Amr Ibn al-As ( arab. ???? ?? ????? ) (ur. 583 , zm. 6 stycznia 664 w Fustacie ? obecnie w granicach Kairu ) ? towarzysz Mahometa , wodz, dyplomata i administrator, sławny przede wszystkim z podboju Egiptu .

Był bogatym członkiem klanu Banu Sahm nale??cego do plemienia Kurajszytow , tego samego z ktorego wywodził si? Mahomet. Przez długi czas razem z innymi Mekka?czykami działał przeciwko Prorokowi, jednak gdzie? ok. r. 629 ? 630 nawrocił si? na islam . Zgodnie z muzułma?sk? tradycj? został on wysłany z poselstwem do Etiopii , by szuka? tam wsparcia przeciwko Mahometowi, i spotkał tam jego wysłannika. Amr chciał go zabi?, jednak władca Etiopii mu tego zabronił i zapoznał go z zasadami islamu, po czym Amr natychmiast nawrocił si? ^[1] . Prorok odt?d u?ywał go do zada? o charakterze wojskowym i dyplomatycznym. W roku 632 został wysłany z misj? dyplomatyczn? do Omanu , gdzie zastała go wiadomo?? o ?mierci Mahometa. Powrocił jednak do Medyny dopiero po tym, jak udało mu si? nawroci? władc? Omanu na islam.

Jako dowodca jednego z trzech oddziałow wysłanych do Palestyny wzi?ł udział w bitwach pod Ad?nadajn ( 634 ) i nad rzek? Jarmuk ( 636 ), i był odpowiedzialny za zaj?cie południowo-zachodniej Palestyny. W roku 639 wraz z czterotysi?cznym oddziałem samowolnie wyruszył na Egipt, zdobywaj?c twierdz? Rhinocolura, a w roku 640 Peluzjum . Po fakcie kalif Umar zaakceptował inwazj? i przysłał Amrowi posiłki. W lipcu lub sierpniu 640 r. Arabowie zwyci??yli oddziały bizantyjskie w bitwie pod Heliopolisem, a w roku 641 zdobyli głown? bizantyjsk? twierdz? Babilon i zaj?li Gorny Egipt . Podczas obl??enia Babilonu patriarcha Aleksandrii i jednocze?nie namiestnik Egiptu Cyrus prowadził z Arabami negocjacje, jednak?e gdy przedstawił cesarzowi Herakliuszowi warunki wynegocjowanego przez siebie traktatu, ten odwołał go ze stanowiska, nie bez podstaw podejrzewaj?c go o zdrad?. Po zdobyciu Babilonu Amr pomaszerował w kierunku Aleksandrii . Jej pot??ne fortyfikacje wydawały si? wprawdzie nie do zdobycia, ale arabski wodz wynegocjował poddanie si? miasta na korzystnych dla niego warunkach. Arabowie nie wkroczyli do niego, lecz jedynie zało?yli pod nim oboz wojskowy i ?ci?gn?li kontrybucj?. Po ?mierci Herakliusza w lutym 641 r. Cyrus powrocił na swoje stanowiska i teraz ostatecznie udało mu si? zawrze? traktat z Arabami. Był on bardzo niekorzystny dla Bizancjum - jego armia miała opu?ci? Egipt, natomiast chrze?cijanie i ?ydzi mieli otrzyma? prawa nale?ne ludziom ksi?gi . Ostateczny całkowity sukces Amra był mo?liwy m.in. ze wzgl?du na fakt, ?e Cyrus był z powodu swojej niekompetencji i skorumpowania tak znienawidzony, ?e arabski wodz wykorzystuj?c swoje zdolno?ci dyplomatyczne łatwo znajdował przeciwko niemu sprzymierze?cow. Ponadto siły bizantyjskie w Egipcie nie miały jednolitego dowodztwa, w zwi?zku z czym biły si? z Arabami oddzielnie. Wreszcie w wi?kszo?ci monofizyccy Egipcjanie nie czuli si? zbytnio zwi?zani z Cesarstwem Bizantyjskim, ktore za po?rednictwem Cyrusa probowało im narzuci? katolick? ortodoksj?. Byli oni zatem mo?e nie przyja?nie, ale raczej oboj?tnie, a nie wrogo, nastawieni do arabskich zdobywcow.

Amr został mianowany przez kalifa Umara namiestnikiem podbitej przez siebie prowincji. Ju? w roku 641 zało?ył w niej now? stolic?, Fustat , ufortyfikowany oboz wojskowy z meczetem w ?rodku. W celu uzyskania lepszej ł?czno?ci z Arabi? kazał te? oczy?ci? stary kanał ł?cz?cy Nil z Morzem Czerwonym . Jako namiestnik Amr doskonale zdawał sobie spraw?, ?e rolnictwo Egiptu zale?y od utrzymania sprawno?ci systemu irygacyjnego i bardzo o niego dbał. Ka?da wie? w Egipcie tworzyła zwart? jednostk?, ktorej przywodca odpowiadał za egzekwowanie i płacenie okre?lonych podatkow, z ktorych cz??? przekazywano do o?rodka wi?kszej jednostki terytorialnej, ta za? wysyłała je do Aleksandrii. Pozostała cz??? szła na roboty publiczne, takie jak utrzymanie sprawno?ci systemu irygacyjnego, potrzeby ?wi?ty?, ła?ni publicznych itd. Chłopi mogli płaci? daniny w naturze. Amr obło?ył praktycznie cał? niemuzułma?sk? ludno?? Egiptu pogłownym , ktorego wysoko?? uzale?niono od maj?tku podatnika. Wi?kszo?? dawnego systemu administracyjnego, jak i jego urz?dnicy, zostały zachowane.

Ju? w roku 642 Amr rozpocz?ł inwazj? Cyrenajki , co nowy cesarz bizanty?ski Konstans II uznał za wygodny pretekst do zerwania traktatu z Arabami. W roku 644 nowy kalif Usman odwołał Amra, mianuj?c namiestnikiem Egiptu swojego mlecznego brata Abd Allaha Ibn Sada . Kiedy jednak w roku 645 bizantyjska flota wysadziła desant w Aleksandrii, Amr został przywrocony na swoje stanowisko, i w ostateczno?ci pobił Bizantyjczykow pod Fustatem i odzyskał Aleksandri?. Bizantyjczycy nie ponowili ju? proby zdobycia Egiptu, jednak Amr musiał znowu ust?pi? Abd Allahowi. Mimo negatywnych do?wiadcze? z rz?dami Usmana w trakcie pierwszej fitny Amr stan?ł po stronie Umajjady Mu’awiji , ktory był jego osobistym przyjacielem. To wła?nie on w chwili kiedy siły Mu’awiji przegrywały ju? bitw? pod Siffinem doradził mu, ?eby ?ołnierze zatkn?li na włoczniach mas?hef , fragmenty albo całe egzemplarze Koranu , co sprawiło, ?e wi?ksza cz??? ?ołnierzy Alego nie chciała walczy? przeciwko nim. Ten gest miał bowiem oznacza?, ?e spor pomi?dzy muzułmanami powinna rozstrzygn?? ?wi?ta Ksi?ga, a nie bro?. W ten sposob Amr doprowadził do tego, ?e konflikt pomi?dzy Alim a Mu'awij? miał by? rozstrzygni?ty w drodze arbitra?u, w ktorym Amr jako arbiter Mu’awiji miał odegra? głown? rol?. W roku 659 po burzliwych rozmowach przedstawiciel Alego Abu Musa al-Aszari ogłosił, ?e arbitrzy zgodnie pozbawili obu antagonistow prawa do kalifatu i pozostawili wybor kalifa nowej surze. Prawdopodobnie tak wła?nie ustalono, jednak Amr ibn al-As nie potwierdził o?wiadczenia Abu Musy i jaki? czas po?niej ogłosił jedynie pozbawienie stanowiska Alego, co pozwoliło mu na po?niejsze poparcie pretensji Mu’awiji do kalifatu. Zdaniem P. K. Hittiego: ?[To] ?e obaj rozjemcy pozbawili stanowiska obu mocodawcow, było przegran? Alego. Mu’awija nie miał ?adnego kalifatu, aby si? miał go zrzeka?. Był tylko gubernatorem prowincji. Sam fakt arbitra?u postawił go na rownym poziomie z kalifem Alim, ktorego pozycja przez to obni?yła si? do roli zwykłego pretendenta. Wyrok s?dziow pozbawił Alego rzeczywistego stanowiska, a Mu'awij? fikcyjnej pretensji, ktorej nie ?miał nawet dochodzi?.” ^[2] . Za pomoc? swojego dyplomatycznego sprytu Amr zatem walnie przyczynił si? do zwyci?stwa Mu’awiji.

W roku 660 Amr zdobył dla Mu’awiji Egipt, ktory wcze?niej był lojalny w stosunku do Alego, i powrocił na stanowisko jego gubernatora. Zgin?ł jednak w wyniku zamachu ju? trzy lata po ?mierci Alego, w roku 664 . W tradycji arabskiej Amr Ibn al-As ze wzgl?du na swoje wszechstronne zdolno?ci w zakresie dyplomacji, wojny i polityki jest uwa?any za jednego z duh?t , geniuszy epoki. Na Zachodzie jego kampanie w aspekcie sztuki wojennej porownuje si? czasem do kampanii Aleksandra Wielkiego i Napoleona .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Encyclopaedia Britannica, 15th edition, Encyclopaedia Britannica Inc., William Benton, Publisher, 1943-1973, Helen Hemingway Benton, Publisher, Chicago/London/Toronto/Geneva/Sydney/Tokyo/Manila/Seoul/Johannesburg.
• Jozef Bielawski (red. nauk.) Mały słownik kultury ?wiata arabskiego , Wiedza Powszechna , Warszawa 1971.
• Maurice M.   Gaudefroy-Demombynes   Maurice M. , Narodziny islamu , Hanna H.   Ol?dzka (tłum.), Warszawa: Pa?stwowy Instytut Wydawniczy, 1988, ISBN  83-06-01446-4 , OCLC   69561313   . Brak numerow stron w ksi??ce
• Jerzy Hauzi?ski Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego , Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa - Krakow 1993, ISBN  83-01-10988-2
• Danuta Madeyska Historia ?wiata arabskiego. Okres klasyczny od staro?ytno?ci do ko?ca epoki Umajjadow (750) , Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1999, ISBN  83-235-0096-7