Archimedes

Archimedes z Syrakuz
Αρχιμ?δη?
	; Archimedes (mal. Domenico Fetti )
Data i miejsce urodzenia	ok. 287 p.n.e. ; Syrakuzy
Data i miejsce ?mierci	212 p.n.e. ; Syrakuzy
Zawod, zaj?cie	matematyk , fizyk , in?ynier
Narodowo??	grecka
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku

Archimedes z Syrakuz ( gr. ?ρχιμ?δη? ? Συρακ?σιο? Archimedes ho Syrakosios ; ok. 287 ? 212 p.n.e. ) ? grecki matematyk , fizyk i in?ynier . Powszechnie uznawany za najwybitniejszego matematyka staro?ytno?ci i jednego z najwi?kszych w dziejach ^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]^[7].

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Urodzony i zmarły w Syrakuzach ; wykształcenie zdobył w Aleksandrii . Był synem astronoma Fidiasza i prawdopodobnie krewnym lub powinowatym władcy Syrakuz Hierona II .

W czasie drugiej wojny punickiej kierował pracami in?ynieryjnymi przy obronie Syrakuz . Rzymianie my?leli, ?e sami bogowie broni? miasta, gdy? skonstruowane przez Archimedesa i schowane za murami machiny ciskały pociski w ich stron?. Archimedes został zabity przez ?ołnierzy rzymskich po zdobyciu miasta, mimo wyra?nego rozkazu dowodcy, Marcellusa , by go uj?? ?ywego. Po?niej gorzko tego ?ałowano. Tu? przed ?mierci?, zapytany, kim jest, Archimedes miał pono? powiedzie? ?noli turbare circulos meos”, co znaczy ?nie zamazuj moich koł” ^[8]. Na ?yczenie Archimedesa na jego nagrobku wyryto kul?, sto?ek i walec; było to uznanie jego pi?knych dowodow twierdze?, interpretowanych obecnie jako szkolne wzory na obj?to?? i pole powierzchni tych trzech brył.

Historia ?ycia Archimedesa wi??e si? z procesem podboju greckich miast rejonu Morza ?rodziemnego przez republik? rzymsk? . Rzymianie, niszcz?c i grabi?c zdobywane miasta i obci??aj?c je podatkami, spowodowali stagnacj? kultury i filozofii hellenistycznej oraz upadek greckiej nauki, po ktorym ju? nigdy nie wrociła do dawnego stanu ^[9]. Zarazem Rzymianie zachowali ogromny szacunek dla greckich osi?gni??, z ktorych niejednokrotnie korzystali. Nie potrafiono ju? jednak osi?gn?? dawnego greckiego poziomu rozumowa?. Symbolem tego wszystkiego jest wła?nie ?mier? Archimedesa ? zabitego przez rzymskiego legionist? w chwili roztrz?sania jakiego? problemu matematycznego, a nast?pnie z honorami pochowanego przez rzymskiego wodza. Jednak?e włoski uczony specjalizuj?cy si? w historii nauki staro?ytnej, Lucio Russo podchodzi sceptycznie do tej informacji, pisz?c: ?Zawsze czytamy, ?e Archimedesa zabito na skutek tragicznej pomyłki, przekraczaj?c rozkazy rzymskiego dowodcy Marcellusa, ktory bardzo nad tym bolał. (...) Ta wersja faktow, pochodz?ca cz??ciowo od Liwiusza i upi?kszona po?niej przez Plutarcha , nie znajduje ?adnego potwierdzenia u Polibiusza , b?d?cego ju? w czasach Liwiusza jedynym wiarygodnym ?rodłem na temat złupienia Syrakuz ^[10].

Osi?gni?cia naukowe [ edytuj | edytuj kod ]

Archimedes jest autorem traktatu o kwadraturze odcinka paraboli , prekursorem rachunku ro?niczkowego i całkowego , tworc? hydrostatyki (w dziele O ciałach pływaj?cych ) i statyki (w dziele O rownowadze płaszczyzn ) ^[11]. Zajmował si? rownie? astronomi? ? opisał ruch pi?ciu planet, Sło?ca i Ksi??yca wokoł nieruchomej Ziemi, zbudował globus i planetarium z hydraulicznym nap?dem, ktore Marcellus zabrał jako jedyny łup z Syrakuz ^[12]. W swoim rozumowaniu posługiwał si? tzw. metod? mechaniczn? . Polegała ona na traktowaniu fizycznych wła?ciwo?ci jako matematycznych oraz odwrotnej metody, dzi?ki ktorej wła?ciwo?ci fizyczne pozwalały na tworzenie nowych teorii matematycznych. Jego sposob pracy uwa?any jest za pierwszy przykład u?ycia fizyki matematycznej ^[13].

Wielkie zasługi dla wspołczesnej recepcji dzieł Archimedesa wniosł Johan Ludvig Heiberg , du?ski filolog. Przeło?ył on i opracował znane od czasow renesansu dzieła zawarte w tzw. Kodeksach A i B Archimedesa oraz odkrył w Konstantynopolu w 1906 palimpsest z modlitewnikiem bizantyjskim z XIV wieku , ktory był napisany na pergaminie z wyskrobanym przedtem tekstem Archimedesa (tzw. Kodeks C). Heiberg zdołał odcyfrowa? i opublikowa? znaczn? cz??? oryginalnego tekstu ^[14].

Odkrycia Archimedesa [ edytuj | edytuj kod ]

prawo Archimedesa
zasad? d?wigni ? sławne powiedzenie Archimedesa ?Dajcie mi punkt podparcia, a porusz? Ziemi?”,
prawa rowni pochyłej ,
?rodek masy i sposoby jego wyznaczania dla prostych figur.

Obliczył warto?? liczby pi dokładniej ni? jego poprzednicy, przybli?aj?c j? poprzez obwod 96-k?ta foremnego ^[15]. Według jego oszacowania wynosiła ona $3{\tfrac {10}{71}}<\pi <3{\tfrac {1}{7}}.$

Zachowane dzieła Archimedesa [ edytuj | edytuj kod ]

O liczeniu piasku ? o wielkich liczbach i o niesko?czono?ci. Rozszerzył tu system liczbowy Grekow (dotychczas si?gaj?cy liczby 10000 ? miriada ) i oszacował liczb? ziarenek piasku we wszech?wiecie jako $10^{63}.$ Najwi?ksz? rozwa?an? przez niego liczb? była $10^{8\cdot 10^{16}}.$
O liniach spiralnych ? wprowadził tu spiral? Archimedesa .
O wymierzaniu koła ? pokazuje zwi?zek pola i obwodu koła.
O kuli i walcu ? wyprowadza zale?no?ci wi???ce pole powierzchni i obj?to?? kuli , walca i czaszy kulistej .
Kwadratura paraboli .
O konoidach i sferoidach ? o krzywych sto?kowych .
O rownowadze płaszczyzn ? zasady statyki.
O ciałach pływaj?cych ? pocz?tek hydrostatyki (prawo Archimedesa) i aerostatyki .

Wynalazki Archimedesa [ edytuj | edytuj kod ]

przeno?nik ?rubowy
zegar wodny
organy wodne
machiny obronne
udoskonalił wielokr??ek i zastosował go do wodowania statkow

Archimedesowi przypisywana jest tak?e ?ruba Archimedesa ^[16].

Legenda o odkryciu prawa wyporu [ edytuj | edytuj kod ]

Władca Syrakuz Hieron II powzi?ł podejrzenie, ?e złotnik, ktoremu powierzono wykonanie korony ze szczerego złota, sprzeniewierzył cz??? otrzymanego na to kruszcu i w zamian dodał pewn? ilo?? srebra. W tamtych czasach jedynym sposobem na sprawdzenie czy złoty produkt jest dobrej proby było zginanie. Jako, ?e złoto jest mi?kkim metalem, stop zawieraj?cy mniej cenne metale powinien by? twardszy. Aby rozwia? w?tpliwo?ci zwrocił si? do Archimedesa z pro?b? o ustalenie, jak sprawa ma si? naprawd?. Pro?b? sw? Hieron II obwarował ??daniem, ktorego spełnienie przekre?lało ? wydawałoby si? ? mo?liwo?? uczynienia zado?? ?yczeniu władcy. Oto? w ?adnym wypadku Archimedes nie mogł zepsu? misternie wykonanej korony, b?d?cej arcydziełem sztuki złotniczej. Długo, aczkolwiek bezskutecznie, fizyk rozmy?lał nad sposobem wybrni?cia z sytuacji. Pewnego razu, za?ywaj?c k?pieli w wannie i nieustannie rozmy?laj?c nad powierzonym mu zadaniem, zauwa?ył, ?e poszczegolne członki jego ciała s? w wodzie znacznie l?ejsze ni? w powietrzu. Nasun?ło mu to my?l, ?e istnieje okre?lony stosunek mi?dzy zmniejszeniem si? ci??aru ciała zanurzonego, a ci??arem wypartego przez nie płynu ( prawo Archimedesa ). Zachwycony prostot? własnego odkrycia wybiegł nago z wanny, z rado?ci? krzycz?c Heureka ! Heureka! , co znaczy po grecku Znalazłem! .

Stan?wszy przed obliczem Hierona Archimedes poprosił o brył? czystego złota o ci??arze korony. Tego nie szkoda było podda? probie zginania. Łatwo wykazał fałszerstwo złotnika. Okazało si? bowiem, ?e korona wyparła wi?cej cieczy, ni? rowna jej co do wagi bryła złota, co oznacza, ?e miała wi?ksz? obj?to??, a wi?c mniejsz? g?sto?? ? nie była wykonana w cało?ci ze złota ^[17]. Wbrew powszechnemu przekonaniu Archimedes nie zastosował jednak do zbadania korony swojego nowo odkrytego prawa ? nie mierzył zmniejszenia jej ci??aru, lecz ilo?? wypartej wody.

Upami?tnienie [ edytuj | edytuj kod ]

Od 24 listopada 1961 ulica w Warszawie , na terenie obecnej dzielnicy Bemowo , nosi nazw? ulicy Archimedesa ^[18].

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Archimedes , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2019-10-03] .
↑ Archimedes - His influence , [w:] Encyclopædia Britannica [dost?p 2020-03-29] ( ang. ) .
↑ Archimedes . interia.pl. [dost?p 2020-03-29].
↑ Małgorzata Tomiczek: Archimedes z Syrakuz . matematyka.wroc.pl, 2012-11-09. [dost?p 2020-03-29].
↑ Archimedes of Syracuse [online], mathshistory.st-andrews.ac.uk [dost?p 2020-03-29] ( ang. ) .
↑ The Hundred Greatest Mathematicians of the Past . fabpedigree.com. [dost?p 2020-03-29]. ( ang. ) .
↑ Grob Archimedesa (212 p.n.e.) . wordpress.com, 2015-09-30. [dost?p 2020-03-29].
↑ Graniastosłupy. W: Małgorzata Dobrowolska: Matematyka 2 Podr?cznik dla klasy drugiej gimnazjum . Gda?skie Wydawnictwo O?wiatowe, 2007, s. 189. ISBN 978-83-87788-40-7 .
↑ Kwestii tej po?wi?cona jest ksi??ka: Lucio Russo, Zapomniana rewolucja. Grecka my?l naukowa a nauka nowoczesna , wyd. Universitas, Krakow, 2005. Opisane s? tam te? pewne osi?gni?cia Archimedesa.
↑ L. Russo, Zapomniana rewolucja... , s. 249).
↑ Jahnke 2003 ↓ , s. 21-28.
↑ Mała encyklopedia kultury antycznej A-Z , PWN Warszawa 1983, s. 70. Por. Cyceron , O pa?stwie 1:21, 22, tłum. Iwona ?ołtowska, ISBN 83-911750-3-0 . Rozmowy tuskula?skie 1:63, przeło?ył: Jozef ?migaj, PWN 1961.
↑ Jahnke 2003 ↓ , s. 22-23.
↑ Dramatyczne dzieje tego kodeksu opisuje ksi??ka: R. Netz i W. Noel, Kodeks Archimedesa , Wyd. Manum, Warszawa 2007 (jest tam te? sporo informacji o ro?nych odkryciach Archimedesa, m.in. o Stomachionie ).
↑ Thomas L. Heath, A history of Greek mathematics, vol. 2. From Aristarchus to Diophantus , Clarendon Press, Oxford 1921, p. 51 (wznowione przez Dover Publ., New York 1981, osi?galne na [1] ).
↑ Archeologia - moje.polskieradio.pl [online], moje.polskieradio.pl [dost?p 2016-07-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-13] .
↑ Por. Witruwiusz , O architekturze ksi?g dziesi?? , IX, 9?12, przeł. Kazimierz Kumaniecki, ISBN 83-7180-972-7 .
↑ Uchwała nr 28 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 24 listopada 1961 r. w sprawie nadania nazw ulicom, ?Dziennik Urz?dowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, 20 grudnia 1961 r., nr 22, poz. 96, s. 3.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Praca zbiorowa: Wielka Historia ?wiata . T. 8. Polskie Media Amer.Com, 2005, s. 295. ISBN 83-7425-033-X .
Encyklopedia szkolna-matematyka . Warszawa: WSiP, 1990, s. 11?12. ISBN 83-02-02551-8 .
Hans Niels Jahnke: A history of analysis . Providence, RI: American Mathematical Society, 2003. ISBN 0-8218-2623-9 . OCLC 51607350 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Archimedes w MacTutor History of Mathematics archive ( ang. ) [dost?p 2021-07-13].

[1] Archimedes , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2019-10-03] .

[2] Archimedes - His influence , [w:] Encyclopædia Britannica [dost?p 2020-03-29] ( ang. ) .

[3] Archimedes . interia.pl. [dost?p 2020-03-29].

[4] Małgorzata Tomiczek: Archimedes z Syrakuz . matematyka.wroc.pl, 2012-11-09. [dost?p 2020-03-29].

[5] Archimedes of Syracuse [online], mathshistory.st-andrews.ac.uk [dost?p 2020-03-29] ( ang. ) .

[6] The Hundred Greatest Mathematicians of the Past . fabpedigree.com. [dost?p 2020-03-29]. ( ang. ) .

[7] Grob Archimedesa (212 p.n.e.) . wordpress.com, 2015-09-30. [dost?p 2020-03-29].

[8] Graniastosłupy. W: Małgorzata Dobrowolska: Matematyka 2 Podr?cznik dla klasy drugiej gimnazjum . Gda?skie Wydawnictwo O?wiatowe, 2007, s. 189. ISBN 978-83-87788-40-7 .

[9] Kwestii tej po?wi?cona jest ksi??ka: Lucio Russo, Zapomniana rewolucja. Grecka my?l naukowa a nauka nowoczesna , wyd. Universitas, Krakow, 2005. Opisane s? tam te? pewne osi?gni?cia Archimedesa.

[10] L. Russo, Zapomniana rewolucja... , s. 249).

[CITEREFJahnke200321-28-11] Jahnke 2003 ↓ , s. 21-28.

[12] Mała encyklopedia kultury antycznej A-Z , PWN Warszawa 1983, s. 70. Por. Cyceron , O pa?stwie 1:21, 22, tłum. Iwona ?ołtowska, ISBN 83-911750-3-0 . Rozmowy tuskula?skie 1:63, przeło?ył: Jozef ?migaj, PWN 1961.

[CITEREFJahnke200322-23-13] Jahnke 2003 ↓ , s. 22-23.

[14] Dramatyczne dzieje tego kodeksu opisuje ksi??ka: R. Netz i W. Noel, Kodeks Archimedesa , Wyd. Manum, Warszawa 2007 (jest tam te? sporo informacji o ro?nych odkryciach Archimedesa, m.in. o Stomachionie ).

[15] Thomas L. Heath, A history of Greek mathematics, vol. 2. From Aristarchus to Diophantus , Clarendon Press, Oxford 1921, p. 51 (wznowione przez Dover Publ., New York 1981, osi?galne na [1] ).

[16] Archeologia - moje.polskieradio.pl [online], moje.polskieradio.pl [dost?p 2016-07-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-13] .

[17] Por. Witruwiusz , O architekturze ksi?g dziesi?? , IX, 9?12, przeł. Kazimierz Kumaniecki, ISBN 83-7180-972-7 .

[18] Uchwała nr 28 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 24 listopada 1961 r. w sprawie nadania nazw ulicom, ?Dziennik Urz?dowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, 20 grudnia 1961 r., nr 22, poz. 96, s. 3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]