Pomnik Antoniego Abrahama
w
Gdyni
Pomnik Antoniego Abrahama w
Pucku
Kamie? z inskrypcj? ? fragment pomnika Antoniego Abrahama w
Pucku
Antoni Abraham
(
kaszub.
Tona Obram
, ur.
19 grudnia
1869
w
Zdradzie
, zm.
23 czerwca
1923
w
Gdyni
) ?
kaszubski
działacz społeczny nazywany ?krolem Kaszubow”, pisarz ludowy, propagator polsko?ci
Pomorza
.
Antoni Abraham urodził si? 19 grudnia 1869 roku w osadzie Zdrada k.
Mechowa
w biednej rodzinie bezrolnego
komornika
Jana Abrahama i jego ?ony Franciszki z d. Czap. Ucz?szczał do
pruskiej
szkoły powszechnej w Mechowie i
Le?niewie
. ?wiadomo?? narodowo-religijn? Abrahama kształtował m.in. ks. Teofil B?czkowski (1838?1924), proboszcz mechowskiej parafii. Od wczesnej młodo?ci regularnie brał udział w pielgrzymkach na
Kalwari? Wejherowsk?
. W młodo?ci (podobno w wieku 16 lat) Abraham rozpocz?ł w?drowk? po Kaszubach, najmuj?c si? do dorywczych prac w gospodarstwach rolnych, le?nych, rybnych i przemysłowych.
Około 1889 r. A. Abraham mieszkał w
Pry?niewie
i w 1889 r. o?enił si? z Matyld? Paszke (1860-1924) z Pry?niewa
[1]
. Mieli dwoch synow i trzy corki, z ktorych jedna zmarła młodo. Synowie A. Abrahama uwa?ali si? jednak za
Niemcow
; obaj zmarli w wyniku ran odniesionych podczas
I wojny ?wiatowej
, w ktorej walczyli jako pruscy ?ołnierze
[2]
.
Abrahamowie pocz?tkowo mieszkali w
Orlu
, a nast?pnie w okolicach
Sopotu
[1]
. Antoni Abraham pracował jako tragarz i wo?nica, m.in. w browarze ?
Bergschlosschen Brauerei Zoppot
” (Browar Zameczek Gorski), w ktorym rozwoził piwo (1902?1903). Dorabiał te? jako rzemie?lnik. Kupił działk? i wybudował pi?trowy dom przy Elisabethstrasse 15 (ob. ul. Karlikowska), w ktorym mieszkał w latach 1903?1908
[3]
. W 1976 r. w tym miejscu wybudowano 11-pi?trowy dom mieszkalny społdzielni ?Kolejarz”.
W 1908 r., gdy mieszkał w Sopocie, podpisał weksel zabezpieczaj?cy długi znajomego Niemca. Gdy ten nie spłacił zobowi?za?, przeszły one na Abrahama, co doprowadziło go do ruiny finansowej. Abraham stracił swoj sopocki maj?tek, a zaistniałe zdarzenie stało si? prawdopodobnie pierwsz? przyczyn? jego niech?ci do Niemcow (nie istniej? ?lady działalno?ci agitatorskiej Abrahama przed tym okresem). Od tego okresu, nie maj?c ju? nic do stracenia, stał si? waleczny, zadziorny i bezkompromisowy
[4]
. W 1909 przeprowadził si? do
gda?skiej
Oliwy
. Zatrudnił si? w firmie Singer u. Neidlinger, produkuj?cej maszyny do szycia i rowery. Jako jej komiwoja?er w?drował po całych
Kaszubach
, agituj?c za polsko?ci? i kolportuj?c ?
Gazet? Gda?sk?
”, do ktorej wysyłał korespondencje. Organizował wiece ludowe, najcz??ciej przed ko?ciołami po zako?czeniu mszy ?wi?tej. Był z reguły jedynym mowc?. Atakował porz?dek pruski, zach?cał do czytania ?Gazety Gda?skiej” (powtarzał:
Elementarz, ksi??ka, gazeta ? to polskiego domu zaleta
), w ktorej umieszczał korespondencje z podro?y, krytykuj?ce Kaszubow za ich biern? postaw? w tocz?cej si? walce o byt i ?wiadomo?? narodow?. Był szykanowany przez władze pruskie, karany aresztem i grzywnami. M.in. w 1911 r. w
?arnowcu
stawił czynny opor ?andarmom i rozerwał kajdany, ktorymi go skuli, za co na 6 tygodni trafił do wi?zienia w Gda?sku
[5]
.
Ju? od 1894 r. Antoni Abraham brał udział w polskim ?yciu społeczno-kulturalnym Gda?ska i okolic. W sierpniu 1910 r. zało?ył wraz z innymi działaczami Towarzystwo Ludowe ?Jedno??” w
Pucku
, a potem prawdopodobnie rownie? w
Kielnie
,
Wejherowie
,
Redzie
,
Chyloni
, Gdyni i
Ko?cierzynie
. W latach 1911?1913 przewodniczył takiemu towarzystwu w Redzie.
W 1916 r. został wcielony do wojska niemieckiego jako artylerzysta i walczył na
froncie francuskim
. Został lekko ranny i po dłu?szym pobycie w szpitalu zwolniono go w 1918 r. do domu. Wznowił sw? działalno?? i agitował za przył?czeniem Kaszub do
Polski
. Zakładał Rady Ludowe, m.in. w
Oliwie
. W ko?cu 1918 r. został zast?pc? członka Podkomisariatu
Naczelnej Rady Ludowej
na
Prusy Krolewskie
,
Warmi?
i
Mazury
. Razem z
Tomaszem Rogal?
z Ko?cierzyny był delegatem na
konferencj? pokojow? w Pary?u
. W kwietniu 1919 r. przedarli si? obaj przez kordon graniczny i dotarli do
Warszawy
, sk?d wyjechali poci?giem przez
Wiede?
i
Bazyle?
do
Francji
, by tam ? podczas konferencji pokojowej ? ??da? przył?czenia Kaszub do Polski (
Nie ma Kaszub bez Polonii, a bez Kaszub Polski
), o czym ostatecznie rozstrzygn?ł podpisany 28 czerwca 1919
traktat wersalski
. Wokoł tego wyjazdu narosło wiele mitow, legend i anegdot, cz??ciowo autorstwa samego Abrahama (wg jednego z mitow Abraham w trakcie rozmowy z
Lloydem George’em
miał uderzy? pi??ci? w stoł ??daj?c przył?czenia Kaszub do Polski).
Na pocz?tku maja 1919 r. Abraham wrocił do kraju z wojskiem
gen. Jozefa Hallera
, a potem przedostał si? na
Pomorze
. Był poszukiwany przez prusk? policj?, wznowił jednak działalno?? publiczn?. Zatrudnił si? w Banku Zwi?zku Społek Zarobkowych w Gda?sku. Został te? członkiem Rady Gminnej w Oliwie. 10 lutego 1920 r. wzi?ł udział w powitaniu wojska polskiego w
Wejherowie
, a nast?pnie najprawdopodobniej uczestniczył w
Za?lubinach Polski z Morzem
w
Pucku
, według popularnej legendy oficjalnie witaj?c gen. Hallera i cz?stuj?c go
tabak?
. Szybko rozczarował si? jednak now? rzeczywisto?ci?, w ktorej Kaszubow zepchni?to na dalszy plan.
Opu?cił Oliw?, ktor? wł?czono do
Wolnego Miasta Gda?ska
. Był przeciwny propagandzie i sabota?owi niemieckiemu, agitował tak?e za udziałem w
wojnie polsko-bolszewickiej
. W sierpniu 1920 r. wraz z rodzin? zamieszkał na pi?terku domu przy ul. Starowiejskiej 30 w
Gdyni
, gdzie został te? członkiem Rady Gminnej. Zatrudnił si? jednak w w?dzarni ryb w Pucku, ktorej był kierownikiem. ?ył skromnie, niemal w n?dzy, rozczarowany now? rzeczywisto?ci?, i powa?nie chorował. Wst?pił do
Zjednoczenia Zawodowego Polskiego
.
Był rzecznikiem budowy
portu morskiego
w Gdyni i jej rozwoju. Miał okazj? spotyka? si? ze
Stefanem ?eromskim
i omawia? problemy społeczne, ktore n?kały Pomorze. Zdobył rozgłos poza Pomorzem. 2 maja 1922 r. został odznaczony
Krzy?em Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski
[6]
za zasługi poło?one dla Rzeczypospolitej Polskiej na polu pracy obywatelskiej
. Latem 1922 r. Antoni Abraham po raz ostatni uczestniczył w pielgrzymce z Oliwy do Wejherowa. Wzi?ł te? udział w wycieczce Kaszubow m.in. do Warszawy,
Krakowa
i
Cz?stochowy
. 29 kwietnia 1923 r. wraz z gdy?skim wojtem
Janem Radtkem
witał najwy?sze władze
Polski
: prezydenta
Stanisława Wojciechowskiego
, premiera
Władysława Sikorskiego
,
prymasa
Polski kardynała
Edmunda Dalbora
, marszałka
Senatu
Wojciecha Tr?mpczy?skiego
, marszałka
Sejmu
Macieja Rataja
i ministra wojny gen.
Kazimierza Sosnkowskiego
, ktorzy przyjechali na uroczyste oddanie do u?ytku Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybakow w Gdyni.
Grob Antoniego Abrahama na cmentarzu oksywskim
W czasie wizyty prezydenta w Gdyni, Abraham powa?nie zaniemogł. Chory na
raka ?oł?dka
, ostatnie tygodnie ?ycia sp?dził w Gdyni w domu, zwanym odt?d Domkiem Abrahama. Otrzymał zapomog? pieni??n? od prezydenta Wojciechowskiego. Zmarł w sobot? 23 czerwca 1923 r. Został uroczy?cie pochowany 27 czerwca 1923 r. na
cmentarzu oksywskim
, odprowadzany na miejsce wiecznego spoczynku przez ogromne rzesze ludzi z całego kraju, przy wtorze gwizdow parowozow i buczenia syren statkow. Na jego grobie poło?ono 1,5-tonowy głaz. W 1970 r. w jego domu otwarto Dział historyczny
Muzeum Miasta Gdyni
.
Antoni Abraham był samoukiem, reprezentantem literatury ludowej po?wi?conej zagadnieniom regionalnym. Pisał cz?sto pod pseudonimami ?Antek znad Bałtyku”, ?Antek spod kartuskich gor”, ?Antek z pod pomnika starego Fryca”, ?Antek z du?ym ro?kiem” i podobnymi. Pozostawił po sobie przede wszystkim felietony i korespondencje, ktore w latach 1904?1914 ukazywały si? pod tymi pseudonimami w ?
Gazecie Gda?skiej
”. Były one pisane j?zykiem prostym, obrazowym, nawi?zywały do miejscowych poda?, legend i anegdot Kaszubow.
Domek Abrahama
Po Antonim Abrahamie pozostało niewiele dokumentow i pami?tek, ale pami?? o nim trwa od lat przedwojennych do dzi?. W 1930 r. planowano w Gdyni postawienie mu pomnika. 28 czerwca 1936 r. wmurowano na Domku Abrahama tablic? pami?tkow? z medalionow? podobizn? Abrahama. Rownocze?nie ukazała si? jego pierwsza biografia, ktor? napisał
Władysław Pniewski
. Po wojnie imi? A. Abrahama otrzymały liczne ulice, instytucje publiczne i szkoły, m.in. w
Gdyni Obłu?u
czy
w Połczynie
. Setn? rocznic? jego urodzin uczczono pami?tkowym datownikiem pocztowym oraz publikacj? kolejnego szkicu do biografii, ktory wkrotce wznowiono. Jego autor
Tadeusz Bolduan
przygotował te? obszerniejsz? biografi? A. Abrahama, ktor? w du?ym nakładzie (8 tys. egz.) wydano w 1989 r.
W 1985 r. jego podobizna ?krola Kaszubow” znalazła si? na medalu wybitym przez
Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie
z okazji 65. rocznicy
za?lubin Polski z morzem
. 1 wrze?nia 1987 r. odsłoni?to jego pomnik w Pucku przy ul. 1 Maja. Kolejny stan?ł 23 czerwca 2001 r. na
Placu Kaszubskim
w centrum Gdyni. Od 1994 r. gdy?ski oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego przyznaje w ten dzie? Srebrne Tabakiery Abrahama ? medale za zasługi dla Kaszub. Ulice Abrahama s? w wi?kszo?ci miast, miasteczek i wsi na Kaszubach.
- T. Bolduan,
Apostoł narodowej sprawy. O Antonim Abrahamie
, Gda?sk?Wejherowo 1970, Gda?sk 1974
- T. Bolduan,
Trybun Kaszubow. Opowie?? o Antonim Abrahamie
, Gda?sk 1989
- T. Bolduan,
Nowy bedeker kaszubski
, Gda?sk 1997, 2002
- Tadeusz T. Głuszko.
Abraham, twardy Kaszuba
. ?30 dni”. 6 (86), listopad?grudzie? 2009.
ISSN
1506-6487
.
brak numeru strony
- R. Ostrowska, I. Trojanowska,
Bedeker kaszubski
, Gda?sk 1962, 1974, 1979
- Władysław Pniewski
, w:
Polski Słownik Biograficzny
. T. 1.
Polska Akademia Umiej?tno?ci
? Skład Głowny w Ksi?garniach
Gebethnera i Wolffa
, 1935, s. 8-9.
- Władysław Pniewski,
Antoni Abraham (1869?1923) ? wielki patriota z ludu kaszubskiego. ?ycie i zasługi w dziele odzyskania dost?pu Polski do morza i u?wiadomienia narodowego ludu kaszubskiego
, Warszawa 1936
- Słownik biograficzny Pomorza Nadwi?la?skiego
, t. 1, Gda?sk 1992, 1997