Okres Edo ( jap. 江?時代 Edo-jidai ) lub Tokugawa ( jap. 德川時代 Tokugawa-jidai ) ? okres w historii Japonii trwaj?cy od 1603 do 1868, w ktorym rzeczywist? władz? sprawowali sioguni z rodu Tokugawa .

Wiek XVII [ edytuj | edytuj kod ]

W 1603 r., w wyniku zwyci?stwa w wojnie domowej, do władzy w Japonii doszedł feudalny rod Tokugawa. Pocz?tek XVII w. był okresem znacznego rozwoju rzemiosła i handlu, rozbudowywały si? miasta. Osaka i Kioto w połowie XVII w. liczyły po poł miliona mieszka?cow ^[1] . Pierwszym krokiem do zapewnienia sobie trwałej dominacji było zdobycie odpowiedniego zaplecza finansowego i strategicznego. W tym celu w wyniku licznych konfiskat ziemi warto?? posiadło?ci własnych klanu Tokugawa zwi?kszyła si? z około 2 000 000 do 6 800 000 koku ? jednostki oznaczaj?cej 180,39 litrow ry?u, co uznawano wowczas za ilo?? wystarczaj?c? do wykarmienia jednej osoby przez rok. Dawało to rodowi panuj?cemu wysok? przewag? nad rywalami, zarowno w ziemi jak i ludziach ? najbli?szy im pod wzgl?dem pot?gi rod Maeda osi?gał przychod 1 023 000 koku ^[2] . Do rodu Tokugawa nale?ało ok. ¼ obszaru Japonii. Jego przedstawiciele, jako sioguni , sprawowali rz?dy w pa?stwie przez 250 lat. W pierwszej kolejno?ci ograniczyli oni rz?dy cesarza, ktorego rola sprowadzona została jedynie do funkcji ceremonialnych.

Ogoł obywateli został poddany ?cisłej kontroli administracji centralnej, ktora poprzez system nakazow okre?lała podatki, obowi?zki, sposob zachowania si?, ubierania i ?ycia poszczegolnych grup społecze?stwa. Chłopom nie wolno było zajmowa? si? handlem i rzemiosłem, a mieszczanom nosi? ozdob ze złota i srebra ani budowa? wysokich domow. Bogacili si? natomiast kupcy, ktorzy zrzeszeni byli w gildiach. Mo?nowładcom nie wolno było utrzymywa? własnych oddziałow samurajow ponad okre?lon? ich liczb?. Wobec braku wojen warstwa samurajow szybko si? kurczyła, a poza wojowaniem nie wolno im było zajmowa? si? niczym innym.

Rownocze?nie, aby uchroni? kraj przed wpływami zewn?trznymi, w tym głownie przed szerzeniem si? chrze?cija?stwa , w 1639 r. zamkni?te zostały granice zarowno dla ludzi, jak i towarow ( sakoku ). Handel zagraniczny został znacznie ograniczony. Zezwolenie władz na wymian? handlow? miały jedynie faktorie chi?skie i holenderska na wysepce Dejima u wybrze?y Nagasaki ^[3] .

Edo (dzisiejsze Tokio) w 1657 r. strawił trwaj?cy trzy dni po?ar , w ktorym ?ycie straciło około 100 tys. ludzi.

System wprowadzony za panowania klanu Tokugawa nazwany został przez historykow bakuhan . Ł?czył bowiem istnienie bakufu ( siogunatu ) i systemu hanow ? lenn feudalnych w wi?kszo?ci rz?dzonych przez władcow ziemskich, daimy? . W układzie tym siogun był postaci? centraln?, faktycznym hegemonem kraju. Dokoła niego wyrastały ciała doradcze i administracyjne, zło?one zwykle z najbli?szych mu daimy?. Nale?y tu jednak zaznaczy?, ?e cho? na płaszczy?nie stosunkow pomi?dzy daimy? a siogunem system ten miał charakter czysto feudalny, o tyle ju? w poszczegolnych jednostkach administracyjnych władz? sprawowano metodami biurokratycznymi.

Scentralizowane, sprawne zarz?dzanie i brak jakichkolwiek niepokojow wewn?trznych pocz?tkowo sprzyjały rozwojowi gospodarki, kultury i sztuki. Rosły miasta, rozwijało si? rzemiosło, w sztuce rozkwitały malarstwo, poezja i teatr. Jednak?e krwawa rozprawa z misjonarzami portugalskimi, brak kontaktow z Europejczykami, odci?cie si? Japonii od wszelkich wynalazkow i osi?gni?? naukowych z zewn?trznego ?wiata ? to wszystko w dłu?szym okresie spowodowało zapo?nienie gospodarcze pa?stwa. Było ono ju? wyra?nie widoczne pod koniec XVII w., gdy doszło w kraju do szeregu buntow chłopskich i rewolucyjnych rozruchow w miastach. Jednak?e ponowne otwarcie Japonii na ?wiat zewn?trzny nast?piło dopiero w połowie XIX w.

Wiek XVIII [ edytuj | edytuj kod ]

W XVIII w. nadal trwała samoizolacja Japonii od reszty ?wiata. Dozwolone dot?d przez siogunow panuj?cej dynastii Tokugawa kontakty handlowe z zagranic? tylko poprzez kupcow holenderskich, w 1715 r. zostały tak?e powa?nie ograniczone. Natomiast od 1720 r. przyzwolono na import ksi??ek z Europy celem poznania i wykorzystania nowych osi?gni??, zwłaszcza w nauce i medycynie ( rangaku ). Mimo izolacji, Japonia w XVII i pierwszej połowie XVIII w. rozwijała si? wzgl?dnie dynamicznie. Rozbudowywały si? miasta, rosła liczba ludno?ci (25 milionow w 1800 r.) oraz produkcja rolnicza i rzemie?lnicza, by zaspokoi? wzrastaj?cy popyt na ?ywno?? i inne towary.

W 1703 r. najwi?ksze miasto Japonii, Edo, zostało ponownie, po niespełna 50 latach, powa?nie zniszczone przez trz?sienie ziemi i po?ar. Wiele du?ych kl?sk ?ywiołowych miało miejsce tak?e w połowie stulecia. Spowodowały one, pospołu z korupcj? władz i zapo?nieniami technicznymi zwi?zanymi z autarchi? kraju, zahamowanie rozwoju gospodarczego. Konsekwencj? tego był wzrost niedostatku ludno?ci, głod, niepokoje społeczne i rewolty chłopskie, ktore wybuchły po 1760 r.

Buntowała si? tak?e biedna ludno?? miast w prote?cie przeciwko wysokim cenom ry?u sprzedawanego po spekulacyjnych cenach przez monopolistycznych kupcow ? lichwiarzy . Najwi?ksze ?bunty ry?owe” miały miejsce w 1787 r., ogarniaj?c liczne miasta. Powsta?cy pl?drowali domy kupcow i magazyny ?ywno?ciowe, rozdaj?c zdobyte zapasy ry?u pomi?dzy głoduj?cych. Feudalne rz?dy siogunow zwykle bezwzgl?dnie i z wielkim okrucie?stwem rozprawiały si? ze zbuntowan? ludno?ci?, a zwłaszcza z przywodcami rebelii, staj?c zawsze po stronie feudałow ziemskich, samurajow i kupcow.

Wiek XIX [ edytuj | edytuj kod ]

Wszelkie propozycje nawi?zania kontaktow handlowych i gospodarczych, stawiane w latach 1820?1850 Japonii, głownie przez ekspedycje poselskie Rosji i Wielkiej Brytanii , były odrzucane przez rz?dy panuj?cego rodu Tokugawa. Zezwalały one, pod ?cisł? kontrol?, na prowadzenie ograniczonego handlu wył?cznie przez kupcow chi?skich i holenderskich.

Rownocze?nie nast?piła w Japonii zmiana gospodarki z typowo feudalnej na wczesnokapitalistyczn?. Na skutek zagarniania przez lichwiarzy drobnych działek zadłu?onych i zubo?ałych chłopow, przenosili si? oni masowo do miast, staj?c si? tam tani? sił? robocz? do wynaj?cia. Zatrudniani byli w organizowanych przez ksi???t feudalnych manufakturach, w?rod ktorych najwi?cej było włokienniczych, prz?dzalniczych, tkalni jedwabiu, farbiarni, garncarni, wytworni papieru i laki . Przeobra?eniu uległa te? feudalna klasa samurajow. Ich usługi wojskowe stały si? zb?dne i w coraz wi?kszym stopniu zajmowali si? oni handlem i drobnym rzemiosłem. Zasilili te? kr?gi opozycji przeciwko siogunatowi, kr?puj?cemu poprzez podatki i reglamentacje rozwoj ich zakładow pracy.

Po zwyci?skich dla mocarstw europejskich wojnach opiumowych w Chinach, rownie? Stany Zjednoczone zainteresowały si? mo?liwo?ciami wykorzystania Azji Wschodniej jako swego rynku zbytu. Na przełomie XVIII i XIX wieku Amerykanie rozpocz?li kontakty handlowe z Chinami, za? ich wielorybnicy działali na połnocnym Pacyfiku. To wła?nie zapewnienie załogom statkow zaopatrzenia i pomocy w razie katastrof było oficjalnym powodem, dla ktorego USA podejmowało proby nawi?zania wspołpracy z władzami japo?skimi. Podejmowano kolejne proby uzyskania pozwolenia na zawijanie do portow japo?skich, lecz pocz?tkowo nie osi?gano na tym polu sukcesow. W roku 1837 do zatoki Edo wpłyn?ł ameryka?ski statek handlowy ?Morrison”, na pokładzie ktorego znajdowali si? rozbitkowie japo?scy. Zanim udało mu si? zawin?? do portu został ostrzelany z dział artyleryjskich i zmuszony do ucieczki. W roku 1846 do Japonii przybył komodor Biddle, lecz nie chc?c u?ywa? siły rownie? niczego nie wskorał ^[2] .

Dopiero w 1853 r. rz?d USA wysłał do Japonii wojskow? ekspedycj? pod dowodztwem Matthew Perry’ego z propozycjami udost?pnienia jednego lub dwoch portow na Wyspach Japo?skich dla utworzenia w nich ameryka?skich baz handlowych i zaopatrzeniowych dla statkow wielorybniczych. Perry dał do zrozumienia Japo?czykom, ?e ich zacofana armia nie b?dzie stanowi? przeszkody dla armii ameryka?skiej. Rok po?niej (1854) powrocił do zatoki Edo na czele nowej ekspedycji składaj?cej si? z dziewi?ciu ameryka?skich okr?tow wojennych z 250 działami i desantem piechoty morskiej. Po demonstracji sił ameryka?skich siogun zgodził si? na zawarcie traktatu w Kanagawie (obecnie jedna z dzielnic Jokohamy ), zgodnie z ktorym otwarto dla handlu ze Stanami Zjednoczonymi dwa porty: Shimoda i Hakodate . W ci?gu kilku lat podobne układy zawarła Japonia rownie? z Wielk? Brytani?, Rosj?, Francj? i Holandi?.

W latach 1867?1869 miała miejsce wojna boshin , w wyniku ktorej siogun Yoshinobu Tokugawa został zmuszony do rezygnacji ^[4] . Nast?piła datowana na 1868 rok restauracja Meiji i okres otwarcia Japonii na wpływy zagraniczne i rozpocz?cia ekspansji terytorialnej ( okres Meiji ).

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• historia Japonii
• sakoku

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Emanuel Rostworowski , Historia powszechna ? wiek XVIII
• Kenneth G. Henshall: Historia Japonii . Warszawa: Bellona, 2004. ISBN  978-83-11-11936-9 .
• J.W. Hall, Japonia od czasow najdawniejszych do dzisiaj, Warszawa 1979.