Bazylika archikatedralna
Trojcy ?wi?tej w Gda?sku-Oliwie

Archikatedra Oliwska

47 z dnia 14.11.1956 [1]
ko?cioł parafialny , archikatedra , bazylika mniejsza
Pa?stwo	Polska
Wojewodztwo	pomorskie
Miejscowo??	Gda?sk Oliwa
Adres	ul. bpa Edmunda Nowickiego 5, 80?330 Gda?sk
Wyznanie	katolickie
Ko?cioł	rzymskokatolicki
Parafia archikatedralna	Trojcy ?wi?tej w Gda?sku-Oliwie
Bazylika mniejsza ? nadaj?cy tytuł	od 8 lipca 1976 papie? Paweł VI
Wezwanie	Trojca ?wi?ta , Naj?wi?tsza Maryja Panna , ?w. Bernard
Przedmioty szczegolnego kultu
Relikwie	?w. Wojciecha
Cudowne wizerunki	feretron Matki Bo?ej Oliwskiej [2]
Historia Data zako?czenia budowy II połowa XIV wieku Data po?wi?cenia 14 sierpnia 1594 Aktualne przeznaczenie ko?cioł parafialny oraz archi katedra metropolity gda?skiego
Dane ?wi?tyni Styl gotyk ceglany ?wi?tynia ? materiał bud. ? długo?? ? szeroko?? ? cegła 107 m 19 m Wie?a ko?cielna ? liczba wie? ? wysoko?? wie? 2 46 m Ołtarz ? liczba ołtarzy 23 Liczba naw 3 Nawa głowna ? wysoko?? 17,7 m Organy ? liczba głosow ? liczba manuałow 94 5
Poło?enie na mapie Gda?ska Bazylika archikatedralna Trojcy ?wi?tej w Gda?sku-Oliwie
Poło?enie na mapie Polski Bazylika archikatedralna Trojcy ?wi?tej w Gda?sku-Oliwie
Poło?enie na mapie wojewodztwa pomorskiego Bazylika archikatedralna Trojcy ?wi?tej w Gda?sku-Oliwie
54°24′39,84″N   18°33′33,82″E / 54,411067   18,559394
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Archikatedra Oliwska ? rzymskokatolicki ko?cioł archikatedralny . Mie?ci si? przy ulicy Bpa Edmunda Nowickiego w gda?skiej dzielnicy Oliwa , w wojewodztwie pomorskim . Nale?y do dekanatu Gda?sk Oliwa w archidiecezji gda?skiej . 23 listopada 2017 obiekt został wpisany na list? ? Pomnik historii ^[3] .

Historia (kalendarium) [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Opactwo Cystersow w Oliwie .

• 2 lipca 1186 roku ksi??? pomorski Sambor I (syn Subisława I ) erygował fili? cysterskiego klasztoru z Kołbacza nazywany Beatae Mariae de Oliva lub ad montem Olivarum , a od XII wieku Monasterium sanctae dei genitricis et virginis Mariae de Oliva .
• Rok 1224 ? w czasie napadu poga?skich Prusow pierwsze roma?skie oratorium spłon?ło. Odbudowany i powi?kszony ko?cioł w 1234 roku (lub w 1236) ponownie został zniszczony przez Prusow.
• Rok 1350 ? zapalenie si? sadzy w kominie spowodowało po?ar i doszcz?tne spalenie si? ko?cioła i klasztoru. Obecny kształt ko?cioł i klasztor uzyskały w drugiej połowie XIV wieku.
• W roku 1577 ? w czasie wojny Rzeczypospolitej z Gda?skiem ? gda?skie wojsko najemne napadło na opactwo i spaliło je doszcz?tnie. Ko?cioł odbudowano w latach 1578?1583.
• 14 sierpnia 1594 roku biskup włocławski Hieronim Rozdra?ewski ponownie konsekrował ko?cioł.
• 1 pa?dziernika 1831 władze pruskie zlikwidowały klasztor Cystersow w Oliwie. Ko?cioł i cz??? zabudowa? poklasztornych przydzieliły parafii katolickiej .
• Bull? z 30 grudnia 1925 roku papie? Pius XI erygował diecezj? gda?sk?; na jej mocy ko?cioł oliwski uzyskał rang? katedry, a Oliwa stała si? stolic? diecezji i siedzib? biskupow.
• 8 lipca 1976 roku papie? Paweł VI podniosł katedr? do godno?ci bazyliki mniejszej .
• Bull? z 25 marca 1992 roku papie? Jan Paweł II utworzył archidiecezj? gda?sk? z siedzib? w Oliwie, a bazylika stała si? archikatedr?.

Architektura [ edytuj | edytuj kod ]

Archikatedra [ edytuj | edytuj kod ]

Budowla jest trojnawow? bazylik? z transeptem i wielobocznie zamkni?tym prezbiterium z obej?ciem . Fasad? flankuj? dwie smukłe wie?e, o wys. 46 m ka?da z ostro zako?czonymi hełmami wys. 18 m zniszczonymi w 1945, a odtworzonymi w 1971. O?ywia j? barokowy portal z 1688, jak rownie? trzy okna ro?nej wielko?ci i trzy kartusze . Nad przeci?ciem naw goruje wie?a dzwonow , typowy element budownictwa cysterskiego . Ma 107 m długo?ci na zewn?trz (najdłu?szy ko?cioł Polski) i 97,6 m wewn?trz, 19 m szeroko?ci, wysoko?? nawy głownej wynosi 17,7 m i jest najdłu?szym ko?ciołem cysterskim na ?wiecie kryj?cym dzieła sztuki sakralnej w stylu renesansowym , barokowym, rokokowym i klasycystycznym o wysokim poziomie artystycznym. Posadzka z lat 1634?1636 le?y niemal metr ni?ej ni? otaczaj?cy budowl? teren. Oprocz kaplic w ?wi?tyni znajduje si? od strony połnocnej kruchta zbudowana w 1919. Nawa połnocna, ambit i kaplica ?w. Krzy?a zostały oskarpowane. Przypory z ł?kami, widocznymi nad dachem ambitu, wspieraj? wschodnie naro?a prezbiterium ^[4] .

Wystroj katedry [ edytuj | edytuj kod ]

Wewn?trz katedry znajduj? si? 23 ołtarze o du?ej warto?ci historycznej, przewa?nie barokowe i rokokowe, wykonane cz??ciowo z marmuru lub jego imitacji. Ich tre?? ikonograficzna oddaje program ko?cioła potrydenckiego .

Zwracaj? uwag? dawny ołtarz głowny wykonany w stylu renesansu niderlandzkiego z roku 1605 i obecny głowny, najpełniejsze dzieło barokowe na Pomorzu (1688).

Obrazy w ołtarzach, prezbiterium i nawie głownej s? dziełem XVII-wiecznych malarzy gda?skich: Hermana Hana (1574?1628), Adolfa Boya (1612?1680), Andrzeja Stecha (1635?1697) i Andreasa Schlutera (1660?1714).

Wystroj uzupełniaj? rokokowe kaplice ?w. Jana Nepomucena i ?w. Krzy?a, ambona , płyty nagrobne, epitafia , grobowiec ksi???t pomorskich, nagrobek rodziny Kosow , krypta biskupia, zabytkowe ?yrandole , baldachimy , cenny kultowo i artystycznie feretron przedstawiaj?cy Matk? Bo?? z Dzieci?tkiem, noszony na pielgrzymkach do Kalwarii Wejherowskiej oraz wiele innych zabytkow ko?cioła i byłego klasztoru cystersow. Pocz?wszy od 8 grudnia 2006 roku Matka Bo?a Oliwska została ogłoszona jako patronka modlitwy Ro?a?ca Rodzicow ^[5] .

  Zobacz te? kategori?: Pochowani w bazylice archikatedralnej w Gda?sku-Oliwie .

W archikatedrze odbywaj? si? koncerty organowe, a w zabudowaniach byłego klasztoru (obecnie Gda?skie Seminarium Duchowne ) mo?na ogl?da? zbiory muzeum diecezjalnego .

Organy oliwskie [ edytuj | edytuj kod ]

Organy wielkie [ edytuj | edytuj kod ]

• 1761?1788: Johann Wilhelm Wulff (Oliwa)
• 1789?1793: Friedrich Rudolf Dalitz (Gda?sk)
• 1861?1865: Friedrich Kaltschmidt (Szczecin)
• 1933?1935: Joseph Goebel (Gda?sk)
• 1955: Wacław Biernacki (Krakow)
• 1967?1968: Zygmunt Kami?ski (Warszawa)

Wiek XVIII i XIX [ edytuj | edytuj kod ]

Wielkie organy oliwskie zaprojektował i zbudował w latach 1763?1788 o. Johann Wilhelm Wulff na zlecenie opata Jacka Jozefa Rybi?skiego . Gotowy instrument miał 83 głosy (5100 piszczałek), 3 manuały (Hauptwerk, Oberwerk, Kronwerk) i pedał , traktur? mechaniczn? oraz 14 miechow klinowych. Wolnostoj?cy stoł gry umieszczony został na ?rodku empory i był pierwszym tego typu w połnocno-wschodniej Europie. Prospekt ozdobiono rze?bami w stylu rokokowym i wyposa?ono go w czynne do dzisiaj ruchome elementy (aniołowie z dzwonkami i tr?bkami, gwiazdy, sło?ca, czyli tzw. orkiestra anielska ). W tym czasie były to najwi?ksze organy w Europie i prawdopodobnie na ?wiecie.

Na polecenie nowego opata ksi???cego w latach 1790?1793 znany gda?ski organmistrz Friedrich Rudolf Dalitz przestawił kontuar w boczn? cz??? empory, co wi?zało si? z ingerencj? w bardzo skomplikowan?, ze wzgl?du na rozmiary, traktur? instrumentu.

W latach 1863?1865 organy wielkie w duchu romantycznym przebudował Friedrich Kaltschmidt, organmistrz ze Szczecina . Zbudował now? traktur? mechaniczn?, z organow Wulffa pozostawił 52 głosy (cz??? z nich przerobił) oraz wszystkie piszczałki prospektowe, a 32 głosy wykonał na nowo. Zgodnie z panuj?cymi wowczas tendencjami, trzeci manuał (Kronwerk) umie?cił w szafie ekspresyjnej . Instrument po przebudowie posiadał 84 głosy rozdysponowane mi?dzy 3 manuały i pedał.

Wiek XX i XXI [ edytuj | edytuj kod ]

W czasie I wojny ?wiatowej cz??? małych piszczałek została zarekwirowana przez prusk? armi? i przetopiona ^[6] . W okresie mi?dzywojennym dokonano w instrumencie najwi?kszych zmian. W latach 1934?1935 gda?ski organmistrz Joseph Goebel rozbudował organy do 4 manuałow i wykonał now? traktur? elektro-pneumatyczn? wraz z wiatrownicami . Z poprzednich organow wykorzystał 51 głosow (cz??? z nich przerabiaj?c i uzupełniaj?c o nowe piszczałki). Ponadto poł?czył organy wielkie z chorowymi. Organy głowne po przebudowie liczyły 82 głosy (+ 5 głosow transmitowanych).

W czasie II wojny ?wiatowej organy doznały licznych zniszcze? i ubytkow. W pierwszych latach powojennych organy naprawiał Fryderyk Szwarc z Kartuz , ucze? i pracownik byłego zakładu Josepha Goebla. Pozwoliło to na cz??ciowe uruchomienie instrumentu.

W 1955 roku Wacław Biernacki z Krakowa przeprowadził dalszy remont organow.

Ostatniej, jak dot?d, przebudowy, poł?czonej ze znaczn? ingerencj? w substancj? brzmieniow? organow dokonał w latach 1966?1968 warsztat organmistrzowski Zygmunta Kami?skiego z Warszawy , maj?c na celu dostosowanie organow do wymogow koncertowych. Wprowadzono nowy projekt dyspozycji, uzupełniono brakuj?ce piszczałki i dobudowano nowy, samodzielny pozytyw, umieszczony w trzeciej zachodniej arkadzie.

Dzi? wielkie organy oliwskie posiadaj? 96 głosow, 5 manuałow i pedał oraz traktur? elektro-pneumatyczn?. Dysponuj? ponadto elektronicznym systemem zapisu 64 kombinacji (tzw. setzer), a tak?e posiadaj? poł?czenie z organami chorowymi. S? jednymi z najwi?kszych organow w Polsce. Piszczałki prospektowe w cało?ci pochodz? od Wulffa i s? zarazem najstarsz? zachowan? cz??ci? instrumentu. Mimo to, w kreowaniu d?wi?ku owe piszczałki nie bior? udziału, gdy? od czasu renowacji 1934-1935 funkcjonuj? jedynie jako atrapy zdobi?ce fasad? organow. Jednocze?nie prawie cała wewn?trzna substancja brzmieniowa jest znacznie nowsza i pochodzi z okresow najwi?kszych przebudow instrumentu, czyli z lat 1934?1935 i 1966?1968.

Pierwszym organist? organow oliwskich jest prof. Roman Perucki .

Codziennie, z wyj?tkiem ?wi?t i niektorych innych dni podanych w harmonogramie demonstracji organow oliwskich odbywaj? si? dwudziestominutowe koncerty, podczas ktorych mo?na słucha? muzyki wykonywanej na organach wielkich.

Dyspozycja ^[7] [ edytuj | edytuj kod ]

Organy chorowe [ edytuj | edytuj kod ]

Organy chorowe, umiejscowione w południowym skrzydle nawy poprzecznej, powstały w 1680 roku jako instrument 14-głosowy. Tworc? instrumentu był Johann Georg Wulff.

W 1758 roku Johann Wilhelm Wulff przeprowadził renowacj? instrumentu, poszerzaj?c przy tym dyspozycj? do 18 głosow. Nast?pnie, w 1874 roku, Karol Schuricht przeprowadził bli?ej nieokre?lone prace remontowe.

W 1902 roku berli?ska firma Braci Oswalda i Paula Dinse przebudowała organy, wprowadzaj?c traktur? pneumatyczn? oraz pomniejszaj?c dyspozycj? do 14 głosow (2 manuały i pedał).

W latach 1934?1935 Joseph Goebel, przy okazji prac przy organach wielkich, zainstalował now? traktur? elektryczn? i podł?czył instrument do głownego kontuaru.

W 2003 roku zabytkowe organy chorowe zast?piono sprowadzonymi z Niemiec 17-głosowymi wspołczesnymi organami firmy Emanuela Kempera o mechanicznej trakturze gry i elektrycznej trakturze rejestrow. Prace przeprowadził organmistrz Jerzy Kukla, instaluj?c wspołczesny instrument w zabytkowej szafie organowej. Organy chorowe poł?czone s? z organami wielkimi.

Głown? organistk? organow chorowych jest dr hab. Hanna Dys.

Ko?cioł filialny [ edytuj | edytuj kod ]

• Parafia Archikatedralna Trojcy ?wi?tej w Gda?sku-Oliwie
  • Ko?cioł ?w. Jakuba w Gda?sku-Oliwie ? Oliwa , ul. Opacka

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Franciszek Mamuszka: Oliwa: Okruchy z dziejow, zabytki . Gda?sk: Krajowa Agencja Wydawnicza , 1985. ISBN  83-03-00938-9 . brak strony w ksi??ce
• Maria i Andrzej Szypowscy: Oliwa: Muzyka wiekow . Warszawa: Wydawnictwo Interpress , 1987. ISBN  83-223-2441-3 . brak strony w ksi??ce

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Ko?cioł Trojcy ?wi?tej w bazie gedanopedia.pl
• Zabytki archikatedry oliwskiej
• Archikatedra na starych zdj?ciach . staraoliwa.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
• Harmonogram prezentacji organow oliwskich
• Historia, dyspozycja i zdj?cia organow oliwskich . gdanskie-organy.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-16)].
• Organy, opis, historia i fotografie