Aktualizm ^[1] ( aktualizm geologiczny , zwany rownie? uniformitaryzmem lub uniformitarianizmem ) ^[2] ? zasada geologiczna przyjmuj?ca, ?e czynniki fizyczne i chemiczne oddziałuj?ce na Ziemi? i na skorup? ziemsk? , a zatem tak?e procesy fizyczne i chemiczne , były w przeszło?ci podobne do dzisiejszych, co pozwala na podstawie wspołczesnych obserwacji okre?la? przebieg dawnych procesow geologicznych ^[3] . Metoda ta streszcza si? w ha?le ?tera?niejszo?? jest kluczem do przeszło?ci”, a na podstawie obserwacji procesow zachodz?cych wspołcze?nie mo?na wnioskowa?, co działo si? na Ziemi nawet wiele milionow lat temu. Nale?y jednak uwzgl?dni?, ?e niektore czynniki mimo wszystko ulegaj? zmianie, jak cho?by obecno?? tlenu w atmosferze albo traw na stokach etc ^[3] .

Zasada sformułowana została przez Jamesa Huttona ( Theory of the Earth , 1795 ), a rozwini?ta przez Charlesa Lyella ( Principles of Geology , 1830 ) ^[3] .

Jednym z pierwszych dowodow tej koncepcji były przeprowadzone przez Huttona dokładne badania erozji w dolinach rzek oraz tworzenia si? osadow u ich uj?? ? ich wyniki wskazywały, ?e długotrwale działaj?ce procesy geologiczne, takie jak erozja , sedymentacja , dyslokacja i wypi?trzanie ( fałdowanie ), mog? by? wyja?nieniem tworzenia si? pokładow skalnych zawieraj?cych szcz?tki kopalne.

Opublikowana w 1802 roku ksi??ka Johna Playfaira pt. Illustrations of the Huttonian Theory of the Earth zawierała dalsze wyja?nienia i przykłady potwierdzaj?ce koncepcj? aktualizmu w odniesieniu do procesow geologicznych.

Pogl?dy Lyella wyra?one w dziele Principles of Geology były bardziej jednoznaczne ni? dzisiaj to przyjmujemy. Zwalczał on wszelkie koncepcje zakładaj?ce wielkoskalowe katastrofy geologiczne na Ziemi. Twierdził, ?e wszelkie zjawiska geologiczne mo?na wyja?ni? za pomoc? procesow działaj?cych dzisiaj i gatunki nie ulegaj? zmianom i nie wymieraj? ^[4] .

Rozwini?cie tej teorii przez Charlesa Lyella (bliskiego przyjaciela Darwina ), a szczegolnie przedstawione dowody na du?o dłu?szy ni? kilka tysi?cy lat wiek Ziemi, dały podstawy do sformułowania teorii ewolucji .

Przeciwnikiem teorii był Lord Kelvin , autor ?Krotkiego odparcia nauki uniformizmu w geologii” ( The Doctrine of Uniformity in Geology Briefly Refuted ) napisanego w 1866. Jego zdaniem Ziemia mo?e istnie? najwy?ej 20 do 40 milionow lat, znacznie krocej ni? wynikało z teorii uniformizmu. Twierdzenia te opierał na obliczeniu tempa przepływu ciepła przez skorup? ziemsk? i czasu jej stygni?cia oraz na ocenach wieku Sło?ca ( mechanizm Kelvina-Helmholtza ). Odkrycie promieniotworczo?ci wykazało, ?e oceny wieku Ziemi oparte na obliczeniach tempa jej stygni?cia s? bł?dne, gdy? ciepło jest bezustannie wytwarzane we wn?trzu Ziemi wskutek rozpadu pierwiastkow promieniotworczych, maj?cych bardzo długi czas połowicznego rozpadu , rz?du kilku miliardow lat, jak uran czy tor . Rownie? reakcje termonuklearne b?d?ce ?rodłem energii Sło?ca zapewniaj? znacznie dłu?szy czas jego ?ycia ^[5] .

Na polu nauk geologicznych pogl?dem przeciwnym do aktualizmu był katastrofizm propagowany przez Georges’a Cuviera , francuskiego zoologa i paleontologa ^[6] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Herbert Wendt: Przed potopem , Wiedza Powszechna , Złota Seria Literatury Popularnonaukowej, Warszawa 1971.
• W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski: Słownik geologii dynamicznej , Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985.