Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz te?: inne znaczenia tego słowa .

Bisztynek

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Centrum Bisztynka. Po?rodku Brama Lidzbarska
Herb Flaga
Pa?stwo	Polska
Wojewodztwo	warmi?sko-mazurskie
Powiat	bartoszycki
Gmina	Bisztynek
Prawa miejskie	1385
Burmistrz	Zbigniew Filipczyk
Powierzchnia	2,16 km²
Populacja  (31.12.2017) ? liczba ludno?ci ? g?sto??	2417 [1] [2] 1119,0 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 89
Kod pocztowy	11-230
Tablice rejestracyjne	NBA
Poło?enie na mapie gminy Bisztynek Bisztynek
Poło?enie na mapie Polski Bisztynek
Poło?enie na mapie wojewodztwa warmi?sko-mazurskiego Bisztynek
Poło?enie na mapie powiatu bartoszyckiego Bisztynek
54°05′08″N   20°54′00″E / 54,085556   20,900000
TERC ( TERYT )	2801044
SIMC	0964608
Urz?d miejski ul.  Ko?ciuszki 2 11-230 Bisztynek
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Bisztynek ( niem.   Bischofstein ) ? miasto w Polsce , w wojewodztwie warmi?sko-mazurskim , w powiecie bartoszyckim , siedziba gminy miejsko-wiejskiej Bisztynek .

W latach 1975?1998 miasto administracyjnie nale?ało do wojewodztwa olszty?skiego . Według danych z 1 stycznia 2018 Bisztynek liczył 2417 mieszka?cow ^[1] .

Bisztynek le?y na Warmii ^[3] , na obszarze historycznego pruskiego terytorium Barcji ^{[4] [5]} . Nazwa miasta wi??e si? z najwi?kszym głazem narzutowym w wojewodztwie warmi?sko-mazurskim (niemiecka nazwa Bischofstein oznacza biskupi kamie? ). Kamie? ten nazywany jest Diabelskim Kamieniem. Lokalny o?rodek usługowo-handlowy i turystyczny. Bisztynek jest członkiem sieci miast Cittaslow .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Wie? Strowangen [ edytuj | edytuj kod ]

Pocz?tki Bisztynka wi??? si? z dziejami wsi Strowangen , stanowi?cej własno?? biskupow warmi?skich w komornictwie lidzbarskim . Wie? ta została lokowana na prawie chełmi?skim w dniu 21 listopada 1346r. pod niemieck? nazw? Schoneflys (Pi?kny Strumie?) przez Brunona Lutra, wojta biskupiego. W 1349 r. lokacj? potwierdził Herman , biskup warmi?ski. Lokatorem i pierwszym sołtysem został Jan z Rogo?a. Na mocy przywileju lokacyjnego wie? otrzymała 6 6 ' łanow , z czego 6 łanow wolnych od czynszu otrzymał sołtys na prawie dziedzicznym, a 4 łany na tych samych warunkach proboszcz przyszłego ko?cioła pod wezwaniem ?w. Marty. Z pozostałych łanow chłopi zobowi?zani byli płaci? 2 grzywny po upływie 14 lat wolnizny . We wsi istniał młyn zbo?owy , olejarnia (od 1364 r.) i karczma . Mieszka?cy wsi rekrutowali si? z ludno?ci pruskiej, o czym ?wiadczy wyst?puj?ca od 1358 r. pruska nazwa wsi Strowangen , pomimo ?e władza zwierzchnia przewidywała nazw? niemieck? Schoneflys . Dowodzi to niew?tpliwie o przewadze elementu pruskiego w okolicy. W XV w. ustaliła si? ju? wył?cznie dla wsi nazwa pruska . ^[6]

Zało?enie miasta [ edytuj | edytuj kod ]

W 1385 r. Henryk III Sorbom , biskup warmi?ski, podniosł wie? Strowangen do rangi miasta nadaj?c Jakubowi von Rosenau przywilej lokacyjny na zało?enie miasta. Miasto zyskało nazw? Bisztynek (Bisschofsteyn). Nazwa po raz pierwszy została wymieniona w dokumencie lokacyjnym z 1448 r. W wieku XVIII nazw? zapisywano jako Bischoffstein, a w XIX w. ? Bischofstein , Bischstein . Decyduj?cy w pływ na zało?enie miasta miał czynnik gospodarczy. Poło?one w połowie drogi mi?dzy Lidzbarkiem a Reszlem miało spełnia? rol? o?rodka wymiany produktow dla okolicznych wsi. Lokacja Bisztynka przypada na ostatni? faz? kolonizacji Warmii . Miasto zostało usytuowane na południe od wsi Strowangen , ktora spadła do roli wsi miejskiej, a ?wiadczenia jej mieszka?cow przypadały ju? miastu. Wie? z czasem stała si? przedmie?ciem. Terytorium miasta zostało powi?kszone do 100 łanow, o spustoszon? najazdem litewskim 30-łanow? wie? D?brow? oraz o 4 łany pastwisk. W 1400 r. biskup Henryk III Sorbom sprzedał miastu 12 łanow lasu Lindenmedie , rozci?gaj?cego si? po obu stronach drogi prowadz?cej do Reszla . W przywileju nadawczym zwierzchnik miasta zastrzegł sobie czynsz z domu kupieckiego (tzn. ratusza , w ktorym mie?ciły si? składy kupieckie), ław piekarskich i rze?nickich, bud szewskich, wagi miejskiej oraz ła?ni. Dochodem z młyna dzielił si? z sołtysem po połowie. Sołtys sprawował s?dy i uczestniczył w dochodach z opłat s?dowych. Samorz?d miasta został bardzo ograniczony przez zwierzchnie władze biskupie. Rada miejska nie mogła podj?? ?adnego postanowienia bez zgody biskupa lub sołtysa. Podstaw? zatrudnienia mieszka?cow stanowiło przypuszczalnie w znacznej mierze rolnictwo. W 1400 r. sko?czono budow? ko?cioła parafialnego pod wezwaniem ?w. Macieja. Zachowała si? legenda, ?e w czasie konsekracji zdarzył si? cud, tote? ko?cioł po?niej stał si? miejscem pielgrzymek i szczegolnego kultu Naj?wi?tszego Sakramentu. Owczesny sołtys Piotr zbudował drugi młyn, słu??cy do tłoczenia oleju, na co uzyskał pozwolenie od biskupa warmi?skiego Jana Stryprocka . ^[6]

XV wiek [ edytuj | edytuj kod ]

Cały wiek XV był dla młodej osady miejskiej okresem kl?sk, zwi?zanych ze sporami z władz? zwierzchni? oraz wojnami polsko-krzy?ackimi . Miasto wiodło spor z nast?pc? Henryka III Sorboma , Henryka IV, ktory nie uznawał podniesienia wsi Strowangen do rangi miasta, uniewa?niaj?c wyrokiem s?dowym w 1406r. wszystkie przywileje nadane miastu przez swego poprzednika. Z nieznanych jednak bli?ej przyczyn Henryk IV w tym samym roku przywrocił i potwierdził miastu wszystkie jego przywileje, ktore otrzymało za rz?dow Henryka III Sorboma . Zarezerwował jedynie w mie?cie miejsce pod budow? dworu dla przedstawiciela władzy zwierzchniej. W czasie wojny polsko-krzy?ackiej w 1414r. Bisztynek poniosł straty si?gaj?ce kilkunastu setek grzywien. W 1426 r. terytorium miasta powi?kszyło si? o 8 łanow lasu w okolicy wsi Lutry , a tak?e o 12 łanow w lesie Lindenmedie . Z powodu braku ?rodeł trudno ustali?, w ktorym roku nast?piło to drugie nadanie. W tym samym czasie wie? Strowangen otrzymała tak?e 8 łanow lasu w okolicy Lutrow. W 1447 r. biskup Franciszek Kuhschmalz z okazji tych nada? potwierdził wszystkie poprzednie przywileje, obdarzaj?c miasto nowym, w ktorym nie wspomina jednak o 30 łanach wsi D?browy. Nale?y przypuszcza?, ?e za strat? tych 30 łanow nadano wspomniane wy?ej 28 łanow lasu. Bisztynek przyst?pił w 1440r. do Zwi?zku Pruskiego . W 1453 r. odmowił jednak płacenia podatku zwi?zkowego na proces z Zakonem; nast?piło to pod naciskiem biskupa Kuhschmalza. Miasto było zbyt słabe, aby uwolni? si? od wpływu biskupa, zaci?tego wroga zwi?zkowcow. ^[6]

Powa?na w skutkach dla Bisztynka była wojna trzynastoletnia Polski i Zwi?zku Pruskiego z Zakonem (1454 ? 1466). W 1461r. miasto zostało znacznie zniszczone zapewne przez Polakow. Natomiast w 1463 r. zostało całkowicie spalone przez samego biskupa warmi?skiego Pawła Legendorfa , wowczas jeszcze stronnika Krzy?akow, w celu zapobie?enia zaj?cia miasta przez wojska polskie. W czasie zawierania pokoju toru?skiego (1466 r.) miasto było całkowicie zrujnowane. Bisztynek wraz z Warmi? pozostał pod zwierzchnictwem Polski do 1772r. Du?e straty poniosło miasto tak?e w wojnie, tzw. ksi??ej , mi?dzy krolem Kazimierzem Jagiello?czykiem a nieuznawanym przez niego nowym biskupem warmi?skim, Mikołajem Tungenem . W 1479r. Tungen miał zamiar zniszczy? miasto, gdy? było zupełnie nieumocnione, sta? si? mogło łatwym miejscem schronienia dla przeciwnika. Po wojnie, w 1481r. nadał on Bisztynkowi nowy przywilej, przyznaj?c w zasadzie wszystkie poprzednio posiadane przez miasto prawa. Wzmianka w tym przywileju wskazuje, ?e miasto wykupiło uprawnienia sołeckie. ^[6]

XVI wiek [ edytuj | edytuj kod ]

Na odbudowane miasto spadła nowa kl?ska ? po?ar w 1547r. w czasie ktorego spłon?ło całe miasto z wyj?tkiem ko?cioła farnego. Spłon?ł tak?e dwor biskupi, ktory nie został ju? potem odbudowany. Uległ ponadto spaleniu znajduj?cy si? w ratuszu przywilej miejski. Na pro?b? mieszka?cow biskup Jan Dantyszek wydał w 1548r. nowy przywilej. W odnowionym przywileju terytorium miejskie obejmowało 122 łany. W 1568 r. biskup Stanisław Hozjusz przyznał Bisztynkowi przywilej ustanawiaj?cy cotygodniowy targ, aby pod?wign?? miasto z ruiny. Mieszka?cy zajmowali si? handlem z rolnicz? okolic?. Handlowano lnem, j?czmieniem, chmielem, miodem, płotnem i ni?mi. Obok rolnictwa i handlu głownym ?rodłem utrzymania mieszka?cow było warzenie i wyszynk piwa oraz gorzałki. W kilka lat po?niej miasto otrzymało prawo odbywania jarmarkow rocznych. Nast?puje o?ywienie ?ycia gospodarczego. Rozwin?ło si? rzemiosło, zwłaszcza sukiennictwo. Istniały ju? w tedy dwa młyny zbo?owe oraz młyn na u?ytek sukiennikow i szewcow. W 1582r. za Bram? Lidzbarsk? powstał przytułek dla starcow 23. Rozwoj gospodarczy miasta zahamował kolejny po?ar w r. 1589, ktory zniszczył je doszcz?tnie. Uratował si? jedynie ko?cioł i plebania. Dotkliwe straty wyrz?dziła rownie? epidemia, ktora uczyniła znaczne spustoszenia w?rod mieszka?cow. ^[6]

XVII wiek

Z XVII wieku posiadamy bardzo mało danych ?rodłowych. Na pocz?tku tego stulecia miasto ł?cznie z przedmie?ciem posiadało 220 domow. Dały si? w tedy we znaki liczne kl?ski ?ywiołowe, szczegolnie epidemia w 1662r. ktora pochłon?ła 700 mieszka?cow. Mimo stagnacji gospodarczej nast?pił rozwoj przemysłu młynarskiego. Obok 2 młynow zbo?owych istniał młyn prochowy , folusz i ługarnia. ^[6]

XVIII wiek [ edytuj | edytuj kod ]

Wielka epidemia d?umy na Warmii i Mazurach w łatach 1708 ? 1711 szcz??liwie omin?ła Bisztynek. W XVIII wieku przybywali do miasta liczni pielgrzymi do cudownego miejsca, co spowodowało konieczno?? rozbudowy ko?cioła. Wzrasta tak?e liczba domow, ktora w 1734r. wynosiła 320. Powstały zabudowania mieszkalne poza murami wzdłu? drog wybiegaj?cych z miasta oraz przy dawnej cegielni i gliniance. Przy drodze reszelskiej zbudowano w 1632r. ko?cioł pod wezwaniem ?w. Michała. W 1772 r. miasto zaj?ły wojska pruskie. Z danych tzw. katastru fryderycja?skiego, sporz?dzonego dn. 4 listopada 1772 r., wynika, ?e liczba domow w mie?cie wynosiła 268, a na przedmie?ciach 59. W samym mie?cie było 1053 mieszka?cow, a razem z przedmie?ciami 1709. Podstaw? utrzymania, obok warzenia piwa i gorzałki, było rolnictwo i hodowla (kataster wylicza: 360 koni, 280 krow, 200 ?wi?, 40 owiec, 40 ciel?t i 30 ?rebi?t). Spis podaje rownie? 23 sukiennikow. Magistrat składał si? z 2 burmistrzow , 6 rajcow i 6 ławnikow. ^[6]

XIX wiek [ edytuj | edytuj kod ]

Ci??kie czasy przechodzili mieszka?cy Bisztynka w okresie napoleo?skim. Straty materialne w samym tylko roku 1807 wynosiły 13 363 talary. Ludno?? miasta zacz?ła wzrasta?. W Bisztynku zacz?li si? osiedla? ?ydzi. W 1821 roku powstał cmentarz ?ydowski. Po 1847 roku powstała gmina wyznaniowa. ?ydzi nie posiadali w mie?cie synagogi. Liczba mieszka?cow wyznania moj?eszowego nie przekroczyła 70 osob. Zajmowali si? głownie handlem. Na pocz?tku XX wieku przy Rynku swoje sklepy mieli m.in.: L. Petzall, Jenny Jablonski ? ?rodki czysto?ci, porcelana, pasmanteria, zabawki, Julius Lurie ? dom towarowy z tekstyliami i wyrobami r?kodzielniczymi ^[7] . Liczba mieszka?cow ju? w 1782r. liczyła 2141 mieszka?cow, a w 1802r. - 2230. W 1807r. zarowno wojna napoleo?ska, jak i epidemia spowodowały spadek ludno?ci do 1812. W 1825r. liczba ludno?ci wynosiła 2349, a w 1846r. ? 2952. Epoka kapitalizmu przyniosła słabe o?ywienie w ?yciu gospodarczym miasta. Czynnikiem hamuj?cym jego rozwoj było niedogodne poło?enie w stosunku do głownych szlakow kolejowych, utrudniaj?ce zwłaszcza wywoz produktow rolniczych. Poł?czenie Bisztynka z boczn? lini? kolejow? Lidzbark i S?topy-Samulewo nast?piło dopiero w 1905r. i nie przyczyniło si? do poprawy sytuacji. W niewielkim stopniu rozwin?ło si? rzemiosło i drobniejszy przemysł. W mie?cie powstała mała fabryka maszyn rolniczych, motorowy młyn zbo?owy i tartak, a tak?e mleczarnia, rze?nia oraz browar. Były to zakłady bazuj?ce przede wszystkim na surowcach rolniczych okolicy, dla ktorej Bisztynek stanowił te? centrum handlu zbo?em i bydłem. Odbywały si? tu 8 razy do roku specjalne targi bydl?ce. W mie?cie zało?ono bank kredytowy i trzy kasy po?yczkowo-oszcz?dno?ciowe. Liczba mieszka?cow Bisztynka w zrastała wolno do r. 1871. Od tego roku zacz?ła spada?, wykazuj?c wyra?ny niedorozwoj. W 1852r. liczba mieszka?cow wynosiła ‘2966, w r. 1871 - 3498, w r. 1880 -· 3471, w r. 1895 - 3157 (w tym 2844 katolikow, 264 ewangelikow, 47 ?ydow), w r. 1910 - 3183, w r. 1920 - 3127, w r. 1931/33 - 3265, w r. 1939 - 3163 33). Element polski w Bisztynku liczebnie był słaby, cho? brak danych liczbowych. Ludno?? polska w powiecie reszelskim , do ktorego nale?ał wowczas Bisztynek, skupiała si? przede wszystkim w południowej cz??ci; okolica Bisztynka jeszcze w XIX w. stanowiła granic?, dok?d dochodził element polski. Gmina ?ydowska utrzymywała sal? modlitewn? (Betstube) pod adresem Markt 1 (obecnie pl. Chopina), cmentarz i ubojni? rytualn?. ^[6]

XX wiek [ edytuj | edytuj kod ]

Podczas I wojny ?wiatowej mimo zaci?tych działa? wojennych w rejonie Bisztynka nie poniosł on wi?kszych strat materialnych. Zniszczonych zostało jedynie 16 budynkow (1 publiczny, 3 mieszkalne i 12 gospodarczych). W r. 1914 od 17 lipca do 2 wrze?nia miasto było okupowane przez wojska rosyjskie. W 1920 r. (11 lipca) na Powi?lu, Mazurach i Warmii odbył si? plebiscyt, ktory miał zadecydowa? o przynale?no?ci tych ziem do Polski lub do Niemiec. W okresie przedplebiscytowym działała w Bisztynku niemiecka organizacja Heimatverein pod kierownictwem Bernarda Genswindta i Alfreda Bucholza. ktora sprowadziła z Rzeszy na głosowanie a? 1108 Niemcow. Od r. 1926 Bisztynek posiadał te? własn? gazet? pt. ?Bischofsteiner Anzeiger” . ^[6]

Jeszcze przed wybuchem II wojny ?wiatowej cz??? rodzin ?ydowskich wyjechała z miasta. Pozostali zostali nast?pnie aresztowani i wysłani do obozow koncentracyjnych. M.in. w 1938 roku Leo Joseph i Markus Lowe zostali osadzeni w obozach w Dachau i Sachsenhausen . Mieszka?cy pochodzenia ?ydowskiego znale?li si? w getcie w Theresienstadt , Rydze , Mi?sku , Litzmannstadt (Łodzi) oraz niemieckich nazistowskich obozach w Auschwitz , Treblince , Dachau Sachsenhausen, Kulmhof (Chełmno) ^[7] . W styczniu 1945 roku w walkach o Bisztynek brały udział 2 korpusy (36 i 44 Korpus Armijny) z 31 Armii Armii Czerwonej . ?ołnierze niemieccy z garnizonu w Bisztynku poddali si? 30 stycznia ^[8] . Szyny w 1945 r. wywiezione zostały do ZSRR. Najwi?ksze straty w substancji materialnej poniosł zim? 1945 r. (zniszczenia si?gały 40% budynkow mieszkalnych i 80% budynkow u?yteczno?ci publicznej). Miasto w połowie utraciło historyczn? zabudow?, w tym najcenniejsze kamienice wokoł rynku. W wyniku konferencji poczdamskiej Bisztynek przekazany został Polsce, za? jego niemieckoj?zyczna ludno?? wysiedlona. Obecna nazwa Bisztynka została zatwierdzona administracyjnie 12 listopada 1946 ^[9] . W czasach Polski Ludowej w mie?cie działał młyn, mleczarnia, szpital i kino ^[10] . ?rodek miasta przez wiele lat nie był praktycznie zagospodarowany. ^[6]

Układ przestrzenny miasta [ edytuj | edytuj kod ]

Miasto Bisztynek zostało zało?one na obecnym miejscu w 1385r. Wybor miejsca podyktowany był dobrymi warunkami terenowymi. Miasto chroniły od wschodu, południa i zachodu moczary i stawy, poł?czone rzeczkami, stanowi?c jego naturalne zabezpieczenie. Miasto o typie szachownicowym zostało rozplanowane w kształcie regularnego prostok?ta o wymiarach 350 X 280 m. Jedynie z linii południowo-wschodniej wyłamywał si? nieco ko?cioł parafialny. Całe miasto zostało otoczone murami dopiero po r. 1481. Przywilej biskupa Mikołaja Tungena z tego roku podaje, ?e miasto dot?d nie posiadało obwarowa?. Pierwsza wzmianka o masywnych murach pochodzi z roku 1547. Budowa murow nast?piła wi?c mi?dzy r. 1481 a 1547. Fos? zast?powały otaczaj?ce miasto rzeczki. Przed zbudowaniem murow Bisztynek chroniony był niew?tpliwie przez palisad? i umocnienia ziemne. Mury biegły wzdłu? dzisiejszych ulic: Struga, Reja, Bocznej i Konopnickiej. Linia murow została wzmocniona 3 bramami, nosz?cymi nazwy od wybiegaj?cych drog. W połnocnej linii murow znajdowała si? wi?c Brama Reszelska, w zachodniej Lidzbarska, a w południowej Jeziora?ska (zwana te? Warszawsk?). ?rodkow? cz??? miasta zajmował rynek w kształcie kwadratu, z ktorego naro?nikow rozchodziły si? pod k?tem prostym ulice. Miasto dzieliło si? na 13 blokow mieszkalnych. Po?rodku rynku znajdował si? ratusz, ktory zbudowano w ko?cu XIV w. Był to budynek jednopi?trowy, w ktorym na parterze mie?ciły si? składy kupieckie. Na zewn?trz do ratusza przylegały ro?ne budy. Podczas po?aru w r. 1589 spalił si? dach, I pi?tro oraz budy otaczaj?ce ratusz. Na rynku oprocz ratusza mie?ciły si? ławy i kramy piekarskie, mi?sne oraz szewskie. Cała przestrze? w obr?bie murow została zabudowana. Brak wiadomo?ci dotycz?cych materiałow stosowanych w budownictwie. Mo?na jednak przypuszcza?, ?e powszechnie stosowanym materiałem było drewno. Domy budowano z podcieniami, przynajmniej w rynku. Kilka domow tego rodzaju zachowało si? do pierwszej wojny ?wiatowej. W 1587 r. w mie?cie było 65 działek budowlanych. W 1734r. istniały 102 domy mieszcza?skie i 159 bud (procz przedmie??), w 1772r. - 105 domow mieszcza?skich, 163 budy, z tego wokoł ratusza 10 oraz 59 bud poza murami miasta na przedmie?ciach. W połnocno-wschodniej cz??ci miasta od 1406r. znajdował si? dwor biskupi, w ktorym odbywał s?dy pełnomocnik biskupa. Od czasu po?aru miasta w r. 1547, podczas ktorego dwor ten spłon?ł, nie został ju? odbudowany. Plac przeszedł na własno?? miasta i do ostatniej wojny nosił nazw? ,,Dwor S?dowy” (Richtshof) . W obr?bie murow południowo-wschodniej cz??ci miasta le?ał ko?cioł parafialny ?w. Macieja, stanowi?c silne umocnienia w systemie obronnym. Budow? jego rozpocz?to pod koniec XIV w., konsekracja ko?cioła nast?piła w r. 1400. Wie?? dobudowano w r. 1579. W XVII w. ko?cioł przebudowano i rozbudowano w stylu barokowym z powodu licznych pielgrzymek, przybywaj?cych do niego. W latach 1739? 1740 dobudowano naw? połnocn?, a w 1776-1781r. południow? oraz przybudowk? od strony wschodniej ko?cioła. Poza murami przed Bram? Lidzbarsk? w r. 1582 zbudowano szpital ?w. Marcina, ktory uległ przebudowie w r. 1814 i 1855. Na połnoc od miasta, w dolinie ci?gn?ła si? wie? miejska Strowangen, ktora od XVIII w. zacz?ła odgrywa? rol? przedmie?cia. Na miejscu dawnego ko?cioła pod wezwaniem ?w. Marty z okresu lokacji wsi zbudowano w r. 1852 kaplic?. Ko?cioł otaczał cmentarz, u?ytkowany do roku 1900. W pierwszej poł. XVII w. w kierunku wschodnim rozwin?ło si? przedmie?cie wzdłu? drogi wiod?cej do Reszla, gdzie w 1632r. wzniesiono te? ko?cioł pod wezwaniem ?w. Michała. Na pocz?tku XVIII w. za Bram? Lidzbarsk? powstało przedmie?cie tzw. Gora Gliniana oraz za Bram? Jeziora?sk? przy dawnej cegielni miejskiej tzw. Gora Ceglana. ^[6]

W okresie kapitalizmu w zwi?zku ze wzrostem ludno?ciowym Bisztynka nast?pił jego rozwoj przestrzenny. Poszedł on w kierunku połnocno-wschodnim od miasta. Rozwoj ten cz??ciowo nast?pił wi?c w kierunku wytyczonym ju? w okresie ?redniowiecza. Od drugiej poł. XIX w. zabudowa mieszkalna rozwijała si? w kierunku wschodnim wzdłu? szos z Reszla i Bartoszyc, wiod?cych do miasta. Nast?piła tak?e zabudowa terenu na połnoc, mi?dzy dzisiejszym i ulicami: Mazursk?, Findlera i Ko?ciuszki. Z uruchomieniem linii kolejowej i budow? dworca na terenach przylegaj?cych na wschod od miasta powstała nowa dzielnica mieszkaniowa. W 1888r. stan?ł ko?cioł ew angelicki przy ulicy Mazurskiej. W latach 1921- 1925 Kreissiedlunggesellschaft pobudowała osiedla przy szosie do Reszla i Wozławek. W samym mie?cie w zabudowie nie nast?piły powa?niejsze przemiany. W połowie XIX w. uległy rozbiorce obwarowania miejskie. Ocalała jedynie Brama Lidzbarska. Uzyskane po obwarowaniach wolne przestrzenie zostały zabudowane, zacieraj?c w ten sposob lini? dawnych murow obronnych, zwłaszcza od strony połnocnej i zachodniej. Pod koniec XIX w. do ratusza został dobudowany budynek s?dowy. W r. 1939 ratusz spłon?ł wraz z otaczaj?cymi go domami. Działania wojenne w r. 1945 poczyniły znaczne zniszczenia w zabytkowej cz??ci miasta, tj. w obr?bie dawnych obwarowa?. Budynki mieszkalne uległy zniszczeniu w ok. 20%, przemysłowe - w 18% oraz u?ytkowe - w 15%. ^[6]

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Piramida wieku mieszka?cow Bisztynka w 2014 roku ^[1] .

Zabytki [ edytuj | edytuj kod ]

• Ko?cioł farny pw. ?w. Macieja Apostoła i Przenajdro?szej Krwi Pana Jezusa ? pierwotnie ko?cioł farny w Bisztynku miał by? pw. ?w. Marty, ale biskup Sorbom zmienił tytuł przy konsekracji ko?cioła na ?w. Macieja Apostoła. W czasie mszy konsekracyjnej podczas podniesienia Hostii miały upa?? na ołtarz krople krwi. Od tamtych czasow ?wi?tynia jest traktowana jako sanktuarium Krwi Chrystusa. Budow? gotyckiej ?wi?tyni uzupełniono wie?? wybudowan? w XVI w. ?wi?tynia została rozbudowana w pierwszej połowie XVII w. Ko?cioł po dobudowie nawy połnocnej konsekrował ponownie dnia 4 sierpnia 1748 biskup Adam Stanisław Grabowski . Po po?arze ko?cioła w 1770 r. i po?niejszej odbudowie ? w formie trojnawowej hali ?wi?tyni? konsekrował 5 sierpnia 1781 biskup Karol Hohenzollern w obecno?ci biskupa Ignacego Krasickiego . Obecnie ?wi?tynia jest trojnawow? hal? o o?miu prz?słach w stylu po?nego baroku . Ołtarz głowny jest w stylu rokokowym, a wykonany został przez Chrystiana Bernarda Schmidta z Reszla . Dziełem tego samego artysty s? ołtarze boczne ko?cz?ce naw? południow? i połnocn? oraz ołtarze boczne przy czwartej parze filarow. W ko?ciele znajduje si? gotycka rze?ba Madonny z Dzieci?tkiem z drugiej połowy XIV w. W ?cianie połnocnej ko?cioła znajduje si? kamienna tablica z herbem biskupa Szembeka z dat? 1739. Z obrazow w ko?ciele na uwag? zasługuje portret Ignacego Krasickiego oraz dziewi?? obrazow Apostołow. Ozdob? obej?cia ko?cielnego s? rze?by postaci (naturalnej wielko?ci) dwunastu Apostołow ustawione na otaczaj?cym ko?cioł murze.
• Brama Lidzbarska ? jest jedyn? zachowan? bram? z niegdy? istniej?cych trzech bram miejskich w Bisztynku. Wybudowana została w latach 1481?1547. Brama ta ok. 1780 została obni?ona i przebudowana w stylu barokowym. po?nobarokowe szczyty s? najprawdopodobniej projektu Ernesta Mazura.
• ko?cioł cmentarny pw. ?w. Michała Archanioła z lat 1618?1632, z dobudowan? wie?? i zakrysti? w 1892 r.
• plebania pseudogotycka z ko?ca XIX w.
• ko?cioł poewangelicki z II poł. XIX w. w odbudowie po zniszczeniach z lat 70. XX wieku.
• kamieniczki z XIX i XX w.
• spichrz z XVIII wieku.

Transport [ edytuj | edytuj kod ]

W mie?cie krzy?uj? si? drogi krajowe i wojewodzkie:

• droga krajowa nr 57 : Bartoszyce ? Bisztynek ? Pułtusk
• droga wojewodzka nr 594 : Bisztynek ? Reszel ? ?wi?ta Lipka ? K?trzyn

Miasto do?wiadcza wykluczenia komunikacyjnego , nie maj?c bezpo?redniego dost?pu do transportu kolejowego. Najbli?szy przystanek oddalony jest o 9,3 km (10 minut jazdy) w S?topach-Samulewie (obsługuje dwana?cie poł?cze? pasa?erskich dla kierunkow: Olsztyn Głowny , Ełk , Korsze ).

Komunikacj? autobusow? zapewniaj? przedsi?biorstwa PKS Bartoszyce, PKS Olsztyn, PKS Mr?gowo oraz przewo?nicy prywatni. Bisztynek posiada bezpo?rednie poł?czenia autobusowe z Olsztynem, Bartoszycami, Mr?gowem, Biskupcem i Lidzbarkiem Warmi?skim.

Edukacja [ edytuj | edytuj kod ]

W 2019 roku w Bisztynku utworzono Zespoł Szkolno-Przedszkolny ^[11] , w ktorego skład wchodz?:

• Przedszkole Samorz?dowe w Bisztynku
• Szkoła Podstawowa im. Ziemi Warmi?skiej w Bisztynku .

Z dniem 1 wrze?nia 1999 roku w Bisztynku utworzono Gimnazjum Publiczne, ktore nast?pnie zostało w zwi?zku z Reform? systemu o?wiaty z 2017 roku wł?czone do Szkoły Podstawowej im. Ziemi Warmi?skiej w Bisztynku i wygaszone.

Sport [ edytuj | edytuj kod ]

W Bisztynku działa Ludowy Klub Sportowy ? Reduta” prowadz?cy sekcj? piłki no?nej .

• Data zało?enia ? 12 lipca 1948
• Barwy ? biało-niebieskie
• Adres ? Al. Wojska Polskiego 7A, 11-230 Bisztynek
• Stadion ? pojemno?? 1000 (wszystkie siedz?ce), o?wietlenie ? brak, wymiary boiska ? 105 na 67
• Poziom rozgrywek ? klasa A, grupa 1 warmi?sko-mazurska
• Najbardziej znani piłkarze ? Łukasz Tumicz , Bogdan Pudlis

Wspolnoty wyznaniowe [ edytuj | edytuj kod ]

• Ko?cioł rzymskokatolicki :
  • parafia ?w. Macieja i Przenajdro?szej Krwi Pana Jezusa
• ?wiadkowie Jehowy :
  • zbor, Sala krolestwa ^[12]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Bisztynek (stacja kolejowa)
• Cmentarz ?ydowski w Bisztynku

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945 . Warszawa: 1977.
• Rzempołuch A., 1993. Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich . Agencja Wyd. ?Remix”, Olsztyn
• Biskupiec. Z dziejow miasta i powiatu . Pojezierze, Olsztyn 1969, 368 str.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Historia ?ydow w Bisztynku na portalu Wirtualny Sztetl
• Bisztynek, Bysztynek , [w:] Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego , t. I: Aa ? Dereneczna, Warszawa 1880, s. 240   .