Abel Gance

Prawdziwe imi? i nazwisko	Abel Eugene Alexandre Gance
Data i miejsce urodzenia	25 pa?dziernika 1889 Pary?
Data i miejsce ?mierci	10 listopada 1981 Pary?
Zawod	aktor , scenarzysta , re?yser , teoretyk filmu
Lata aktywno?ci	1910?1972
Multimedia w Wikimedia Commons

Abel Gance (ur. 25 pa?dziernika 1889 w Pary?u , zm. 10 listopada 1981 tam?e) ? francuski re?yser i producent filmowy , scenarzysta , aktor oraz teoretyk filmu . W latach 20. jeden z tworcow francuskiego impresjonizmu filmowego . Znany przede wszystkim z monumentalnych realizacji filmowych okresu niemego: Oskar?am (1919), Koło udr?ki (1923) oraz Napoleon (1927).

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Abel Gance był nie?lubnym dzieckiem dobrze sytuowanego ?ydowskiego lekarza, Abla Flamanta. Matka przyszłego re?ysera po?lubiła mechanika Adolpha Gance’a, po ktorym młody Abel otrzymał nazwisko. Flamant dbał jednak o wychowanie syna i opłacił mu edukacj?, na ktor? robotnicza rodzina nie mogłaby sobie pozwoli? ^[1] .

Abel Gance od najmłodszych lat interesował si? literatur? oraz teatrem. W roku 1908 wyjechał do Brukseli , aby zosta? aktorem. Tam zatrudniła go firma Gaumont . Zagrał m.in. w filmie Molier (1910) w re?yserii Leonce’a Perreta . Napisał rownie? kilka scenariuszy. W roku 1911 odszedł z Gaumont, by zało?y? własn? firm? ? Le Film francais. Jego pierwszy film, wyprodukowany w roku 1911, nosił tytuł Tama i był dramatem kostiumowym. W tym okresie Gance realizował własne filmy, a tak?e pisał scenariusze dla innych wytworni, m.in. do filmu Un tragique amour du Mona Lisa (1912) w re?yserii Alberta Capellaniego . Re?yserował rownie? dla Film d’art (np. serial kinowy Barberousse z roku 1917). W swojej tworczo?ci niemal od pocz?tku wdra?ał wiele innowacji technicznych i stylistycznych (m.in. eksperymentował z efektami specjalnymi ) ^[2] .

Pod koniec drugiej dekady XX wieku Gance pracował dla firmy Pathe . Jego film Dziesi?ta symfonia (1918), wyprodukowany przez Charlesa Pathe , uznawany jest za pierwsze znacz?ce dzieło impresjonizmu filmowego ^[3] . Wowczas zrealizował te? jeden ze swoich najbardziej rozpoznawalnych filmow ? epicki dramat podejmuj?cy tematyk? I wojny ?wiatowej pt. Oskar?am (1919) ^[4] . Drogie i długie filmy Gance’a były dla Pathe ryzykown? inwestycj?. Nieformalna ankieta przeprowadzana w roku 1920 wskazywała jednak, ?e z produkcji krajowych dzieła Gance’a były darzone przez francuskich widzow najwy?sz? estym? ^[5] . Niedługo po realizacji Oskar?am Gance zacz?ł prac? nad kolejnym monumentalnym filmem ? Kołem udr?ki (1923). Wowczas re?yser wyjechał wraz z ekip? do Prowansji , gdzie zrealizowano zdj?cia plenerowe ^[4] .

Po premierze Koła udr?ki Gance przyst?pił do realizacji monumentalnego Napoleona ? jednego z najdro?szych filmow epoki niemej, ktory miał by? pierwsz? cz??ci? epickiego cyklu biograficznego o francuskim przywodcy. Przy tym projekcie z re?yserem wspołpracował producent Henri Diamant-Berger , przy wspołudziale m.in. firmy Pathe ^{[6] [7]} . Realizacja filmu trwała a? 3 lata, a jego ostateczny metra? wyniosł niemal 6 godzin czasu ekranowego. Gance’a chwalono za monumentaln? skal? projektu oraz innowacje techniczne. Mimo to, film nie był popularny w?rod widowni kinowej ^[6] .

Pora?ka kasowa Napoleona ? wraz z niepowodzeniem kolejnego ambitnego projektu Gance’a, d?wi?kowego filmu Koniec ?wiata (1931) ? podwa?yła jego reputacj? w ?rodowisku filmowym i przypi?ła mu etykiet? ekscentryka. Utrudniło mu to pozyskiwanie finansowania dla kolejnych projektow. Gance realizował filmy do pocz?tku lat 70., cho? ?aden nie zdobył takiego uznania krytykow i widowni jak jego filmy nieme. Jego dorobek doceniono w roku 1980, przyznaj?c mu honorowego Cezara za całokształt tworczo?ci ^[6] .

Tworczo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Okres wczesnych realizacji [ edytuj | edytuj kod ]

Na wczesnym etapie tworczo?ci Gance pisał scenariusze do filmow, a tak?e sam realizował adaptacje ambitnej literatury produkowane przez wytworni? Film d’art oraz wyspecjalizowany w podobnej tematyce oddział firmy Pathe. Zrealizowany przez niego film Szale?stwo doktora Tube (1915) zawiera wiele eksperymentalnych efektow specjalnych. Z kolei w serialu kinowym Barberousse (1917) wida? eksperymenty zwi?zane z prac? kamery (dystans do aktora, k?t widzenia) oraz monta?em. Za jeden z wa?niejszych filmow Gance’a tego okresu uznaje si? Mater Dolorosa (1917), dramat przedstawiaj?cy ?ycie mieszczki nieszcz??liwej w mał?e?stwie ? uwag? zwracała wyestetyzowana strona wizualna filmu, szczegolnie je?li chodzi o o?wietlenie. Film okazał si? sukcesem kasowym zarowno w kraju, jak i zagranic? ^[8] .

Okres impresjonizmu i kina epickiego [ edytuj | edytuj kod ]

Wyprodukowany przez Pathe film Gance’a Dziesi?ta symfonia (1918) uznaje si? za pierwsze dzieło francuskiego impresjonizmu filmowego. Opowiada on histori? kompozytora, ktory tworzy tak przejmuj?cy utwor muzyczny, ?e zostaje on uznany za kontynuacj? dziewi?ciu symfonii Beethovena . W filmie zastosowany zostaje szereg zabiegow, ktorych celem jest wizualne przedstawienie emocji zwi?zanych ze słuchaniem muzyki, np. na uj?cie przedstawiaj?ce klawiatur? fortepianu nało?ona zostaje figura tancerki za pomoc? techniki podwojnej ekspozycji ^[3] .

Do najbardziej rozpoznawalnych dzieł Gance’a nale?? jego epickie realizacje z okresu mi?dzywojennego. Ł?czył w nich intensywno?? emocjonaln? z fabularnym rozmachem, a tak?e z artystycznym eksperymentowaniem ^[9] . W zrealizowanym dla Pathe filmie Oskar?am (1919) tematem s? wydarzenia I Wojny ?wiatowej, pokazane z perspektywy mieszka?cow małej wioski w Prowansji. Film miał wymow? wyra?nie antywojenn? ? miał zdemaskowa? tych, ktorzy zdaniem re?ysera byli odpowiedzialni za los wszystkich, ktorzy zgin?li podczas działa? wojennych. Gance intensywnie eksperymentował z ruchem kamery, monta?em (szybkie ci?cia, zbli?enia) oraz z o?wietleniem, a tak?e stosował rozmaite metaforyczne obrazy, aby podkre?li? dramatyzm czasow wojny ^{[10] [11]}   . Antywojenn? wymow? filmu akcentuje ostatnia scena ? z grobow wstaj? zast?py poległych ?ołnierzy, ktorzy pragn? dowiedzie? si?, czy ich ?mier? była potrzebna ^[9] .

Kolejnym epickim dziełem Gance’a było Koło udr?ki (1923). Film ten opowiada melodramatyczn? histori? z ?ycia francuskiego kolejarza. Gance nawi?zał do tematyki mitycznej, zarowno skal?, jak i wydarzeniami opowiadanej historii ? co wi?cej, głowny bohater ma na imi? Sisif (w nawi?zaniu do mitu o Syzyfie ). Sisif, w opowiedzianej z jego punktu widzenia historii, zakochuje si? w swojej przybranej corce Normie, co skutkuje szeregiem dramatycznych zdarze?. W warstwie stylistycznej filmu za szczegolnie innowacyjny uwa?a si? monta?, ktory w momentach szczegolnie istotnych dramaturgicznie korzysta z bardzo szybko ci?tych uj?? ^{[4] [11]}   . Film cechuje te? olbrzymi metra? ? ponad pi?? godzin ^[9] . Partytur? do filmu miał napisa? Arthur Honegger , ale zniecierpliwiony przedłu?aj?c? si? realizacj? kompozytor wydał j? w ko?cu jako osobne dzieło pt. Pacific 231 ^[12] .

Zwie?czeniem tworczo?ci Gance’a okresu niemego był Napoleon (1927), pierwszy film z planowanego (i nieuko?czonego) cyklu o francuskim przywodcy. Przedstawiona w nim została historia pocz?tkow jego wojskowej i politycznej kariery ^[4] . Film ten stanowił eklektyczne poł?czenie strategii tworczych ? z jednej strony awangardowych, a z drugiej nastawionych na masowego odbiorc? ^[13] . Najbardziej rozpoznawaln? innowacj? techniczn? zastosowan? przez Gance’a był system Poliwizji ? niektore sceny filmu wy?wietlane były w formie tryptyku na trzech ekranach jednocze?nie, ktore ustawione obok siebie tworzyły obraz panoramiczny. Zdj?cia w tym systemie realizowano jednocze?nie trzema kamerami ustawionymi na specjalnie dostosowanym statywie ^[14] . W roku 1934 Gance wydał Napoleona w wersji ud?wi?kowionej ^[15] .

Okres filmu d?wi?kowego [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwszy d?wi?kowy film Gance’a Koniec ?wiata (1931) miał by? kolejnym wielogodzinnym epickim dziełem, ale w wyniku interwencji producentow i dystrybutorow film został przemontowany i skrocony. Rezultat okazał si? nieatrakcyjny zarowno dla widowni, jak i dla krytykow, skutkuj?c kasow? pora?k?. Gance kontynuował realizacj? mniejszych projektow w epoce d?wi?kowej, nawi?zuj?c do klasyki literatury oraz do czasow napoleo?skich. W?rod nich mo?na wymieni? filmy: Dama Kameliowa (1934), Lukrecja Borgia (1935), Le Roman d’un jeune homme pauvre (1935), Wielka miło?? Beethovena (1936), Raj utracony (1939), Kapitan Fracasse (1942), Quatorze juillet (1953), Bitwa pod Austerlitz (1960), oraz Cyrano i d’Artagnan (1963).

Zasiadał w jury konkursu głownego na 6. MFF w Cannes (1953).

W roku 1971 Gance wrocił raz jeszcze do Napoleona (1927), wydaj?c go w nowej, przemontowanej wersji pod tytułem Bonaparte et la revolution . Był to jego ostatni projekt filmowy ^[4] .

Filmografia [ edytuj | edytuj kod ]

Jako re?yser i scenarzysta ^{[16] [17]} :

Jedynie jako scenarzysta ^{[16] [17]} :

• 1909: La legende de l’arc-en-ciel
• 1909: Le glas du pere Cesaire
• 1909: Le portrait de Mireille
• 1910: La fille de Jephte
• 1910: La fin de Paganini
• 1910: L’aluminite
• 1910: L’auberge rouge
• 1910: Le crime du grand-pere
• 1910: Le roi des parfums
• 1910: Molier
• 1910: Paganini

Jako aktor ^{[16] [17]} :

• 1910: Molier jako młody Molier (re?. Leonce Perret)
• 1912: Bandit par amour (rownie?: Max, bandit par amour , re?. Max Linder )
• 1912: Biały Murzyn
• 1912: Un tragique amour de Mona Lisa (re?. Albert Capellani)
• 1914: La Tache (re?. Maurice Le Forestier)
• 1927: Napoleon jako Louis Saint-Just
• 1928: Upadek domu Usherow
• 1931: Koniec ?wiata jako Jean Novalic
• 1956: Magirama (wspołre?yseria: Nelly Kaplan)

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• David Bordwell , Kristin Thompson: Film history. An introduction . New York: McGraw-Hill, 2004. ISBN  0-07-006445-8 .
• Paul Cuff. Napoleon, vu par Abel Gance (1927): The case for enthusiasm . ?Studies in French Cinema”. 13 (2), s. 95?109, 2013. DOI : 10.1386/sfc.13.2.95_1 .  
• Peter Hourigan. On Abel Gance’s J’Accuse and La Roue . ?Senses of Cinema”. 49, 2009. ( ang. ) .  
• Iwona Kolasi?ska-Pasterczyk: Francuska szkoła impresjonistyczna. W: Historia kina . T. 1: Kino nieme. Krakow: Universitas, 2009. ISBN  978-83-242-0967-5 .
• Dayna Oscherwitz, Maryellen Higgins: Historical Dictionary of French Cinema . Lanham-Toronto-Plymouth: Scarecrow Press, 2007. ISBN  0-8108-5491-0 .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Abel Gance w bazie IMDb ( ang. )