Fuhrerbunker
ⓘ
Fuhrerbunker
(
niem.
, znaczenie dosłowne: ?bunkier Wodza” lub ?bunkier Fuhrera”) ? wspolna nazwa dla kompleksu dwoch schronow przeciwlotniczych pod
Star? Kancelari? Rzeszy
w
Berlinie
(
Niemcy
), gdzie
Adolf Hitler
sp?dził ostatnie tygodnie swego ?ycia, a tak?e miejsce, gdzie wraz z
Ev? Braun
popełnił samobojstwo (zob.
?mier? Hitlera
).
Fuhrerbunker
był ostatnim z miejsc pełni?cych rol?
Fuhrerhauptquartier
? Głownej Kwatery Wodza.
Tzw. bunkier Hitlera stanowiły w kwietniu 1945 dwa podstawowe obiekty:
- stary
schron
tzw. ?bunkier przedni”, wybudowany pod wielkim
hallem
b?d?cym sal? recepcyjn? tzw.
Pałacu Radziwiłłowskiego
?
Starej Kancelarii Rzeszy
w
Berlinie
przy Wilhelmstraße 77. Schron ten nie ?wystawał” poza obrys
fundamentu
sali recepcyjnej
pałacu
.
- nowy schron tzw. ?bunkier tylny” lub ?bunkier Hitlera”, wybudowany pod ogrodami Kancelarii Rzeszy, patrz?c od strony Pałacu Radziwiłłowskiego, za ?bunkrem przednim” i gł?biej od niego. Od strony
Nowej Kancelarii Rzeszy
, nosz?cej adres Voßstraße 6, obiekt ten znajdował si? ok. 120 metrow na połnocny wschod, na gł?boko?ci według jednych ?rodeł ok. 8, innych za? 17 metrow pod powierzchni? gruntu.
Obydwa schrony wybudowane zostały w przybli?eniu na podobnym planie. Ł?czyła je klatka schodowa w kształcie
graniastosłupa
o podstawie
kwadratu
. Ł?czna powierzchnia u?ytkowa obu schronow wynosiła ok. 700 metrow kwadratowych. Ka?dy z nich mie?cił od 12 do 18 pomieszcze? o wymiarach rz?du 3x4 metry. Niektore z nich nie miały ?cian działowych, co podwajało lub potrajało powierzchni? u?ytkow?. ?rodkiem obu biegły przedzielone korytarze, a utworzone w ten sposob dodatkowe pomieszczenia o powierzchniach ok. 10-14 metrow kwadratowych ka?de, wykorzystywane były odpowiednio jako poczekalnia, ?wietlica-jadalnia lub sala odpraw.
Schron przedni powstał w roku 1936 w trakcie budowy nowej sali recepcyjnej
Pałacu Radziwiłłowskiego
, zachodz?cej na zaplecze Ministerstwa Spraw Zagranicznych przy Wilhelmstraße 76.
Budow? schronu tylnego o kryptonimie ?B207” zlecono w ko?cu kwietnia 1943 w ramach intensywnej rozbudowy systemu schronow przeciwlotniczych Berlina. Prace ziemne
maskowano
przed zwiadem lotniczym. Na miejsce budowy prowadziła wzdłu? budynku Nowej Kancelarii zamaskowana
sztolnia
, ktor? wyprowadzono na powierzchni? pod otaczaj?c? cały ogrod pergol?, tak, ?e wjazd znajdował si? z daleka od miejsca wła?ciwej budowy. Podstawa schrony miała
obrys
ok. 19,5 na 18,8 metrow. Grubo?? ?cian zewn?trznych ok. 4,5 metra. Dwa rogi od strony przedniego schronu były ?ci?te pod k?tem 45 stopni w celu odbicia ewentualnych
fal uderzeniowych
(prawdopodobnie pozostałe 2 naro?niki te? miały ?skosy”, ale ta cz??? schronu nie została po wojnie nigdy odsłoni?ta (?)). Grubo??
stropu
rz?du 4 metrow
?elbetu
była wynikiem do?wiadcze? z bombardowa? alianckich najci??szymi wowczas bombami. (Latem 1944 strop schronu Hitlera w
FHQ
Wolfsschanze
wyło?ono zbrojon? mieszank? betonow? ju? na grubo?? rz?du 8 metrow). Oprocz pomieszcze? mieszkalnych, w obiekcie były tak?e centrala telefoniczna z dalekopisem, urz?dzenia wentylacyjne i grzewcze, agregat z pomp? wody z własnej studni, podr?czny magazyn, ubikacje i łazienki. Obydwa wej?cia schronu wyposa?one były w ?luzy gazowe.
Schron tylny z powierzchni? ł?czyły trzy trakty komunikacyjne;
- od strony
Vorbunkra
maj?cy ok. 105 metrow długo?ci tzw. ?korytarz Kannenberga” (od nazwiska intendenta Hitlera) wiod?cy do piwnic pod wielk? sal? recepcyjn? Starej Kancelarii,
- od strony schronu przedniego wej?cie z piwnic pod wielk? sal? recepcyjn? w Starej Kancelarii,
- od strony ogrodow Kancelarii wyj?cie awaryjne prostopadło?cienn? klatk? schodow? o czterech biegach stopni.
Znajduj?cy si? w schronie tylnym gabinet Hitlera wyposa?ony był sparta?sko: małe biurko, kanapka, stoł i 3 fotele. Nad biurkiem wisiał owalny portret
Fryderyka Wielkiego
p?dzla
Antona Graffa
. Kiedy trzeba było przej?? przez gabinet nale?ało odstawi? fotele. Po lewej stronie gabinetu były drzwi do łazienki, po prawej do sypialni. Wi?cej luksusu miała Eva Braun, ktora posiadała do swojej wył?cznej dyspozycji garderob?. Naprzeciwko pomieszcze? Hitlera ulokowano kwater? lekarzy
Theo Morella
i
Ludwiga Stumpfeggera
z dobrze wyposa?onym gabinetem zabiegowym.
Ani ?przedni” ani ?tylny” schron nie były budowane z przeznaczeniem na
FHQ
. Były to dobrze wyposa?one schrony przeciwlotnicze.
- 16 stycznia po kl?sce
ofensywy w Ardenach
Hitler wrocił do Berlina i zamieszkał w
Kancelarii Rzeszy
. Do marca mogł jeszcze regularnie spacerowa? z psem po ogrodach Kancelarii, ale po?niej, ze wzgl?du na ostrzał
Armii Czerwonej
było to zbyt niebezpieczne, dlatego na czas bombardowania przebywał pod ziemi? gdzie w ukrytym tam schronie wyposa?onym we własne: zasilanie, ?rodło wody, ?ywno?? i inne niezb?dne do ?ycia materiały na kilka miesi?cy, co umo?liwiało wzgl?dnie dostatni? egzystencj? jego mieszka?cow (czego nie mogli do?wiadczy? zwykli mieszka?cy Berlina w kwietniu 1945 roku).
?luza gazowa
wyj?cia ewakuacyjnego zaadaptowana została jako szatnia eskorty
Fuhrer-Begleit-Bataillon
. Obok niej, w korytarzyku do szybu wentylacyjnego urz?dzony został kojec dla
Blondi
(psa Hitlera) oraz jej szczeni?t. Z biegiem czasu kolejne niewykorzystane pomieszczenia, takie jak izby medyczne czy korytarze adaptowane zostały na sale odpraw, stołowki, sypialnie lub poczekalnie. Utrapieniem mieszka?cow schronu były nieprzystosowane do takiej liczby mieszka?cow sanitariaty i wynikaj?cy z tej przyczyny trudny do opanowania, wszechobecny odor oraz natr?tny szum systemu wentylacyjnego.
- 13 kwietnia Hitler podj?ł decyzj? o pozostaniu w
Berlinie
.
- 15 kwietnia do Berlina przybyła Eva Braun.
- 16 kwietnia nast?piło
przełamanie frontu na Odrze
.
- 20 kwietnia celebrowano
urodziny Fuhrera
, ktory po raz przedostatni wyszedł na powierzchni?, gdzie w ogrodach Kancelarii pod okiem kamer i aparatow fotograficznych kroniki
UFA
udekorował młodocianych ?ołnierzy z
Hitlerjugend
. Armia Czerwona otoczyła Berlin.
- 21 kwietnia pierwsze radzieckie pociski uderzyły w
Bram? Brandenbursk?
, co spowodowało, ?e Hitler definitywnie przeprowadził si? do schronu. Zamieszkali z nim; Eva Braun,
Martin Bormann
, lekarz prof.
Theo Morell
, kucharka dietetyczna
Constanze Manziarly
, ochrona
RSD
i eskorta
FBB
, personel techniczny bunkra; w tym mechanik-konserwator
Johannes ?Hans” Hentschel
i SS-mann z
LSSAH
(
niem.
Leibstandarte-SS Adolf Hitler
) ? telefonista
Rochus Misch
. Hitler polecił niektorym ze swoich wspołpracownikow w tym; osobistemu adiutantowi
Schaubowi
, lekarzowi
Morellowi
, kamerdynerowi
Arndtowi
, sekretarkom
Schroeder
i
Wolf
, opuszczenie bunkra i ucieczk? z Berlina. Niektorzy z nich otrzymali osobiste polecenia Fuhrera, inni zostali po prostu odprawieni. Ze wzgl?du na panuj?cy chaos rzeczywisty exodus nast?pił nazajutrz.
- 22 kwietnia Hitler powzi?ł ostateczn? decyzj? o pozostaniu w Berlinie. Mimo okr??enia przez wojska radzieckie rozpocz?ł si? trwaj?cy do 2 maja exodus mieszka?cow schronu.
- 23 kwietnia przebywaj?cy w
Bawarii
Goring
przekonany o bezsilno?ci Hitlera, zwrocił si? do niego o przekazanie władzy, co Hitler uznał za zdrad? i nakazał uwi?zienie Goringa. Na znak solidarno?ci z Wodzem w obliczu ?zdrady” do schronu przybyli
Joseph Goebbels
z ?on?
Magd?
i sze?ciorgiem dzieci. Magda z dzie?mi zaj?ła dwa pomieszczenia w przednim schronie, natomiast Joseph wprowadził si? do pomieszcze? opuszczonych przez Morella.
- 24 kwietnia przebywaj?cy w Szlezwiku-Holsztynie
Himmler
rozpocz?ł potajemne rozmowy kapitulacyjne.
- 25 kwietnia ze schronu znikn?ł ł?cznik
Himmlera
przy
Fuhrerhauptquartier
?
Hermann Fegelein
.
Churchill
siedzi na zniszczonym krze?le ze schronu Hitlera w lipcu 1945 r.
- 26 kwietnia w zwi?zku z dymisj? Goringa na ??danie Hitlera do schronu przybyli
Robert Ritter von Greim
(ranny) i
Hanna Reitsch
. Hitler mianował von Greima głownodowodz?cym
Luftwaffe
.
- 27 kwietnia miało miejsce ci??kie bombardowanie Kancelarii. Berlin został całkowicie okr??ony. Noc? odnaleziono i doprowadzono do schronu nieprzytomnie pijanego
Fegeleina
.
- 28 kwietnia do schronu dotarła informacja o zdradzie Himmlera, co skojarzono ze znikni?ciem Fegeleina. Jego los stał si? przes?dzony. Został zdegradowany i bez s?du zastrzelony na zewn?trz schronu przez funkcjonariusza
RSD
. Robert Ritter von Greim i Hanna Reitsch zostali odesłani ze schronu. Hitler podyktował noc?
Traudl Junge
dwa testamenty; polityczny i prywatny. Po sporz?dzeniu 3 kopii
Willy Johannmeier
niezwłocznie wyniosł je z bunkra. Z tego te? dnia pochodzi ostatnie znane zdj?cie Hitlera, zrobione podczas jego chwilowego wyj?cia ?na powierzchni?”
[
potrzebny przypis
]
.
- 29 kwietnia nad ranem upewniwszy si?, ?e Fegelein nie ?yje, przed po?piesznie zebranym
audytorium
Hitler po?lubił Ev? Braun. ?wiadkami byli
Martin Bormann
i
Joseph Goebbels
, a w przyj?ciu weselnym wzi?li udział: Goebbelsowie,
Walter Hewel
,
Arthur Axmann
,
Gerda Christian
,
Heinz Linge
,
Otto Gunsche
,
Constanze Manziarly
. Wieczorem Hitler rozdał trucizn?, a dla sprawdzenia jej skuteczno?ci polecił otru?
Blondi
. Uczynił to dr
Werner Haase
przy pomocy tresera SS-manna Fritza Tornowa.
- 30 kwietnia nad ranem Hitler po?egnał specjalnie sprowadzone na t? okazj? kobiety z obsługi Kancelarii, piel?gniarki z
Voßbunker
, kucharki i ?ony oficerow. W południe odbył codzienn? narad? sytuacyjn?. Wkrotce po godzinie 15:00, pozostawiaj?c w ?sali narad” (korytarzu przed gabinetem);
Otto Gunschego
,
Josepha Goebbelsa
,
Martina Bormanna
, gen.
Hansa Krebsa
, gen.
Wilhelma Burgdorfa
i
Artura Axmanna
? jak si? po?niej okazało jedynych ?wiadkow zdarzenia ? Adolf i Ewa Hitler udali si? do swych ?apartamentow”, gdzie w gabinecie Hitlera oboje popełnili samobojstwa. Wkrotce po tym, zgodnie z wol? Hitlera, ich ciała zostały spalone.
- 1 maja po godzinie 21:00 w ?lady Hitlerow poszli Goebbelsowie, ktorzy po uprzednim otruciu swoich dzieci; według jednych ?rodeł popełnili samobojstwa, według innych Goebbels wpierw zastrzelił ?on?, a po?niej siebie, a według jeszcze innych zostali zastrzeleni lub dobici w ogrodach Kancelarii przez ochraniaj?cego ich SS-manna Gunthera Schwagermanna, ktory te? wraz z innym SS-mannem Josefem Ochsem podj?li nieskuteczn? prob? spalenia ciał Goebbelsow. Wkrotce potem, na polecenie gen.
Wilhelma Mohnke
, spanikowany Schwagermann i jego pomocnik
Alfred Rach
wylali kanister benzyny w gabinecie Hitlera, a nast?pnie podpalili go. Po?ar stłumił odcinaj?c wentylacj? ?
Hentschel
. Po?nym wieczorem rozpocz?ła si? zorganizowana w sze?? grup ucieczka mieszka?cow i bywalcow schronu Hitlera.
- 2 maja około południa kancelaria i schron penetrowane były przez ro?ne jednostki sowieckie. Wkraczaj?cy do schronu Rosjanie, zastali tam oprocz Hentschla, kilkana?cie ciał samobojcow. Kilkadziesi?t ciał b?d? ich fragmentow znajdowało si? w okolicach wyj?cia awaryjnego ze schronu w ogrodach Kancelarii. Pono? w?rod tych szcz?tkow, radziecki
Smiersz
miał rzekomo znale??
ciała Adolfa i Evy Hitlerow
. Do wieczora ostatni uciekinierzy ze schronu przedostali si? poza pier?cie? obl??enia, zostali pojmani lub poddali si? Rosjanom albo popełnili samobojstwa.
Schron po wysadzeniu w 1947 roku
Z czerwonego marmuru Sali Mozaikowej Kancelarii Rzeszy powstała elewacja stacji metra
Mohrenstraße
(
niem.
U-Bahn-Station Mohrenstraße
), ten sam marmur i kremowy piaskowiec elewacji zewn?trznej został wykorzystany do budowy berli?skiego kompleksu ?pomnikow wdzi?czno?ci Armii Radzieckiej” w Parku
Treptow
(niem.
Ehrenmal am Treptower Park
). W ten sposob do 1949 roku Kancelaria została zrownana z ziemi?.
Pierwsza, zako?czona jedynie zło?eniem kilku ?cianek działowych proba wysadzenia zalanego ju? kilkunastocentymetrowej grubo?ci warstw? wody schronu, miała miejsce w 1947 roku. Do 1949 roku odstrzelono wie?yczk? wentylacyjn? i budynek wyj?cia awaryjnego i ponownie bezskutecznie usiłowano wysadzi? schron. Cało?? przykryto dla niepoznaki ziemi?. Ponowna bezskuteczna proba miała miejsce w 1959 roku.
Osiedle nad schronem w 2005, parking pokrywa okolice wyj?cia awaryjnego ze schronu
W ko?cu w 1989, na krotko przed zjednoczeniem Niemiec, w trakcie budowy osiedla mieszkaniowego ponownie odkryto schron i tym razem powa?nie zniszczono jego pozostało?ci. Zachowały si? zdj?cia wykonane przez
Stasi
w roku 1972 i 1988, na ktorych widoczne s? pojedyncze elementy wyposa?enia schronu.
Według stanu na 2005 nic nie wskazuje na lokalizacj? schronu. Jedynie wtajemniczeni wiedz?, ?e nad samym obiektem znajduje si? mała chi?ska restauracja, a w miejscu wyj?cia awaryjnego ze schronu jest teraz parking samochodowy.
W czerwcu 2006 u zbiegu
In den Ministergarten
i
Gertrud-Kolmar-Straße
trzy minuty spacerem od
Potsdamer Platz
w miejscu lokalizacji schronu zainstalowano tablic? informacyjn? z jego planem.
Władze Niemiec unikaj? oznaczania historycznych miejsc zwi?zanych z
III Rzesz?
w obawie przed
neonazizmem
.
- Adolf Hitler’s Last Days
, serial
BBC
Secrets of World War II
odtwarza ostatnie dni Hitlera.
- The World at War
, (1974) serial
Thames Television
zawieraj?cy mnostwo informacji o Hitlerze i III Rzeszy w tym wywiad z
Traudl Junge
o wszystkim i o schronie.
- Unsolved History: Hitler’s Bunker
, (2002), serial
Discovery Channel
proba rekonstrukcji schronu I konfrontacja z pozostało?ciami po 50 latach. Wersj? polsk? emituje
Discovery Historia
(Niewyja?nione historie ? Bunkier Hitlera).
- Katakumba; Ostatnie Dni w Bunkrze Hitlera
,
Uwe Bahnsen
,
James O’Donnel
, wyd. Adamski i Bieli?ski 2003,
ISBN
83-89187-36-1
.
- Ostatnie Dni Hitlera
,
H. R. Trevor Roper
, Wydawnictwo Pozna?skie 1963
- Franz W
F.W.
Seidler
Franz W
F.W.
,
Dieter
D.
Zeigert
Dieter
D.
,
Kwatery Głowne Fuhrera
,
Adam
A.
Grabowski
(tłum.), Warszawa: wyd. Colori, 2001,
ISBN
83-913459-6-3
,
OCLC
830302628
.
brak strony (ksi??ka)
- Ian
I.
Baxter
Ian
I.
,
Kwatery wojenne Hitlera
,
Grzegorz
G.
Siwek
(tłum.), Warszawa: Bellona, 2001,
ISBN
83-11-09268-0
,
OCLC
830295066
.
brak strony (ksi??ka)
- Joachim C.
J.C.
Fest
Joachim C.
J.C.
,
Inside Hitler’s Bunker: The Last Days of the Third Reich
, wyd. 1st American ed, New York: Farrar, Strauss and Giroux, 2004,
ISBN
0-374-13577-0
,
OCLC
52720633
.
brak strony (ksi??ka)
- After the Battle, No.61 Special Edition
, Battle of Britain International Ltd, 1988, London
- Allied Intelligence Map of Key Buildings in Berlin
(Third Edition, 1945)
- Fuhrerbunker ? Discovered its Mysteries
Pietro GUIDO ISEM 5° Edition ? Milan 2009