wpisywał si? w ci?g wydarze? kulturalnych takich jak spektakle Jacka Woszczerowicza , Leona Kruczkowskiego oraz Erwina Axera po?wi?cone władzy. Jednocze?nie ukazywał ?atrofi? systemu pa?stwowego w stanie wycie?czenia” ^[32] , b?d?c przypowie?ci? ?o triumfie systemu, ktory czyste trwanie w rytualnych gestach uczynił sensem swego istnienia i pod??a w stron? samozagłady” ^[33] . Joanna Pi?tek w Leksykonie polskich filmow fabularnych zwrociła uwag?, i? Faraon był ?polsk? superprodukcj? eksportow? i jednym z najwi?kszych sukcesow komercyjnych polskiego kina” ^[34]   . Recenzent portalu MUBI David Cairns pisał o Faraonie , i? ?przedstawione [w nim] argumenty polityczne nadal wydaj? si? do?? rozs?dne: nie ufaj kapłanom, politykom, a zwłaszcza kapłanom politycznym” ^[35] . Filip Jalowski dla portalu Film.org.pl pisał: ?Szalenie inteligentny scenariusz, spot?gowany przez niezwykło?? strony wizualnej, sprawił, ?e Faraon po dzi? dzie? pozostaje jedn? z najlepszych polskich superprodukcji” ^[36]   .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Polskie filmy zgłoszone do rywalizacji o Oscara w kategorii filmu nieangloj?zycznego

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Luc L.   Chaput   Luc L. , Pharaoh: Discours de la methode politique , ?Sequences”, 295, 2015, s. 53   .
• Robert R.   Birkholc   Robert R. , Recepcja filmu Faraon Jerzego Kawalerowicza w Polsce , [w:] Seweryn S.   Ku?mierczyk (red.), Faraon. Poetyka filmu , Warszawa: Czuły Barbarzy?ca Press, 2017, s. 477?524   .
• Filip F.   Jalowski   Filip F. , Faraon (1966) [online], Film.org.pl, 28 lutego 2016 [dost?p 2019-05-13]   .
• Joanna J.   Pi?tek   Joanna J. , Faraon , [w:] Jan J.   Słodowski (red.), Leksykon polskich filmow fabularnych , Warszawa: Wiedza i ?ycie , 1996 [dost?p 2019-05-13]   .
• Jan J.   Rek   Jan J. , Faraon Jerzego Kawalerowicza ? wielki sen PRL-u , [w:] Konrad K.   Klejsa , Ewelina E.   Nurczy?ska-Fidelska (red.), Kino polskie: reinterpretacje. Ideologia ? historia ? polityka , Krakow: Rabid, 2008, s. 77?94   .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Faraon w serwisie YouTube (kanał Studia Filmowego Kadr)
• Faraon w bazie IMDb ( ang. )
• Faraon w bazie filmpolski.pl
• Faraon w bazie Filmweb
• Zdj?cia z filmu Faraon w bazie Filmoteki Narodowej ? Fototeka ”
• Plakaty do filmu Faraon w galerii plakatu filmowego Filmoteki Narodowej ? Gapla ”
• Faraon w bazie Akademii Polskiego Filmu
• Zwiastun filmu Faraon w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej