한국   대만   중국   일본 
Archaeopteryx ? Wikipedia, wolna encyklopedia Przejd? do zawarto?ci

Archaeopteryx

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Archeopteryks )
Archeopteryks
Archaeopteryx
von Meyer , 1861
Okres istnienia: po?na jura,
150?145 mln lat temu
150/145
↓
150/145
Ilustracja
Szkielet i odciski pior archeopteryksa w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie
Systematyka
Domena

eukarionty

Krolestwo

zwierz?ta

Typ

strunowce

Podtyp

kr?gowce

Gromada

ptaki

Rz?d

Archaeopterygiformes

Rodzina

Archaeopterygidae

Rodzaj

Archaeopteryx

Gatunki
  • A. lithographica von Meyer, 1861 ( typowy )
  • A. albersdoerferi Kundrat et al. , 2019
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Archaeopteryx ? rodzaj po?nojurajskego teropoda z rodziny Archaeopterygidae . Archaeopteryx był ?rednich rozmiarow zwierz?ciem wielko?ci kruka . Miał czteropalczast? stop?, z ktorych pierwszy palec był przeciwstawny pozostałym. Przednia ko?czyna była trojpalczasta, ogon kostny zbudowany z wielu kr?gow, długi i prosty. Archaeopteryx miał z?by, a na palcach skrzydeł pazury.

Powszechnie uznawany jest za ?pierwszego ptaka ” ? wi?kszo?? analiz wskazuje na jego przynale?no?? do Avialae (czyli grupy obejmuj?cej zwierz?ta bli?ej spokrewnione ze wspołczesnymi ptakami ni? z deinonychozaurami ) [1] , cho? według niektorych Archaeopterygidae s? deinonychozaurami, i tym samym s? bli?ej spokrewnione z dromeozaurami i troodontami ni? ze wspołczesnymi ptakami [2] .

Wszystkie odkryte dot?d skamieniało?ci archeopteryksow pochodz? z okresu 150,8?145,5 mln lat temu ( tyton , po?na jura ) [3] .

Opis [ edytuj | edytuj kod ]

Archeopteryks ?ył przed 150 mln lat i obecnie znany jest z nielicznych skamieniało?ci, zwłaszcza w wapieniach z okolic miejscowo?ci Solnhofen w Bawarii . Miał ok. 45 cm długo?ci. Jego odkrycie było paleontologiczn? sensacj?, bowiem w swej budowie ł?czy zarowno cechy gadow (np. uz?bienie), jak i ptakow (np. piora [4] ), a przez to jest dowodem ewolucji , jako tak zwana forma po?rednia . Przypuszczalnie potrafiły aktywnie lata?, jednak nie jest to pewne. Dokładne przebadanie szkieletow wykazało, ?e pomagały im w tym lotki obecne na tylnych ko?czynach, podobnie jak u niektorych deinonychozaurow . Podobnie jak deinonychozaury, Archaeopteryx miał rownie? powi?kszony drugi palec stopy (u deinonychozaurow był zako?czony długim zakrzywionym szponem) [5] . Jedna z koncepcji dotycz?cych od?ywiania si? archeopteryksa mowi, ?e prowadził on nadmorski tryb ?ycia i ?ywił si? wyrzuconymi na brzeg rybami oraz chwytał owady niesione przez wiatr ku morzu. Przypuszczalnie wiatr niekiedy zwiewał archeopteryksy na gł?bsze wody, gdzie ton?ły, co tłumaczyłoby znakomite zachowanie wi?kszo?ci szcz?tkow [6] .

Ubarwienie [ edytuj | edytuj kod ]

Analiza kształtu melanosomow odkrytych w piorze pokrywy pierwszego rz?du wskazuje, ?e za ?ycia nosz?cego je zwierz?cia pioro to było czarno ubarwione. Intensywna melanizacja zapewniałaby strukturalne korzy?ci piorom archeopteryksa podczas pierwszych etapow ewolucji lotu dinozaurow [7] . Jego pierwszy palec u stopu był tylko cz??ciowo odwrocony [8] .

Paleobiologia [ edytuj | edytuj kod ]

Archaeopteryx wykazywał wiele prymitywnych cech bardziej bazalnych celurozaurow , takich jak obecno?? z?bow i długiego kostnego ogona, miał jednak asymetryczne piora na skrzydłach i ogonie, a ich rozmieszczenie było podobne, jak u wspołczesnych ptakow, co sugeruje, ?e był przynajmniej w pewnym stopniu zdolny do lotu. Analiza odlewu puszki mozgowej i ucha wewn?trznego dowodzi, ?e dominuj?cym zmysłem archeopteryksa był wzrok, a rejony mozgu odpowiedzialne za wzrok i orientacj? w przestrzeni były rozwini?te podobnie, jak u wspołczesnych ptakow. Według analizy Patricio Alonso i wspołpracownikow Archaeopteryx miał zaawansowane neurologiczne oraz anatomiczne przystosowania do lotu [9] . U archeopteryksa nieobecny był Wulst ? cz??? mozgowia o szczegolnym znaczeniu dla przetwarzania bod?cow zmysłowych [10] . Wnosił si? w niebo dzi?ki aktywnemu trzepotaniu skrzydłami, ale jego lot był prymitywniejszy od wspołczesnych ptakow [11] .

Trzon ko?ci udowej archeopteryksa, podobnie jak u bazalnego dromeozauryda Mahakala składa si? niemal wył?cznie z włokien rownoległych z podłu?nie zorientowanymi kanałami naczyniowymi. Kanały te s? ciasno uło?one ? porowato?? wynosi 0,68%. Odkrycie, ?e ko?ci długie archeopteryksa były zbudowane z wolno rosn?cych, typowych dla gadow włokien rownoległych było nieoczekiwane, gdy? spodziewano si? dobrze unaczynionej ko?ci grubowłoknistej. Pod wzgl?dem fizjologii Archaeopteryx nie ro?nił si? jednak od nieptasich dinozaurow. Analizy histologiczne sugeruj?, ?e dojrzało?? somatyczn? osi?gał nie wcze?niej ni? po 970 dniach. Mas? nowo wyklutego piskl?cia oszacowano na 43 g, za? osobnika dorosłego ? na około 895 g [12] .

Taksonomia [ edytuj | edytuj kod ]

Model archeopteryksa w Oksfordzkim Muzeum Historii Naturalnej

Znanych jest obecnie kilkana?cie skamieniało?ci:

  • pioro (odkryte w 1860 roku, b?d?ce holotypem A. lithographica [13] )
  • 1. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Londynu, 1861)
  • 2. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Berlina, 1876 lub 1877)
  • 3. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Maxberga, 1956 lub 1958)
  • 4. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Haarlemu, 1855, opisany pocz?tkowo jako pterozaur , zidentyfikowany w 1970)
  • 5. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Eichstatt, 1951 lub 1955)
  • 6. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Solnhofen, 1960, opisany pocz?tkowo jako kompsognat) (= Wellnhoferia )
  • 7. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Monachium, 1991)
  • 8. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Mornsheim lub Daiting, odkryty na pocz?tku lat 90. XX wieku, do 2009 w prywatnej kolekcji; holotyp A. albersdoerferi [14] )
  • 9. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Burgermeister-Muller, 1997)
  • 10. okaz szkieletowy (tzw. egzemplarz z Thermopolis, opisany w 2005).
  • 11. okaz szkieletowy z zachowanymi odciskami pior, odkryty w okolicach Eichstatt , opisany w 2014 roku [15]
  • 12. okaz szkieletowy odkryty niedaleko bawarskiej wioski Schamhaupten, opisany w 2018 roku; najstarszy z dot?d opisanych okazow [3]

Z powodu długiej i intensywnej historii bada?, dla tych skamieniało?ci utworzono wiele nazw (synonimow) i wyodr?bniono szereg odr?bnych gatunkow a nawet rodzajow. U?ywano mi?dzy innymi nast?puj?cych nazw:

  • Pterodactylus crassipes Meyer, 1857 [zarzucona w 1977 na rzecz A. lithographica za opini? ICZN 1070]
  • Rhamphorhynchus crassipes (Meyer, 1857, jako Pterodactylus (Rhamphorhynchus) crassipes ) [zarzucona w 1977 na rzecz A. lithographica za opini? ICZN 1070]
  • Archaeopteryx lithographica Meyer, 1861 [ nomen conservandum ]
  • Scaphognathus crassipes (Meyer, 1857) Wagner, 1861 [zarzucona w 1977 na rzecz A. lithographica za opini? ICZN 1070]
  • Archaeopterix lithographica Anon., 1861 [ lapsus ]
  • Griphosaurus problematicus Wagner, 1861 [ nomen oblitum 1961 za opini? ICZN 607]
  • Griphornis longicaudatus Woodward, 1862 [ nomen oblitum 1961 za opini? ICZN 607]
  • Griphosaurus longicaudatum (Woodward, 1862) [ lapsus ]
  • Griphosaurus longicaudatus (Owen, 1862) [ nomen oblitum 1961 za opini? ICZN 607]
  • Archaeopteryx macrura Owen, 1862 [ nomen oblitum 1961 za opini? ICZN 607]
  • Archaeopterix macrura Owen, 1862 [ lapsus ]
  • Archaeopterix macrurus Egerton, 1862 [ lapsus ]
  • Archeopteryx macrurus Owen, 1863 [nieuzasadniona; data podawana zwykle jako 1864, ale Phil.T.Roy.Soc. 153 opublikowano ju? w 1863]
  • Archaeopteryx macroura Vogt, 1879 [ lapsus ]
  • Archaeopteryx siemensii Dames, 1897
  • Archaeopteryx siemensi Dames, 1897 [ lapsus ]
  • Archaeornis siemensii (Dames, 1897) Petronievics, 1917 [rodzaj Archaeornis został utworzony przez Damesa w 1885, by? mo?e wcze?niej]
  • Archaeopteryx oweni Petronievics, 1917 [ nomen oblitum 1961 za opini? ICZN 607]
  • Gryphornis longicaudatus Lambrecht, 1933 [ lapsus ]
  • Gryphosaurus problematicus Lambrecht, 1933 [ lapsus ]
  • Archaeopteryx macrourus Owen, 1862 fide Lambrecht, 1933 [ lapsus ]
  • Archaeornis siemensi (Dames, 1897) fide Lambrecht, 1933? [ lapsus ]
  • Archeopteryx macrura Ostrom, 1970 [ lapsus ]
  • Archaeopteryx crassipes (Meyer, 1857) Ostrom, 1972 [zarzucona w 1977 na rzecz A. lithographica za opini? ICZN 1070]
  • Archaeopterix lithographica di Gregorio, 1984 [ lapsus ]
  • Archaeopteryx recurva Howgate, 1984
  • Jurapteryx recurva (Howgate, 1984) Howgate, 1985
  • Archaeopteryx bavarica Wellnhofer, 1993
  • Wellnhoferia grandis El?anowski , 2001

Szkielet archeopteryksa tak bardzo przypomina szkielet nieptasiego teropoda, ?e okaz z Solnhofen pocz?tkowo uznano za nale??cy do kompsognata .

Sprawa taksonomii rodzaju wci?? jest kwesti? sporn?. Mayr i wspołpracownicy (2007) za wa?ne i faktycznie odr?bne uznali przynajmniej dwa gatunki: A. lithographica (okazy: 2, 4, 5, 6) opisywane jako ( A. crassipes , A. macrura , A. oweni , A. recurva ) oraz A. siemensii (okazy: 3, 8, 11) [16] . W 2001 roku Andrzej El?anowski zaklasyfikował okaz z Solnhofen do osobnego gatunku Wellnhoferia grandis , wskazuj?c na krotszy ogon i nieco odmienn? budow? ko?czyn [17] . W niektorych publikacjach wspierano hipotez? o odr?bno?ci okazu z Solnhofen od innych archeopteryksow [18] [5] , podczas gdy w innych sugerowano, ?e ro?nice pomi?dzy okazami s? jedynie efektem zmienno?ci osobniczej i wszystkie skamieniało?ci nale?? do gatunku Archaeopteryx lithographica [19] [20] . Foth i Rauhut (2017) przenie?li gatunek A. crassipes (ktorego holotypem jest tzw. egzemplarz z Haarlemu) do odr?bnego rodzaju Ostromia , uznanego przez nich za bliskiego krewnego anchiornisa [21] . Kundrat i wspołpracownicy (2019) opisali nowy gatunek Archaeopteryx albersdoerferi na podstawie okazu odkrytego w osadach formacji Mornsheim w Bawarii [14] .

Etymologia [ edytuj | edytuj kod ]

  • Archaeopteryx : gr.   αρχαιο? arkhaios ?prymitywny, pierwotny, starodawny”; πτερυξ pterux , πτερυγο? pterugos ?pioro” [22] .
  • lithographica :gr. λιθο? lithos ?kamie?”; γραφικο? graphikos ?zdolny do rysunkow”, od γραφω graph? ?grawerowa?, rysowa?, pisa?” [23] .

Galeria [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Michael S. Y. Lee, Trevor H. Worthy. Likelihood reinstates Archaeopteryx as a primitive bird . ?Biology Letters”. 8 (2), s. 299?303, 2012. DOI : 10.1098/rsbl.2011.0884 . ( ang. ) .  
  2. ↑ Xu Xing, You Hailu, Du Kai, Han Fenglu. An Archaeopteryx -like theropod from China and the origin of Avialae . ?Nature”. 475, s. 465?470, 2011. DOI : 10.1038/nature10288 . ( ang. ) .  
  3. ↑ a b Oliver W. M. Rauhut, Christian Foth i Helmut Tischlinger. The oldest Archaeopteryx (Theropoda: Avialiae): a new specimen from the Kimmeridgian/Tithonian boundary of Schamhaupten, Bavaria . ?PeerJ”. 6:e4191, 2018. DOI : 10.7717/peerj.4191 . ( ang. ) .  
  4. ↑ Obecnie znanych jest jednak wiele opierzonych dinozaurow nieb?d?cych ptakami.
  5. ↑ a b Gerald Mayr, Burkhard Pohl, D. Stefan Peters. A well-preserved Archaeopteryx specimen with theropod features . ?Science”. 310 (5753), s. 1483?1486, 2005. DOI : 10.1126/science.1120331 . ( ang. ) .  
  6. ↑ David Lambert: Ksi?ga dinozaurow . Warszawa: ZETDEZET, 1994, s. 74. ISBN  83-85056-26-2 .
  7. ↑ Ryan M. Carney, Jakob Vinther, Matthew D. Shawkey, Liliana D’Alba, Jorg Ackermann. New evidence on the colour and nature of the isolated Archaeopteryx feather . ?Nature Communications”. 3: 637, 2012. DOI : 10.1038/ncomms1642 . ( ang. ) .  
  8. ↑ GERALDA   MAYRA i inni , Dziesi?ty okaz szkieletu Archaeopteryxa [online], academic.oup.com, 24 stycznia 2007 [dost?p 2024-01-11] ( ang. ) .
  9. ↑ Patricio Dominguez Alonso, Angela C. Milner, Richard A. Ketcham, M. John Cookson i Timothy B. Rowe. The avian nature of the brain and inner ear of Archaeopteryx . ?Nature”. 430, s. 666?669, 2004. DOI : 10.1038/nature02706 . ( ang. ) .  
  10. ↑ Milner AC, Walsh SA. Avian brain evolution: new data from Palaeogene birds (Lower Eocene) from England . ?Zoological Journal of the Linnean Society”. 155 (1), s. 198-219, 2009. DOI : 10.1111/j.1096-3642.2008.00443.x . ( ang. ) .  
  11. ↑ Dennis F.A.E.   Voeten i inni , Wing bone geometry reveals active flight in Archaeopteryx , ?Nature Communications”, 9 (1), 2018 , s. 923, DOI :  10.1038/s41467-018-03296-8 , ISSN 2041-1723 [dost?p 2024-01-13] ( ang. ) .
  12. ↑ Erickson GM, Rauhut OWM, Zhou Z, Turner AH, Inouye BD, Hu D, Norell MA. Was dinosaurian physiology inherited by birds? Reconciling slow growth in Archaeopteryx . ?PLoS ONE”. 4 (10): e7390, 2009. DOI : 10.1371/journal.pone.0007390 . ( ang. ) .  
  13. ↑ Gareth Dyke. Archaeopteryx : Do feathers make a bird? . ?BioScience”. 60 (8), s. 668, 2010. DOI : 10.1525/bio.2010.60.8.24 . ( ang. ) .  
  14. ↑ a b Martin Kundrat, John Nudds, Benjamin P. Kear, Junchang Lu i Per Ahlberg. The first specimen of Archaeopteryx from the Upper Jurassic Mornsheim Formation of Germany . ?Historical Biology: An International Journal of Paleobiology”. 31 (1), s. 3?63, 2019. DOI : 10.1080/08912963.2018.1518443 . ( ang. ) .  
  15. ↑ Christian Foth, Helmut Tischlinger i Oliver W. M. Rauhut. New specimen of Archaeopteryx provides insights into the evolution of pennaceous feathers . ?Nature”. 511 (7507), s. 79?82, 2014. DOI : 10.1038/nature13467 . ( ang. ) .  
  16. ↑ Gerald Mayr, Burkhard Pohl, Scott Hartman, D. Stefan Peters. The tenth skeletal specimen of Archaeopteryx . ?Zoological Journal of the Linnean Society”. 149 (1), s. 97?116, 2007. DOI : 10.1111/j.1096-3642.2006.00245.x . ( ang. ) .  
  17. ↑ Andrzej El?anowski. A new genus and species for the largest specimen of Archaeopteryx . ?Acta Palaeontologica Polonica”. 46 (4), s. 519?532, 2001. ( ang. ) .  
  18. ↑ Phil Senter, James H. Robins. Taxonomic status of the specimens of Archaeopteryx . ?Journal of Vertebrate Paleontology”. 23 (4), s. 961?965, 2003. DOI : 10.1671/22 . ( ang. ) .  
  19. ↑ Luis M. Chiappe: Glorified Dinosaurs: The Origin and Early Evolution of Birds . Sydney: University of New South Wales Press, 2007. ISBN  978-0471247234 .
  20. ↑ S. Christopher Bennett. Ontogeny and Archaeopteryx . ?Journal of Vertebrate Paleontology”. 28 (2), s. 535?542, 2008. DOI : 10.1671/0272-4634(2008)28[535:OAA]2.0.CO;2 . ( ang. ) .  
  21. ↑ Christian Foth i Oliver W. M. Rauhut. Re-evaluation of the Haarlem Archaeopteryx and the radiation of maniraptoran theropod dinosaurs . ?BMC Evolutionary Biology”. 17:236, 2017. DOI : 10.1186/s12862-017-1076-y . ( ang. ) .  
  22. ↑ Archaeopteryx , [w:] The Key to Scientific Names , J.A.   Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al . (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dost?p 2021-12-21] ( ang. ) .
  23. ↑ lithographica , [w:] The Key to Scientific Names , J.A.   Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al . (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dost?p 2021-12-21] ( ang. ) .
?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Archaeopteryx&oldid=73472958 ”