Pomnik upami?tniaj?cy miejsce stracenia cz??ci dekabrystow, Sankt Petersburg
Inskrypcja na pomniku
Dekabry?ci
? grupa
rosyjskich
spiskowcow/rewolucjonistow ze sfer
szlacheckich
działaj?ca w latach 20. XIX wieku. Nazwa wywodzi si? od daty wybuchu antycarskiego powstania ? 26 grudnia 1825 (14 grudnia według
kalendarza julia?skiego
) ?
po rosyjsku
grudzie? to
dekabr`
.
Dekabry?ci wywodzili si? z rodzin
arystokratycznych
(spo?rod 289 ukaranych za udział w spisku 22 było synami generałow, 10 synami pułkownikow, 13 synami senatorow, 7 ? gubernatorow, 2 ? ministrow, a jeden synem członka Rady Pa?stwa
[1]
), uzyskali dobre wykształcenie, słu?yli w elitarnych pułkach armii rosyjskiej, znali
j?zyk francuski
, a niekiedy tak?e inne j?zyki obce. W?rod uczestnikow ruchu było wielu
wolnomularzy
. W wi?kszo?ci byli wojskowymi i brali udział w
wojnie obronnej z Napoleonem
. Cz??? z nich słu?yła w zachodniej Europie, m.in. stacjonowała w okupowanej
Francji
. Do?wiadczenia te i poczynione obserwacje miały wpływ na pogl?dy i program wielu dekabrystow, ktorzy byli entuzjastami
francuskiego o?wiecenia
i
rewolucji francuskiej
[2]
.
Wkrotce po zako?czeniu wojny ojczy?nianej 1812 roku w Rosji powstaj? tajne stowarzyszenia polityczne
[3]
. W roku 1816 powstaje
Zwi?zek Ocalenia
(pełna nazwa: Stowarzyszenie Prawdziwych i Wiernych Synow Ojczyzny)
[3]
, kierowany przez oficerow
Pawła Pestela
i
Nikit? Murawjowa
, ktory jako głowny cel postawił sobie zniesienie podda?stwa
chłopow
. Ro?nice w pogl?dach przywodcow organizacji doprowadziły do jej rozpadu, jednak cz??? członkow ugrupowania zało?yła w 1818
Zwi?zek Dobra Publicznego
. Program nowej organizacji był bardziej umiarkowany, co przyci?gało do niego nowych członkow spo?rod młodych oficerow, nie satysfakcjonował jednak bardziej radykalnych działaczy (na czele z Pestelem). W 1821 na zje?dzie w
Moskwie
organizacja została rozwi?zana. W jej miejsce powstały dwie oddzielne tajne organizacje:
Towarzystwo Połnocne
(inne j?zyki)
i
Towarzystwo Południowe
[4]
. Niezale?nie od nich na
Wołyniu
i
Kijowszczy?nie
powstało
Stowarzyszenie Zjednoczonych Słowian
, ktore ostatecznie poł?czyło si? z Towarzystwem Południowym
[2]
. Towarzystwo Połnocne działało w Petersburgu, podczas gdy centrum drugiego ze stowarzysze? był
Tulczyn
, kwatera 2. Armii rosyjskiej
[2]
.
Dekabry?ci nie byli jednorodnym ugrupowaniem pod wzgl?dem programowym. Nikita Murawjow opowiadał si? za
monarchi? konstytucyjn?
. Pocz?tkowo dekabry?ci byli skłonni wspołpracowa? z carem, wpływa? jedynie na rozwoj obywatelskiej ?wiadomo?ci Rosjan, szerz?c o?wiat? i organizuj?c działania dobroczynne. Na zmian? ich postawy wpłyn?ł konserwatywny kurs polityki
Aleksandra I
, przez co spiskowcy stracili nadziej? na odgorne reformy kraju
[2]
.
Najbardziej radykalnym ideologiem dekabrystowskim był Paweł Pestel, przywodca Towarzystwa Południowego, ktorego traktat programowy
Prawda Ruska
przewidywał obalenie caratu, egzekucj? cara i jego rodziny, przeprowadzenie reformy agrarnej, zniesienie
pa?szczyzny
, proklamowanie
republiki
i wprowadzenie ustroju opartego na
trojpodziale władzy
, inspirowanego tak?e praktyk? polityczn?
jakobinow
[2]
[5]
. Taktyka spiskowa, wprowadzenie zmian drog? carobojstwa i przewrotu została z czasem przyj?ta przez wi?kszo?? dekabrystow
[2]
.
Mimo ro?nic, Towarzystwa wspołpracowały ze sob?. Towarzystwo Południowe utrzymywało rownie? kontakty z polskim
Towarzystwem Patriotycznym
.
Po ?mierci cara
Aleksandra I
w grudniu 1825 w Rosji doszło do kryzysu dynastycznego. Spadkobierc? zmarłego powinien zosta? najstarszy z jego braci ?
wielki ksi??? Konstanty
. W 1820 roku zawarł on jednak
zwi?zek morganatyczny
z polsk? arystokratk?
Joann? Grudzi?sk?
i zrzekł si? tronu na rzecz kolejnego brata
Mikołaja
, co dwa lata po?niej potwierdzono manifestem carskim. Nie został on podany do publicznej wiadomo?ci. Po ?mierci Aleksandra Konstanty potwierdził swoj? rezygnacj? z tronu, wowczas Mikołaj opublikował manifest zmarłego cara i ogłosił obj?cie tronu
[2]
.
Towarzystwo Połnocne postanowiło wykorzysta? zamieszanie spowodowane naruszeniem praw dziedziczenia. Cz??? dowodcow wojska uznała za cara W.X. Konstantego i pod tym hasłem postanowiła rozpocz?? powstanie
[2]
. Dyktatorem ogłoszono ksi?cia Sergiusza Trubeckiego. Rano 26 grudnia powsta?cy wyszli na
plac Senacki
, gdzie zgromadzili około 3000 ?ołnierzy. Oddziały cały dzie? stały na placu, demonstruj?c brak poparcia dla cara. ?ołnierze Pułku Moskiewskiego krzyczeli "Niech ?yje Konstanty!"
[6]
.
Car rzucił przeciw nim doborowe oddziały gwardii konnej, ale szturm si? nie powiodł: gwardzi?ci mieli ?le podkute konie, ?lizgaj?ce si? na oblodzonym bruku, a ponadto okazało si?, ?e wyprowadzono ich z koszar z
paradnymi
, nienaostrzonymi szablami
[7]
. Tak wi?c o losach dekabrystow miała zdecydowa? piechota (Pułk Preobra?e?ski) i artyleria. Mikołaj podobno wzdragał si? przed rozpocz?ciem panowania od rozlewu krwi swoich poddanych, ale w ko?cu wydał rozkaz: ?Działa, ognia pojedynczo od prawego!”. Pod gradem
kartaczy
stoj?ce dot?d bezczynnie oddziały powsta?cze rzuciły si? do ucieczki. Bunt został stłumiony
[8]
.
Towarzystwo Południowe doprowadziło jeszcze 10 stycznia do buntu cz??ci stacjonuj?cego na Ukrainie pułku czernihowskiego. Został on rownie? szybko, pod
Biał? Cerkwi?
, stłumiony
[9]
.
Mikołaj nakazał ?ciga? wszystkich podejrzanych o udział w spisku i buncie. Swemu zaufanemu adiutantowi, generałowi
Beckendorffowi
, kazał przeczesa? miasto, a schwytanych ?ołnierzy dostawia? do
Pałacu Zimowego
[10]
.
?ledztwo, w ktorym osobisty udział brał Mikołaj I, doprowadziło do rozbicia organizacji. Skazano 289 osob, w tym jej przywodcow na ?mier?
[11]
. Wyroki na pi?ciu z nich (
Paweł Pestel
,
Siergiej Murawjow-Apostoł
,
Piotr Kachowski
,
Michaił Biestu?ew-Riumin
,
Kondratij Rylejew
) wykonano przez powieszenie 25 lipca. Były to pierwsze wykonane kary ?mierci od czasu
Katarzyny II
. Pozostałym, m.in.
Nikicie Murawjowowi
,
Aleksandrowi Bestu?ewowi
zamieniono kar? ?mierci na
katorg?
b?d? długoletnie zesłanie na Syberi?. Pozostali oskar?eni rownie? zostali skazani na wi?zienie lub wysłanie do słu?by w odległych prowincjach cesarstwa
[12]
.
W trakcie ?ledztwa został aresztowany m.in.
Michaił Murawjow
, po?niejszy osławiony
Wieszatiel
, ktory przed 1821 rokiem zwi?zany był podczas słu?by wojskowej z organizacjami, z ktorych wywodzili si? dekabry?ci. Został uwolniony po pi?ciu miesi?cach.
Mikołaj, ktory był wobec dekabrystow i s?dzi? i katem, uwa?ał ich za najpodlejszych zdrajcow zamierzaj?cych popełni? zbrodni? absolutn?, a mianowicie carobojstwo
[13]
.
Filozoficzne pogl?dy dekabrystow nie były pogl?dami jednorodnymi. W wi?kszo?ci dekabry?ci byli
ateistami
i
wolnomy?licielami
[3]
. Cz??? dekabrystow, wyznaj?c pogl?dy religijne, uznawała nauk? Ko?cioła o
boskiej opatrzno?ci
[14]
. Pogl?dy dekabrystow na proces społeczno-historyczny miały charakter
o?wieceniowy
. Za głown? i okre?laj?c? sił? post?pu społecznego uwa?ali oni o?wiat?, ?ducha czasu”
[15]
.
- ↑
W.B. Lincoln, s.78.
- ↑
a
b
c
d
e
f
g
h
Riasanovsky, Steinberg, s.329-330.
- ↑
a
b
c
Szczipanow 1969 ↓
, s. 242.
- ↑
M. Heller, s.533.
- ↑
Ludwik Bazylow:
Dzieje Rosji 1801-1917
. Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 81.
- ↑
W.B. Lincoln, s.38.
- ↑
W.B. Lincoln, s.40.
- ↑
W.B. Lincoln, s.41.
- ↑
W.B. Lincoln, s.30.
- ↑
W.B. Lincoln, s.42.
- ↑
W.B. Lincoln, s.77.
- ↑
W.B. Lincoln, s.79.
- ↑
W.B. Lincoln, s.82.
- ↑
Szczipanow 1969 ↓
, s. 244.
- ↑
Szczipanow 1969 ↓
, s. 245.
- Polskoj?zyczne
- Angloj?zyczne
- A. G. Mazour:
The First Russian Revolution 1825: the Decembrist Movement: its origins, development, and significance
. Stanford University Press, 1937.
(
ang.
)
.
brak strony w ksi??ce
| Historia Rosji
| |
|---|
| Kluczowe postacie
|
|
|---|
| Pozostałe
|
|
|---|
