Candomble ? religia afroameryka?ska , praktykowana głownie w Brazylii , a tak?e w s?siednich krajach. Nazwy religii pochodz? z j?zyka joruba .

Pochodzenie [ edytuj | edytuj kod ]

Przyniesiona do Brazylii wraz z kapłanami zachodnioafryka?skich religii animistycznych (głownie narodowo?ci Joruba ), ktorzy zostali tam przetransportowani jako niewolnicy w okresie od 1549 do 1850. Przez ponad 400 lat praktykowana w tajemnicy przez afryka?skich niewolnikow; zakazana przez Ko?cioł rzymskokatolicki , pod wpływem katolicyzmu przyj?ła do swojego panteonu licznych ?wi?tych . Po zniesieniu niewolnictwa w Brazylii, od drugiej połowy XIX wieku do dzi? prze?ywa gwałtowny rozwoj, zyskuj?c wyznawcow we wszystkich warstwach społecznych (w?rod nich s? tak?e liczne osoby pochodzenia europejskiego). Obecnie w Brazylii jest głownym konkurentem katolicyzmu (oficjalnie 2 miliony wyznawcow ? 1,5% ludno?ci, ale w rzeczywisto?ci liczba stałych lub okazjonalnych wyznawcow mo?e by? 10 do 20 razy wi?ksza, poniewa? wyznawanie candomble nie wyklucza praktykowania innych religii).

Candomble jest uwa?ana za powszechn? w Brazylii, istnieje nawet miejscowe powiedzenie, i? katolicy stanowi? 90%, za? candomble 110% ^[1] .

Odmiany candomble [ edytuj | edytuj kod ]

Istnieje wiele lokalnych odmian i obrz?dkow candomble, ktora wyznawana jest w kilku stanach: Rio de Janeiro , Sao Paulo i Bahia . W ka?dym z nich odnajdziemy drobne permutacje j?zykowe i rytualne. Czasem na okre?lenie wszystkich odmian candomble, u?ywa si? słowa ? macumba ”. Jednak w samej Brazylii słowo to uto?samia si? bardziej z czarn? magi?, zbli?on? do europejskiego czarodziejstwa . Jest to wi?c okre?lenie nieprecyzyjne.

Istniej? te? liczne odłamy tzw. nacoes (narody), ro?ni?ce si? j?zykiem liturgicznym (joruba, ewe , fon lub bantu ), muzyk? i nazwami bostw. Odłamy rozwin?ły si? na bazie katolickich ?bractw” ( irmandades ), zrzeszaj?cych niewolnikow ro?nych narodowo?ci.

Lista odłamow i podległych im zrzesze? [ edytuj | edytuj kod ]

• Ketu (Queto) ? j?zyk liturgiczny (j.l.) joruba
  • Efa i Ijexa (w Bahia )
  • Nago lub Eba (w Pernambuco )
  • Oio-ijexa lub Batuque-de-Nacao (w Rio Grande do Sul )
  • Mina-nago lub Tambor-de-Mina (w Maranhao )
  • Xamba (w Alagoas i Pernambuco , bliska wymarcia).

• Bantu ? j.l. bantu, kikongo i kimbundo
  • Caboclo (czci liczne bostwa india?skie )

• Jeje ? j.l. ewe, fon i gen
  • Mina Jeje (w Maranhao )
  • Babacue (w Para )

• Ixeja (bliska wymarcia, wchłoni?ta przez Ketu )
• Xango (w Pernambuco , Paraiba , Alagoas )

Doktryna [ edytuj | edytuj kod ]

• spirytualizm , polegaj?cy na czczeniu wielu (około 50) duchow np. Orixas, Voduns i Inkices (pełni? faktycznie funkcj? bostw); ka?dy duch jest przypisany do innego ?ywiołu (np. morza, burzy, deszczu); duchy rzekomo wcielaj? si? w kapłanow podczas rytuałow; ka?dy człowiek przy urodzeniu otrzymuje swojego ?duch-opiekuna”; duchy jednego odłamu mog? by? czczone ?go?cinnie” w innym odłamie; duchy cz?sto wyst?puj? pod postaci? katolickich ?wi?tych,
• pozorny monoteizm , głosz?cy wiar? w jednego boga (znanego pod ro?nymi nazwami: Olorum, Zambi, Zambiapongo, Mawu); czasem wyst?puje kult krzy?a jako symbolu (bez zwi?zku z Jezusem ),
• kapłani pełni? funkcj? medium , po?rednicz?cego mi?dzy duchami i lud?mi,
• tendencja do odrzucenia elementow katolicyzmu na rzecz czysto afryka?skich wierze?.

Rytuał [ edytuj | edytuj kod ]

Zwany toque składa si? z:

• ?przygotowania” trwaj?cego nawet tydzie? i wykonywanego tylko przez kapłanow i ?wtajemniczonych”: szykowanie odzie?y i dekoracji, gotowanie potraw, przygotowanie ofiar dla ?duchow” oraz wro?by,
• publicznej, ?wi?tecznej ?mszy” i bankietu, trwaj?cych od po?nego wieczora do połnocy; w tym czasie kapłani, zwani ?dzie?mi ?wi?tego” podczas transu s? rzekomo opanowani przez ducha; głowny kapłan (?ojciec ?wi?tego”) intonuje pie?ni ku czci ducha.

?wi?tynie [ edytuj | edytuj kod ]

Nazywane s? domami ( casas ), plantacjami ( rocas ) lub podworzami ( terreiros ). S? to na ogoł małe, podobne do domow mieszkalnych budynki, ktorymi opiekuje si? głowny kapłan lub kapłanka (?matka ?wi?tego”).

W Brazylii ma dziesi?tki tysi?cy ?wi?ty?, a jej ?wi?ta, bogowie i rytuały na stałe weszły do brazylijskiego folkloru . Bardzo du?y wpływ candomble wywarło na sztuce walki capoeira powstałej w wyniku ucisku niewolnikow przez Portugalczykow.

Kapłani [ edytuj | edytuj kod ]

Kler nie ma hierarchii, ani centralnego zarz?du. Kapłani zorganizowani s? w grupy tzw. ?rodziny”, skupione wokoł ?wi?tyni. Z reguły głow? ?rodziny” jest głowna kapłanka (rzadziej kapłan). Szkolenie na kapłana trwa co najmniej 7 lat i musi zyska? ?aprobat? duchow”. ?Rodziny” cz?sto ulegaj? rozpadowi, a ?wi?tynie ? likwidacji (tylko jedna ?wi?tynia istnieje od ponad 100 lat).

W kulturze popularnej [ edytuj | edytuj kod ]

W 2022 r. ukazała si? powie?? Eliasza Chmiela pt. ?Rozdro?a 1999”, w ktorej autor przybli?a polskiemu czytelnikowi pochodzenie candomble, a tak?e opisuje niektore elementy wierze?, przedstawia poszczegolne bostwa (ze szczegolnym uwzgl?dnieniem Jeman?y) oraz opisuje przebieg uroczysto?ci w ?wi?tyni candomble, podczas ktorej dochodzi do rzekomego opanowania ciała niektorych wiernych przez duchy. W ?Rozdro?ach 1999” opisana została rownie? nosz?ca znamiona synkretyzmu religijnego msza katolicka z silnymi wpływami z candomble.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Leszek Kolankiewicz , Samba z bogami. Opowie?? antropologiczna , Wydawnictwo KR, Warszawa 1995.
• Pierre Fatumbi Verger, Dieux D’Afrique , Paul Hartmann, Pary? , 1954.