Antin (Antoni) Wasy?czuk

Ант?н Васиньчук

Data i miejsce urodzenia	21 listopada 1885 Chełm , Krolestwo Polskie
Data i miejsce ?mierci	13 maja 1935 Chełm , Polska
Minister pełnomocny URL ds. repatriacji
Okres	od 1918 do 1919
Przynale?no?? polityczna	Ukrai?ska Partia Socjalistow-Federalistow
Poseł do Sejmu RP I kadencji
Okres	od 1922 do 1927
Przynale?no?? polityczna	Ukrai?ska Reprezentacja Parlamentarna
Multimedia w Wikimedia Commons

Antin (Antoni) Wasy?czuk ( ukr. Ант?н Васиньчук), te? Antin Wasylczuk (ukr. Ант?н Васильчук) ^[1] ; ur. 21 listopada 1885 w Chełmie , zm. 13 maja 1935 w Chełmie) ? ukrai?ski działacz społeczny na Chełmszczy?nie , polityk, agronom . W latach 1918?1919 minister pełnomocny URL ds. repatriacji prawosławnej ludno?ci Chełmszczyzny i Podlasia . W 1920 zało?yciel towarzystwa Ridna Chata i gazety Nasze ?yttia w Chełmie .

W latach 1922?1927 poseł do Sejmu I kadencji, a w okresie od 1922 do 1923 prezes Ukrai?skiej Reprezentacji Parlamentarnej. Organizator ukrai?skiego ruchu społdzielczego na Chełmszczy?nie. Opowiadał si? za szerok? autonomi? dla ludno?ci ukrai?skiej w ramach pa?stwa polskiego, d??ył do porozumienia z władzami II Rzeczypospolitej . Sprzeciwiał si? wpływom radykalnych ideologii po?rod Ukrai?cow zamieszkuj?cych Polsk? ? zarowno komunizmu , jak i skrajnego nacjonalizmu .

Brat Pawła Wasy?czuka .

Wczesne lata [ edytuj | edytuj kod ]

Antin Wasy?czuk pochodził z rodziny mieszczan-rolnikow Kłymentija (Klemensa) i Marii z domu D?aman. Był najstarszym dzieckiem tego mał?e?stwa. Miał troje rodze?stwa: Pawło (Pawła) (1893?1944), Mikołaja (ur. 1897) i Mari? (1905?1945). Ukrai?ska unicka rodzina Wasy?czukow, pochodzenia chłopskiego, wywodziła si? z miejscowo?ci Iłowa poło?onej na Chełmszczy?nie. W 1810 Mikołaj Wasy?czuk (1765?1845), prapradziadek Antina, osiedlił si? w Chełmie. Od tego czasu rodzina Wasy?czukow zamieszkiwała to miasto ^[2] .

W ro?nych materiałach dotycz?cych zarowno samego Antina, jak i jego brata Pawło, ich nazwisko cz?sto wyst?puje w formie ?Wasylczuk” (szczegolnie, gdy zapisywane jest cyrylic? ) ^[3] . Jak podaje biograf Wasy?czuka, dr Mirosław Szumiło, w 1917 Antin, Pawło oraz ich kuzyn Jerzy zmienili nazwisko na wcze?niej wspomniane (na pocz?tku lat 20. XX wieku Antin posiadał dokumenty osobiste na nazwisko ?Wasylczuk”). Do pierwotnego jego brzmienia powrocili w 1923. Prasa ukrai?ska pozostała jednak przy formie ?Wasylczuk” ^[4] .

W wi?kszo?ci wydawnictw po?wi?conych postaci Wasy?czuka podawana jest bł?dna data jego narodzin ? 16 lipca ^[5] . Dat? 21 listopada 1885 wskazuj? jednak dane Urz?du Stanu Cywilnego w Chełmie oraz zapis w dowodzie osobistym samego zainteresowanego, przywoływany przez biografa Wasy?czuka, Mirosława Szumił? ^[2] . Antin został ochrzczony w prawosławnym soborze katedralnym w Chełmie (obecnie rzymskokatolicka bazylika Narodzenia Naj?wi?tszej Maryi Panny ). Pierwsze lata prze?ył w rodzinnym domu, poło?onym przy ulicy Browarnej ^[2] .

Edukacja [ edytuj | edytuj kod ]

W 1894 Antin Wasy?czuk rozpocz?ł edukacj? w szkole jednoklasowej działaj?cej przy chełmskim seminarium duchownym . Nast?pnie, od 1895, ucz?szczał do szkoły duchownej, przygotowuj?cej uczniow do seminarium duchownego. Był dobrym uczniem, jednak nie wykazywał zapału do nauki przedmiotow zwi?zanych z kwestiami religijnymi. Pomimo tego, w 1900 rozpocz?ł nauk? w prawosławnym seminarium duchownym w Chełmie. Ucz?szczaj?cych do niego poddawano rusyfikacji , jak rownie? wpajano pogl?dy antykatolickie i antypolskie . U Wasy?czuka indoktrynacja ta wywarła skutki odwrotne od zamierzonych. Po rewolucji w 1905 wst?pił do nielegalnej organizacji ukrai?skiego ruchu narodowego ? Hromady chełmskiej, maj?cej charakter kulturalno-o?wiatowy ^[6] . Gdy posuni?cie to wyszło na jaw, został wydalony z seminarium w Chełmie i przeniesiony do Symferopola na Krymie , gdzie kontynuował nauk? w tamtejszym seminarium duchownym . Tam te? zdał matur? ^[7] .

W 1905 znalazł si? w Kijowie , gdzie studiował na Wydziale Agronomicznym tamtejszego Instytutu Politechnicznego Imperatora Aleksandra . Działał wowczas w Ukrai?skich Studenckich Hromadach, niepodległo?ciowych organizacjach o charakterze socjalistycznym . W tym czasie nawi?zał kontakty z Polakami , prowadz?cymi podobn? działalno??, m.in. w Korporacji studentow Polakow Uniwersytetu i Politechniki. W 1909 lub 1910 Wasy?czuk przeniosł si? do Nowej Aleksandrii (owczesna nazwa Puław ), gdzie ucz?szczał do Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Le?nictwa . Uczelni? uko?czył w 1911, otrzymuj?c tytuł uczonego agronoma 1 kategorii ^[8] .

Dalsza edukacja Wasy?czuka i jego pierwsze do?wiadczenia zawodowe nie s? do ko?ca poznane. Najprawdopodobniej studiował nast?pnie na politechnice w Rosji (jako asystent), potem zatrudniony był w ziemstwie połtawskim , po?niej pracował jako in?ynier gubernialny w Grodnie . Od 1915 do 1916 był słuchaczem Wydziału Ekonomicznego Instytutu Handlowego w Kijowie. Według cz??ci ?rodeł, miał by? tak?e studentem w Heidelbergu , gdzie poznał sw? po?niejsz? ?on?, Polk? wyznania rzymskokatolickiego , Stefani? Gali?sk?. Ich ?lub miał miejsce prawdopodobnie w 1916. 11 pa?dziernika 1917 na ?wiat przyszedł ich syn Klemens, a 28 czerwca 1918 w Nie?ynie ? corka Irena ^[8] .

Działalno?? polityczna [ edytuj | edytuj kod ]

Według niektorych ?rodeł ^{[9] [10]} , na pocz?tku 1917 Wasy?czuk zgłosił si? na ochotnika do armii rosyjskiej , pragn?c prowadzi? w jej szeregach akcj? propagandow? maj?c? na celu u?wiadamianie narodowe ?ołnierzy pochodzenia ukrai?skiego. Nast?pnie, po wybuchu rewolucji lutowej , miał by? zaanga?owany w likwidacj? carskiej administracji w Kijowie, stoj?c na czele zrewoltowanych telegrafistow i telefonistow, potem zasiada? w komitecie wykonawczym delegatow robotnikow i ?ołnierzy. Miał tak?e zosta? prezesem Komisji prowincjonalnej zajmuj?cej si? aprowizacj? okr?gu wojskowego, a w ko?cu członkiem zarz?du Kijowa. Mirosławowi Szumile informacji tych nie udało si? jednak zweryfikowa? ^[11] .

27-28 marca 1917 Wasy?czuk był delegatem na gubernialny kooperatywny zjazd Kijowszczyzny . W tym czasie został rownie? członkiem Zwi?zku Ukrai?skich Autonomistow-Federalistow, po?niejszej Ukrai?skiej Partii Socjalistow-Federalistow , ugrupowania popieraj?cego Rz?d Tymczasowy Rosji i opowiadaj?cego si? za szerok? autonomi? Ukrai?cow w ramach federacyjnej Rosji. Najprawdopodobniej wszedł tak?e w skład Ukrai?skiej Centralnej Rady ^[12] .

Minister pełnomocny URL ds. repatriacji [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowny artykuł: Ukrai?ska Republika Ludowa .

Po przewrocie bolszewickim (rewolucji pa?dziernikowej) i obaleniu Rz?du Tymczasowego Rosji w Piotrogrodzie , w konsekwencji ogłoszeniu tzw. III Uniwersału przez Centraln? Rad? i proklamowaniu powstania Ukrai?skiej Republiki Ludowej (URL) 20 listopada 1917, Wasy?czuk otrzymał propozycj? wej?cia w skład socjalistycznego rz?du Wołodymyra Wynnyczenki ? miał zosta? wiceministrem rolnictwa lub dyrektorem departamentu w ministerstwie spraw wewn?trznych. Nie przyj?ł tych ofert, ze wzgl?du na radykalizm nowo powstałego gabinetu (ktory probował konkurowa? z bolszewikami , ogłaszaj?c m.in. zniesienie prywatnej własno?ci ziemi) ^[13] . Pomimo tego, po zawarciu 9 lutego 1918 w Brze?ciu traktatu przez władze URL z pa?stwami centralnymi , zakładaj?cego m.in. wł?czenie w skład Ukrai?skiej Republiki Ludowej Chełmszczyzny i cz??ci Podlasia , stan?ł na czele delegacji, ktora udała si? na te ziemie, w celu zbadania tamtejszej sytuacji. Pod koniec marca 1918 Wasy?czuk przybył do Brze?cia ^[14] .

Najprawdopodobniej w kwietniu 1918 Antin Wasy?czuk został ministrem pełnomocnym URL do spraw repatriacji. Jego zadaniem było umo?liwienie ponownego osiedlenia si? na wspomnianych terenach ludno?ci prawosławnej, ktora została przymusowo ewakuowana wraz z wycofuj?c? si? armi? rosyjsk? latem 1915. Rezydował w Rownem , a w swej działalno?ci wspołpracował z przedstawicielami Niemiec , Austro-W?gier , polskiej Rady Regencyjnej i Mi?dzynarodowego Czerwonego Krzy?a . Utworzył mi?dzypa?stwow? komisj? repatriacyjn? z siedzib? w Kowlu oraz kilkana?cie mniejszych komisji w innych miastach znajduj?cych si? na Wołyniu i Polesiu . W swojej pracy nie kierował si? narodowo?ci? repatriantow, traktuj?c rowno Ukrai?cow i Polakow. W tym czasie wspołpracował m.in. z endeckim politykiem Stanisławem Moskalewskim , prezesem Zarz?du Rejonowego Centralnego Komitetu Obywatelskiego na Ukrainie, organizuj?cym repatriacj? Polakow do Krolestwa Polskiego . Opowiadał si? za ukrai?sko-polsk? kooperacj? skierowan? przeciwko Rosjanom ^[15] .

Działalno?? społeczno-polityczna na Chełmszczy?nie [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowny artykuł: Ridna Chata .

Na przełomie 1918 i 1919 Antin Wasy?czuk powrocił wraz z rodzin? do Chełma. Tam skupił si? na prowadzeniu działalno?ci społecznej po?rod prawosławnych Ukrai?cow, opowiadaj?c si? za aktywno?ci? na tym polu w ramach pa?stwa polskiego. Od pocz?tku 1919, w domu Wasy?czuka działał Ukrai?ski Komitet Dobroczynno?ci, ktorego był przewodnicz?cym ^[16] . Organizacja skupiła si? na pomocy materialnej i działalno?ci edukacyjnej oraz kulturowej po?rod ukrai?skiej ludno?ci Chełmszczyzny ^[17] . Wkrotce przekształciła si? ona w Towarzystwo Dobroczynno?ci Ridna Chata ^[18] . Antin Wasy?czuk działał tak?e w Ukrai?skim Towarzystwie Pedagogicznym, zało?onym w lutym 1919 ^[19] , na czele ktorego stał jego kuzyn, Jerzy Wasy?czuk. Celem tej organizacji była działalno?? na rzecz szkolnictwa ukrai?skiego ^[20] .

Jesieni? 1919 Wasy?czuk opublikował Memoriał w sprawie sytuacji ukrai?skiej ludno?ci na Chełmszczy?nie , w ktorym jasno opowiedział si? za lojalno?ci? wobec władz polskich. W dokumencie opisywał te? sytuacj? Ukrai?cow na tych ziemiach, deklarował spełnianie przez nich wszelkich powinno?ci wobec RP jako obywateli polskich, a tak?e postulował wprowadzenie całkowitego ich rownouprawnienia. Przekonywał rownie?, ?e s? oni wrogo nastawieni wobec bolszewizmu, podobnie jak Polacy. Memoriał zawierał postulat otwarcia ukrai?skich szkoł ludowych, prywatnego gimnazjum w Chełmie, dopuszczenia j?zyka ukrai?skiego w s?dach i urz?dach, uporz?dkowania spraw cerkiewnych i zorganizowania doradczego wobec władz polskich Komitetu Ukrai?skiego z siedzib? w Chełmie ^{[21] [22]} . W pa?dzierniku 1919, na czele delegacji, Wasy?czuk zło?ył dokument w Ministerstwie Spraw Wewn?trznych (7 pa?dziernika) i w Kancelarii Prezesa Rady Ministrow (8 pa?dziernika). Władze polskie zareagowały na memoriał nieprzychylnie, a samo pismo pozostało bez oficjalnej odpowiedzi ^{[23] [24] [25]} . Nie udało si? tak?e oficjalnie zarejestrowa? Ridnej Chaty , ktora pomimo tego kontynuowała sw? działalno?? ^[18] .

Jesieni? 1919 Wasy?czuk został prezesem Delegatury Ukrai?skiej, mi?dzypartyjnej rady politycznej skupiaj?cej przedstawicieli wszystkich ukrai?skich partii politycznych działaj?cych na terenie byłego zaboru rosyjskiego ^[19] . Ponadto, 26 lutego 1920 przewodził delegacji, ktora spotkała si? z wojewod? lubelskim Stanisławem Moskalewskim , przedstawiaj?c postulaty podobne do tych opublikowanych w Memoriale... Polski urz?dnik obiecał przyjrze? si? poło?eniu ludno?ci ukrai?skiej, jednak wizyta ta nie przyniosła ?adnych wymiernych rezultatow ^{[26] [27]} . W tym czasie Wasy?czuk utrzymywał ju? tak?e kontakty z polskim ruchem socjalistycznym ( Polsk? Parti? Socjalistyczn? ) oraz socjaldemokratami ze Lwowa . 9 czerwca 1920 brał udział w konferencji polskich i ukrai?skich ugrupowa? politycznych, ktora odbyła si? na zaproszenie sejmowych ugrupowa? lewicowych i centrowych . W wydarzeniu tym reprezentowani byli Ukrai?cy z Chełmszczyzny, Podlasia, zachodniego Polesia i Wołynia (delegacji tej wspołprzewodniczyli Wasy?czuk i Marko Łuckewycz ) oraz reprezentanci PPS, PSL ?Piast” , PSL ?Wyzwolenie” , PSL Lewica i Narodowej Partii Robotniczej . Efektem tego spotkania był memoriał postuluj?cy i opisuj?cy autonomi? narodowo-terytorialn? dla ziem zamieszkałych przez ludno?? ukrai?sk? w Polsce. Dokument w szczegołowy sposob poruszał kwestie administracji, szkolnictwa, j?zyka, samorz?du i spraw wyznaniowych ^[28] . Memoriał miał sta? si? przedmiotem obrad Sejmu , jednak upadek rz?du Leopolda Skulskiego temu przeszkodził ^[29] .

W czerwcu 1920 Antin Wasy?czuk otrzymał koncesj? na wydawanie gazety Nasze ?yttia ( ukr. Наше Життя , Nasze ?ycie ) ? pierwszego ukrai?skiego czasopisma na terenie byłego zaboru rosyjskiego. Drukowane ono było w domu Wasy?czuka, a redaktorem odpowiedzialnym został jego brat, Pawło . 27 czerwca wyszedł pierwszy numer czasopisma (przy wsparciu finansowym udzielonym przez lwowsk? Ukrai?sk? Parti? Socjal-Demokratyczn? ). Podejmowało ono tematyk? społeczn?, polityczn?, kulturaln? oraz ekonomiczn?, wskazuj?c przede wszystkim na potrzeby i d??enia ludno?ci ukrai?skiej. Autorzy publikuj?cy w czasopi?mie deklarowali jednocze?nie lojalny stosunek do pa?stwa polskiego i pragnienie rownoprawnej wspołpracy z Polakami ^[30] .

11 sierpnia 1920 Antin Wasy?czuk oraz jego brat, zostali aresztowani przez policj? i osadzeni w lubelskim wi?zieniu wojskowym. Władze polskie uznały ich za osoby niepewne, ze wzgl?du na zbli?anie si? Armii Czerwonej i na podstawie opublikowanego w Nasze ?yttia artykułu, w ktorym krytykowano wschodni? polityk? rz?du oraz nawoływano do zawarcia pokoju z bolszewikami. W sierpniu 1920 władze polskie zamkn?ły czasopismo, zakazały działalno?ci Ukrai?skiemu Towarzystwu Pedagogicznemu i zdelegalizowały Ridn? Chat? (ktore pomimo tego kontynuowało sw? działalno??). Wasy?czuk sprzeciwiał si? tym decyzjom, korzystaj?c ze wsparcia (rownie? na polu sejmowym) PPS-owskiego posła, Mariana Malinowskiego . Na pocz?tku 1921 bracia Wasy?czukowie zostali zwolnieni z aresztu, lecz pozostawali pod nadzorem policyjnym. 4 maja 1921 Antin Wasy?czuk przewodził prezydium zjazdu przedstawicieli ludno?ci ukrai?skiej Chełmszczyzny i Podlasia, ktory opracował dokument domagaj?cy si? przestrzegania zawartych w konstytucji praw mniejszo?ci narodowych. Nast?pnie, na czele delegacji, zło?ył go w czerwcu 1921 na r?ce Macieja Rataja , ministra wyzna? religijnych i o?wiecenia religijnego. Gdy to nie odniosło skutku, Wasy?czuk zwrocił si? do klubow parlamentarnych PSL i PPS. W odpowiedzi, Sejm wysłał posłow Stanisława Thugutta i Eugeniusza ?miarowskiego , ktorzy odwiedzili Chełm 2 lipca 1921 i przyjrzeli si? poło?eniu tamtejszej ludno?ci ukrai?skiej ^[31] .

Poseł na Sejm [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowny artykuł: Blok Mniejszo?ci Narodowych .

Wiosn? 1922 Wasy?czuk opowiedział si? za udziałem ukrai?skich politykow działaj?cych w Polsce w wyborach do Sejmu . Stało si? tak nawet pomimo bojkotu ogłoszonego przez premiera emigracyjnego rz?du Zachodnioukrai?skiej Republiki Ludowej , Jewhena Petruszewycza . Sw? decyzj? Wasy?czuk motywował stwierdzeniem, ?e lepiej mie? w Sejmie nie tylko przyjacioł, ale i swoich własnych przedstawicieli, (...) aby potrzeby naszego j?zyka, wiary i kultury były uwzgl?dnione ^[32] . Pomimo tego, dawał tak?e wyraz swoim obawom o rzetelno?? przeprowadzenia wyborow. Obawiał si? ich sfałszowania ^[32] . W kwietniu Wasy?czuk stan?ł na czele Ukrai?skiego Komitetu Wyborczego Chełmszczyzny i Podlasia. Został tak?e wiceprzewodnicz?cym Centralnego Ukrai?skiego Komitetu Wyborczego Chełmszczyzny, Podlasia, Wołynia i Polesia ^[33] . Pocz?tkowo pragn?ł wspołpracowa? blisko z PPS i PSL ?Wyzwolenie”. Ostatecznie został jednym ze wspołtworcow Bloku Mniejszo?ci Narodowych (BMN) ? w ten sposob ugrupowania ukrai?skie stały si? rownorz?dnym partnerem dla partii innych mniejszo?ci narodowych zamieszkuj?cych Polsk?. Takiego statusu nie mogły zagwarantowa? im stronnictwa polskie ^[34] .

12 czerwca 1922 udało si? zarejestrowa? Towarzystwo Dobroczynno?ci Ridna Chata . Jego działalno?? została zalegalizowana tak?e przez wojewod? lubelskiego ^[35] . 5 wrze?nia wznowiono rownie? wydawanie tygodnika Nasze ?yttia . W pa?dzierniku 1922 Wasy?czuk został przewodnicz?cym zarz?du Towarzystwa (Marek Szumiło podaje dat? 1 pa?dziernika ^[36] , a Jerzy Doroszewski ? 15 pa?dziernika ^[37] ). W tym czasie prowadził tak?e sw? kampani? wyborcz?. Jego nazwisko znalazło si? na wysokim miejscu na li?cie pa?stwowej, a tak?e na 1. miejscu na li?cie BMN w okr?gu wyborczym nr 28, obejmuj?cym Janow Lubelski , Krasnystaw i Hrubieszow ^[38] .

Prezes Ukrai?skiej Reprezentacji Parlamentarnej [ edytuj | edytuj kod ]

  Głowny artykuł: Wybory parlamentarne w Polsce w 1922 roku .

W wyniku wyborow, ktore miały miejsce 5 i 12 listopada 1922, Wasy?czuk dostał si? do Sejmu z listy pa?stwowej. Wybrano go tak?e w okr?gu nr 28, jednak w tym przypadku zrzekł si? mandatu na korzy?? Semena Lubarskiego , ktory zajmował 2. pozycj? na li?cie wyborczej ^[39] . 22 listopada 1922 Wasy?czuk został wybrany jednogło?nie przez posłow ukrai?skich na prezesa Ukrai?skiego Klubu Sejmowego. Został tak?e prezesem Ukrai?skiej Reprezentacji Parlamentarnej (URP), w skład ktorej weszli zarowno posłowie, jak i senatorowie narodowo?ci ukrai?skiej. Przewodniczył rownie? komisji rolno-ekonomicznej klubu i był referentem URP w tych sprawach ^[40] . W działalno?ci parlamentarnej Wasy?czuk opowiadał si? za wspołprac? z polskimi ugrupowaniami lewicowymi oraz innymi podmiotami reprezentuj?cymi mniejszo?ci narodowe zamieszkuj?ce Polsk?. W składzie URP nale?ał do frakcji skupiaj?cej umiarkowanych socjalistow-federalistow ^[41] . W polskim Sejmie Wasy?czuk wszedł w skład komisji spraw zagranicznych i komisji rolnej ^[42] .

Wasy?czuk opowiedział si? za poparciem przez ukrai?skich posłow wniosku o wotum zaufania dla rz?du generała Władysława Sikorskiego utworzonego po zamordowaniu prezydenta Gabriela Narutowicza (grudzie? 1922). W zamian za to, premier zgodził si? na pewne ust?pstwa na rzecz ludno?ci ukrai?skiej (m.in. dotycz?cych zamkni?tych szkoł i cerkwi prawosławnych) ^[43] . Wasy?czuk, jako członek sejmowej komisji rolnej, szczegolnie interesował si? kwesti? m.in. osadnictwa na Kresach Wschodnich . Pomoc dla polskich osadnikow i dyskryminacj? chłopow ukrai?skich na tych terenach uznawał za powa?n? przeszkod? na drodze do porozumienia obu narodowo?ci na wsi. Polityk był tak?e bardzo aktywny w kwestiach dotycz?cych szkolnictwa ? postulował m.in. wprowadzenie j?zyka ukrai?skiego jako wykładowego we wszystkich szkołach na Chełmszczy?nie, Podlasiu i Polesiu ^[44] . Pomimo to, był krytykowany przez t? cz??? ukrai?skich działaczy, ktorzy domagali si? działa? opozycyjnych wobec pa?stwa polskiego. Gdy posłowie ukrai?scy niewielk? wi?kszo?ci? głosow zadecydowali o nieuczestniczeniu w obradach Sejmu, niezgadzaj?cy si? z t? decyzj? Wasy?czuk zło?ył 16 marca 1923 dymisj? z funkcji prezesa Ukrai?skiej Reprezentacji Parlamentarnej ^[45] .

Autonomista-federalista [ edytuj | edytuj kod ]

Po zło?eniu rezygnacji z przywodztwa w URP, Wasy?czuk postanowił zbudowa? w klubie własn? frakcj?, maj?c? by? przeciwwag? dla rewolucyjnych, proradzieckich socjalistow oraz prawicowcow (powi?zanych z Ukrai?sk? Ludow? Parti? Pracy ). Do jego grupy przyst?pili: Semen Lubarski (poseł), Aleksander Karpi?ski , Demian Herszta?ski i Iwan Pasternak (senatorowie). Celem grupy było

28 maja 1923 Wasy?czuk podczas zjazdu Ukrai?cow z Chełmszczyzny i Podlasia w Chełmie przedstawił zało?enia programowe swojej grupy. Mowił wtedy m.in.

W tym czasie w Sejmie zajmował si? głownie zagadnieniami zwi?zanymi z rolnictwem (był przeciwnikiem osadnictwa polskiego na Kresach) i samorz?dem terytorialnym. Jednocze?nie cały czas kierował działalno?ci? Ridnej Chaty ^[48] .

W drugiej połowie 1923 zarysował si? konflikt pomi?dzy oboma bra?mi Wasy?czukami. Pawło ??dał ostrej walki z gabinetem Wincentego Witosa , Antin opowiadał si? za prowadzeniem dialogu z polskim rz?dem ^[49] . Na pocz?tku 1924 doszło do rozłamu w Ukrai?skiej Reprezentacji Parlamentarnej. Pomimo stara? A. Wasy?czuka, ktory pragn?ł zachowania jedno?ci, 22 lutego powstał osobny Klub Ukrai?skich Socjal-Demokratow, do ktorego przeszli lewicowi członkowie URP. Natomiast w marcu 1924 Pawło Wasy?czuk wraz z Andrijem Bratuniem , Maksymem Czuczmajem i Stepanem Makiwk? rozpocz?ł tworzenie nowego ugrupowania ? Ukrai?skiego Zjednoczenia Socjalistycznego Selan?kyj-Sojuz (Sel-Sojuz) ^[50] . Post?powała dezintegracja URP, ktora ostatecznie odrzuciła program autonomistow-federalistow. Antin Wasy?czuk pozostawał jednak wierny swoim pogl?dom, przez co po?rod ukrai?skich posłow i senatorow znany był pod przydomkiem Antonomia ^[51] .

Wiosn? 1924 Wasy?czuk anga?ował si? w działalno?? społdzielcz? po?rod Ukrai?cow w Chełmszczy?nie. 13 kwietnia z jego inicjatywy powstała kooperatywa spo?ywcza ?Dobrobut” w Chełmie ^[52] . Wasy?czuk został członkiem jej Komisji Rewizyjnej. 11 maja otworzył zjazd kooperatywny Chełmszczyzny, Podlasia, Polesia i Wołynia, podczas ktorego zaproponował utworzenie Ukrai?skiego Banku Ludowego. 7 czerwca został zast?pc? przewodnicz?cego Zarz?du Ekonomicznej Rady Wołynia, Chełmszczyzny, Podlasia i Polesia ^[53] .

Pod koniec lipca 1924 Wasy?czuk zło?ył o?wiadczenie o wyst?pieniu z Ukrai?skiej Reprezentacji Parlamentarnej. Do powrotu probował namowi? go Wasyl Dmytriuk , wysłany przez kierownictwo URP, jednak bezskutecznie. Ostatecznie, 23 pa?dziernika prezydium URP wydało komunikat, w ktorym poinformowało o tym, ?e Wasy?czuk nie jest ju? członkiem tego ugrupowania ^[54] . Znalazł si? on w izolacji politycznej, bior?c pod uwag? rosn?c? popularno?? Sel-Sojuzu i wpływy po?rod ludno?ci ukrai?skiej nielegalnej Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU) . Sytuacji tej nie polepszyło powstanie 11 lipca 1925 Ukrai?skiego Zjednoczenia Narodowo-Demokratycznego (UNDO) , w skład ktorego weszła cz??? frakcji autonomistow-federalistow z URP ^[55] .

23 listopada 1924 Wasy?czuk zrezygnował ze stanowiska przewodnicz?cego Towarzystwa Ridna Chata , ze wzgl?du na rosn?ce w tej organizacji wpływy Sel-Sojuzu i KPZU. Zast?pił go Iwan Pasternak. 17 maja 1925 został on usuni?ty tak?e z zarz?du Towarzystwa ^[55] .

10 pa?dziernika we Lwowie powstało Ukrai?skie Wło?cia?sko-Robotnicze Zjednoczenie Socjalistyczne (Sel-Rob) , po poł?czeniu wi?kszej cz??ci woły?sko-chełmskiego Sel-Sojuzu oraz galicyjskiej grupy Narodna Wolja . Ugrupowanie politycznie i społecznie zbli?one było do KPZU ^[56] .

Walka o odzyskanie dawnej pozycji politycznej [ edytuj | edytuj kod ]

W listopadzie 1925 Wasy?czuk rozpocz?ł działania maj?ce przywroci? mu utracone wpływy i dawn? pozycj?. M.in. zorganizował powiatowy zjazd gospodarczy w Chełmie. Przewrot majowy powitał z nadziej? na popraw? poło?enia Ukrai?cow w Polsce, popieraj?c dotychczasowe działania marszałka Jozefa Piłsudskiego ^[57] . W tym czasie utrzymywał o?ywione kontakty z piłsudczykiem, Tadeuszem Hołowk? . Nowe władze nie spełniły pokładanych w nich nadziei, nie wykazuj?c ch?ci do zmiany polityki asymilacyjnej ^[52] . Jesieni? 1926 z inicjatywy Wasy?czuka w Chełmie powstał Klub Mieszczan-Rolnikow. Organizacja ta, ktora w jego zamy?le miała umo?liwi? mu odzyskanie dawnej pozycji politycznej, była zło?ona z Polakow i Ukrai?cow, a jej celem było zapewnienie małorolnym i bezrolnym mieszka?com Chełma ziemi z parcelacji jednego z tamtejszych maj?tkow. Nie odniosła ona jednak sukcesu ^[58] .

15 stycznia 1927 w Chełmie zało?ono społdzielni? rolniczo-handlow? Ukrai?skie Zjednoczenie Gospodarcze (UHO), Wasy?czuk został prezesem jej Rady Nadzorczej. Pocz?tkowo organizacja rozwijała si? bardzo pr??nie, wkrotce udało jej si? otworzy? kilka sklepow i punktow usługowych ^[59] .

Tymczasem wewn?trz Sel-Robu narastał konflikt, ktory zako?czył si? rozłamem. Wykazuj?cy pogl?dy antyradzieckie Pawło Wasy?czuk został usuni?ty ze składu partii. Podobn? drog? pod??ył cały chełmski Okr?gowy Komitet Sel-Robu. Pawło nawi?zał wspołprac? ze swoim bratem i reaktywował 17 kwietnia 1927 Sel-Sojuz w Chełmie. Obaj bracia probowali oczy?ci? Ridn? Chat? spod wpływow Sel-Robu i KPZU ^[60] .

22 maja 1927 w kino-teatrze ?Oaza” w Chełmie odbył si?, zwołany przez Antina Wasy?czuka i grup? jego zwolennikow, ?nadzwyczajny zjazd narodowy przedstawicieli ludno?ci ukrai?skiej wojewodztwa lubelskiego”. Jego celem miał by? wybor nowego Ukrai?skiego Komitetu Narodowego Chełmszczyzny i Podlasia. Zjazd został okre?lony przez Sel-Rob jako ?samozwa?czy”. W jego trakcie Antin Wasy?czuk opowiedział si? za lojalno?ci? wobec władz polskich, wspołprac? narodu ukrai?skiego z Polsk?, a tak?e przeciwko d??eniom proradzieckim. Jego pogl?dy zostały ostro skrytykowane przez posłow Serhija Chruckiego i Stepana Makiwk?, ktorzy nazwali go ?szpiclem”, ?prowokatorem władz polskich” i ?zdrajc? posłow ukrai?skich” ^[61] . Ostatecznie Antin Wasy?czuk został wybrany na przewodnicz?cego Ukrai?skiego Komitetu Narodowego Chełmszczyzny i Podlasia przewa?aj?c? wi?kszo?ci? głosow ^[61] . Komitet wezwał do zakładania kooperatyw rolniczo-handlowych, produkcyjnych, kredytowych, spo?ywczych, a tak?e do utworzenia Ukrai?skiego Banku Ludowego w Chełmie oraz do organizowania si? ludno?ci ukrai?skiej przed nadchodz?cymi wyborami samorz?dowymi ^[61] . 9 pa?dziernika 1927 zało?ono Ukrai?ski Bank Ludowy. Antin Wasy?czuk został członkiem jego Rady Nadzorczej ^[62] .

Poza Sejmem [ edytuj | edytuj kod ]

Przed wyborami 1928 Sel-Sojuz i Sel-Rob prowadziły ostr? rywalizacj? o poparcie ludno?ci ukrai?skiej zamieszkuj?cej Chełmszczyzn? i Podlasie. W tym celu Sel-Sojuz nawi?zał wspołprac? z UNDO. Sam Wasy?czuk opowiedział si? natomiast przeciwko sojuszowi z ugrupowaniami ?ydowskimi i wej?ciu w skład Bloku Mniejszo?ci Narodowych (BMN) ? było to spowodowane reperkusjami paryskiego procesu zabojcy atamana Symona Petlury , Szolema Szwarcbarda ^[63] . Prowadził tak?e rozmowy z polskimi ugrupowaniami popieraj?cymi rz?d. Ostatecznie Antin Wasy?czuk zgodził si? na wej?cie do Bloku Mniejszo?ci Narodowych, postawił jednak warunek ? chciał znale?? si? na 1. miejscu na li?cie kandydatow do Senatu. Spotkało si? to z odmow?. Pomimo tego, Sel-Sojuz wszedł w skład BMN. W odpowiedzi na to, Antin Wasy?czuk zerwał wspołprac? ze swoim bratem, Pawło. Rozpocz?ł samodzieln? akcj? wyborcz?, tworz?c Ukrai?sk? Narodow? List? Gospodarcz? (UNLG), ktora otrzymała nr 36 ^[64] .

8 lutego 1928 Antin Wasy?czuk doprowadził do zawieszenia wydawania czasopisma Nasze ?yttia , ktore stało si? medium publikuj?cym artykuły zawieraj?ce ataki Sel-Robu na jego osob?. Siedzib? wydawnictwa przeniesiono do Brze?cia , gdzie wznowiło działalno?? ? gazet? drukowano w nakładzie ok. 1000 egzemplarzy i rozdawano na wiecach wyborczych UNLG ^[65] .

  Głowny artykuł: Wybory parlamentarne w Polsce w 1928 roku .

W wyborach parlamentarnych UNLG poniosła dotkliw? kl?sk?, nie uzyskuj?c ?adnego mandatu ^[66] . W wyborach do Sejmu w okr?gu nr 27 otrzymała jedynie 389 głosow, a na Polesiu ? 525. W wyborach do Senatu było to odpowiednio jedynie 343 i 50 głosow ^[67] .

W efekcie tej pora?ki, Antin Wasy?czuk wycofał si? z działalno?ci politycznej, kontynuuj?c aktywno?? na niwie gospodarczej i samorz?dowej. Pocz?tkowo kierowane przez niego Ukrai?skie Zjednoczenie Gospodarcze (UHO) radziło sobie bardzo dobrze. Wkrotce jednak, ze wzgl?du na pogarszaj?c? si? sytuacj? gospodarcz?, zostało zmuszone do zaci?gni?cia wysokich kredytow. Na pocz?tku 1930 okazało si?, ?e nie jest w stanie ich spłaca?. W lutym 1933 walne zebranie członkow społdzielni uchwaliło jej likwidacj?. Wasy?czuk, wraz z sze?cioma innymi członkami UHO, musiał spłaci? wierzytelno?ci Zjednoczenia w ratach długoterminowych, co bardzo negatywnie odbiło si? na jego sytuacji materialnej ^[68] .

Ostatnie lata [ edytuj | edytuj kod ]

Pod koniec ?ycia Antin Wasy?czuk probował anga?owa? si? w działalno?? samorz?dow? ? we wrze?niu 1932 został przewodnicz?cym nadzwyczajnego komitetu powołanego przez chełmskie organizacje samorz?dowe, ktorego celem było doprowadzenie do dymisji członkow Rady Miejskiej, w zwi?zku z wykrytymi nieprawidłowo?ciami w prowadzeniu gospodarki miejskiej. 15 listopada 1932 Rada Miejska została rozwi?zana ^[69] .

Wasy?czuk planował wzi?? udział w wyborach do Rady Miejskiej Chełma w maju 1934, jako przedstawiciel ludno?ci ukrai?skiej na li?cie Bezpartyjnego Bloku Wspołpracy z Rz?dem . Jednak kierownictwo BBWR nie zaakceptowało jego kandydatury. Probował wobec tego wykorzysta? w samodzielnych samorz?dowych d??eniach politycznych Klub Mieszczan-Rolnikow i Stowarzyszenie Rolnikow. Gdy i to okazało si? niemo?liwe, wezwał do zbojkotowania wyborow ^[69] .

W kwietniu 1935 Antin Wasy?czuk zachorował na czyraka mnogiego (karbunkuł) ? w efekcie ropnego zapalenia okołomieszkowego z czopami martwiczymi skory na głowie i przypadkowego skaleczenia, doszło do ostrego zaka?enia krwi. Chory został poddany operacji w szpitalu w Chełmie, jednak jego stan nie uległ poprawie. Został wobec tego przewieziony do kliniki uniwersyteckiej w Warszawie. Leczył si? tam przez miesi?c. Skora została oczyszczona podczas kolejnej operacji, jednak narkoza i post?puj?ca cukrzyca osłabiły serce ukrai?skiego polityka. Nie widz?c poprawy, najbli?si postanowili przewie?? go do rodzinnego miasta ^[66] . Zmarł 13 maja 1935, podczas powrotu poci?giem z Warszawy do Chełma. Jak napisano w Biuletynie polsko-ukrai?skim , opisuj?c jego pochowek:

Pogl?dy polityczne [ edytuj | edytuj kod ]

Antin Wasy?czuk był zwolennikiem politycznego porozumienia ukrai?sko-polskiego. W swoich pismach i przemowieniach odwoływał si? do sojuszu Jozefa Piłsudskiego z Semenem Petlur? z 1920, skierowanego przeciwko bolszewikom. Był przeciwnikiem komunizmu i separatyzmu galicyjskiego. Opowiadał si? przeciwko wszelkim formom radykalizmu, zarowno narodowego, jak i społecznego, propaguj?c pogl?dy umiarkowane ^[71] .

D??ył do u?wiadomienia narodowego ukrai?skiej ludno?ci zamieszkuj?cej Chełmszczyzn? i Podlasie. W tym celu propagował jej rozwoj na niwie gospodarczej, kulturalnej, o?wiatowej i samorz?dowej. Wszystko to w porozumieniu z władzami polskimi. Opowiadał si? za aktywn? działalno?ci? Ukrai?cow w ruchu społdzielczym. Twierdził tak?e, ?e najlepsz? drog? do zrealizowania ich postulatow jest uczestnictwo w ?yciu politycznym Polski ? poprzez wykorzystywanie czynnego i biernego prawa wyborczego. Przez wi?kszo?? swej działalno?ci politycznej Wasy?czuk był autonomist?-federalist?. Chciał, aby w drodze rozmow z władzami pa?stwa polskiego, doszło do powołania w granicach Polski, na terenach zamieszkanych przez Ukrai?cow, autonomii polityczno-narodowej z własnym Sejmem (jako jego siedzib? wskazywano Lwow, Chełm lub Łuck), s?downictwem, administracj?, szkolnictwem i wojskiem. Twor taki miałby by? form? przechodni?, do czasu utworzenia niepodległej Ukrainy (poł?czonej z Polsk? w federacji ), w skład ktorej miały wej?? tak?e ziemie znajduj?ce si? w granicach Ukrai?skiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej . Droga ku temu miała zdaniem Wasy?czuka wie?? poprzez antyradziecki sojusz polsko-ukrai?ski ^[72] . Jak sam stwierdził:

W 1927, widz?c brak popularno?ci koncepcji autonomii zarowno po?rod ludno?ci ukrai?skiej (poddanej wpływom zarowno ugrupowa? komunizuj?cych i komunistycznych, jak i nacjonalistow), a tak?e brak przekonania do niej po?rod polskich ugrupowa? lewicowych, zrewidował swe pogl?dy. Od tej pory domagał si? jedynie ukrainizacji Cerkwi prawosławnej , otwarcia przez polskie władze zamkni?tych ?wi?ty? , utworzenia szkoł ukrai?skich na Chełmszczy?nie i Podlasiu, zwi?kszenia aktywno?ci Ukrai?cow na polu samorz?dowym i społdzielczym ^[74] .

Rodzina i ?ycie prywatne [ edytuj | edytuj kod ]

Z mał?e?stwa Antina Wasy?czuka ze Stefani? Gali?sk? (ur. 1898, zm. 1994 w USA ) urodziło si? siedmioro dzieci:

• Klemens (ur. 11 pa?dziernika 1917, zm. 1992) ? absolwent Szkoły Podchor??ych w Zegrzu , uczestnik kampanii wrze?niowej , nast?pnie przebywał w niewoli niemieckiej, potem znajdował si? w ameryka?skiej strefie okupacyjnej, wyjechał do USA i zamieszkał w Kalifornii , gdzie jako specjalista od ł?czno?ci satelitarnej pracował w NASA (budował m.in. silniki do wahadłowca Columbia ) ^[75] ,
• Irena (ur. 28 czerwca 1918 w Nie?ynie) ? podczas powstania warszawskiego pracowała w szpitalu, potem znalazła si? w obozie dla uchod?cow ze stolicy w Pruszkowie , nast?pnie zamieszkała w Sulejowie i w ?ywcu ^[76] ,
• Ludmiła Krystyna (ur. 22 listopada 1919 w Chełmie, zm. 2001) ? od 1944 w Warszawie, nast?pnie w obozie w Pruszkowie, wywieziona w gł?b Niemiec wraz z matk?, potem w ameryka?skiej strefie okupacyjnej, nast?pnie wyjechała do USA, gdzie wyszła za Polaka, Jana Jabłonowskiego ^[76] ,
• Maria (ur. 9 listopada 1921 w Chełmie, zm. 18 kwietnia 1945) ? podczas wojny przebywała w Chełmie, zamordowana razem z Pawło Wasy?czukiem w 1945 (według ro?nych ?rodeł sprawcami zabojstwa miało by? polskie podziemie, UB lub NKWD ) ^[77] ,
• Mirosław (ur. 10 sierpnia 1923 w Chełmie, zm. 1944) ? zatrudniony przez Niemcow podczas II wojny ?wiatowej w charakterze stra?nika kolejowego, zastrzelony przez polskich partyzantow ^[77] ,
• Eugeniusz (brat bli?niak Leona, ur. 24 marca 1925) ? wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec podczas II wojny ?wiatowej, potem w ameryka?skiej strefie okupacyjnej, nast?pnie w USA ^[76] ,
• Leon (brat bli?niak Eugeniusza, ur. 24 marca 1925) ? wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec podczas II wojny ?wiatowej, potem w ameryka?skiej strefie okupacyjnej, nast?pnie w USA, jako in?ynier wojskowy brał udział w wojnie korea?skiej ^[76] .

Dzieci wychowywane były w atmosferze wielokulturowo?ci ? w domu u?ywano zarowno j?zyka ukrai?skiego , jak i polskiego . Sam Wasy?czuk rozmawiał z nimi czasem tak?e w j?zyku niemieckim . Rodzina obchodziła zarowno ?wi?ta katolickie , jak i prawosławne ^[78] .

Przez mu wspołczesnych Antin Wasy?czuk opisywany był jako osoba zrownowa?ona, obowi?zkowa, racjonalna, punktualna, nie okazuj?ca zbyt wiele emocji, cho? jednocze?nie energiczna, sprytna, przebiegła i ambitna, a ponadto ostro?na i rozwa?na. Wykazywał si? tak?e umiej?tno?ciami oratorskimi, był dobrym organizatorem i wykazywał cechy przywodcze. Te z cech jego charakteru, ktore decydowały o jego wywa?eniu, odro?niały go od brata Pawło, ktory miał raczej wybuchowe usposobienie. Z tego powodu był bardzo cz?sto z nim skonfliktowany. Pasjonował si? geografi? , gromadz?c ro?norakie atlasy i specjalistyczn? literatur? (przyja?nił si? m.in. ze znanym geografem, prof. Eugeniuszem Romerem ). Znał dobrze łacin? . Interesował si? rownie? malarstwem włoskim ^[79] .

W 1919 Antin Wasy?czuk zakupił posesj? w Chełmie, przy ulicy Lubelskiej 80, gdzie z funduszy pochodz?cych z diety poselskiej, wybudował w 1924 trzykondygnacyjn? kamienic?. Prowadził własne biuro handlowe, zajmuj?ce si? po?rednictwem w sprzeda?y płodow rolnych ^[80] .

Wywod genealogiczny [ edytuj | edytuj kod ]

Stepan Wasy?czuk (1827??)

Anna Paczosa (ur. ? ? zm. ?)

Mateusz D?aman (ur. ? ? zm. ?)

Julianna Kutynav (ur. ? ? zm. ?)

Kłymentij Wasy?czuk (ur. 1 lutego 1860 ? zm. 27 pa?dziernika 1940)

Maria D?aman (ur. 18 kwietnia 1864 ? zm. 27 sierpnia 1942)

Antin Wasy?czuk ur. 21 listopada 1885 ? zm. 13 maja 1935

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Henryk Cimek. Sel-Rob na Lubelszczy?nie (1926-1932) . ?Echa Przeszło?ci”. I, 2000. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmi?sko-Mazurskiego w Olsztynie. ISSN   1509-9873 .  
• Jerzy Doroszewski. Ukrai?skie organizacje o?wiatowe na Lubelszczy?nie w latach 1918?1939 . ?Rozprawy z dziejow o?wiaty”. XXXVIII/97, 1997. ISSN   0080-4754 .  
• Stanisław Dubaj. Antoni Wasy?czuk (1885-1935). Chełmianin, działacz pogranicza polsko-ukrai?skiego . ?Rocznik Chełmski”. Tom 1, 1995. Chełm: Wojewodzka Biblioteka Publiczna w Chełmie.  
• Енциклопед?я укра?нознавства, tom 1, s. 217, Lwow 2000, ISBN  5-7707-4048-5
• I.M.. Z niedawnej przeszło?ci . ?Biuletyn Polsko-Ukrai?ski”. Nr 23, 1935. Warszawa.   Sprawd? autora:1.
• Grzegorz Kuprianowicz. ?Memoriał w sprawie sytuacji ukrai?skiej ludno?ci na Chełmszczy?nie” . ?Res Historica”. Zeszyt 1, 1997. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. ISBN  83-227-1036-4 .  
• Jacek Majchrowski : Kto był kim w drugiej Rzeczypospolitej . T. II. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza ?BGW”, 1994. ISBN  83-7066-569-1 .
• Bernard Singer : Od Witosa do Sławka . Łod?: Verum, 1990.
• Mirosław Szumiło: Antoni Wasy?czuk 1883 ? 1935. Ukrai?ski działacz narodowy i polityk . Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2006. ISBN  83-227-2507-8 .
• Mirosław Szumiło. Działalno?? Antoniego Wasy?czuka w ukrai?skim ruchu narodowym na Ziemi Chełmskiej i Podlasiu w latach 1919-1922 . ?Rocznik Chełmski”. Tom 5, 1999. Chełm: Wojewodzka Biblioteka Publiczna w Chełmie. ISSN   1425-6665 .  
• Mirosław Szumiło. Ukrai?skie koncepcje autonomii terytorialnej w ramach Drugiej Rzeczypospolitej . ?Rocznik Lubelski”. XXXVII, 2011. Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Lublinie. ISSN   0080-3510 .