?wiat przedstawiony , inaczej uniwersum ? jeden z podstawowych składnikow dzieła sztuki , nios?cy w sobie informacje dot. ogołu ?wiata przedstawionego w danym utworze, okre?laj?cy jednocze?nie czas i miejsce akcji, bohaterow, zdarzenia, procesy ?yciowe, b?d? tak?e cały ?wiat fizyczny. Takie uniwersum stanowi cz?sto podstaw? dzieła z gatunku literatury (np. powie??, komiks), kinematografii (np. film , serial ) b?d? elektroniki u?ytkowej ( gra komputerowa , symulator , wirtualna rzeczywisto?? ), w ktorym głownym składnikiem ?wiata przedstawionego, zapewniaj?cym mu wewn?trzn? koherencj?, decyduj?cym o jego cało?ciowym układzie, stanowi temat .

?wiat przedstawiony to całokształt zaprezentowanych w nim zjawisk (stanow rzeczy, procesow, prze?y?, działa? ludzkich), b?d?cy przedmiotowym korelatem semantycznej warstwy wypowiedzi literackiej: sfera fikcyjnych desygnatow (fikcja literacka) konstytuowana przez znaczenia słow, zda? i wi?kszych odcinkow tekstu, narastaj?ca wraz z jego rozwojem i organizuj?ca si? wedle okre?lonych zało?e? kompozycyjnych (kompozycja). Budulcem ?wiata przedstawionego jest wyzyskany przez autora materiał tematyczny, ktory podlega zabiegom selekcji, interpretacji i konstrukcji zgodnie z konkretnym zamysłem artystycznym, koncepcj? teoriopoznawcz? i intencj? ideologiczn?. Elementarnymi jednostkami konstrukcyjnymi ?wiata przedstawionego s? motywy ; ich ro?norodne kombinacje tworz? cało?ci tego rodzaju, co posta? literacka, fabuła, sytuacja liryczna; motywy dynamiczne kształtuj? czasowy wymiar ?wiata przedstawionego (czas w dziele literackim), motywy statyczne, jego wymiary przestrzenne (przestrze? w dziele literackim).

?wiat przedstawiony stanowi zasadniczy wykładnik funkcji poznawczej dzieła. B?d?c konstrukcj? literack? poddan? działaniu zało?e? konwencjonalnych, obowi?zuj?cych w danym gatunku literackim, jest zarazem ? w mniejszym lub wi?kszym stopniu ? odpowiednikiem jakiej? rzeczywisto?ci ludzkiej: psychologicznej, społecznej, historycznej. W tym zakresie podpada? mo?e pod kryteria prawdy (prawda w dziele literackim) lub prawdopodobie?stwa; w szczegolno?ci dotyczy to utworow epickich (epika) i dramatycznych (dramat).

O ?wiecie przedstawionym, ktorego elementy lub ich układ (nast?pstwo w czasie, zwi?zki przyczynowo-skutkowe, motywacja zdarze? i zachowa? postaci) zgodne s? ze społecznie utwierdzonymi stereotypami poznawczymi, zwykło si? mowi?, ?e ma on charakter realistyczny (realizm); natomiast ?wiatu przedstawionemu budowanemu w opozycji do utrwalonego społecznie sposobu pojmowania rzeczywisto?ci i praw ni? rz?dz?cych przypisuje si? znamiona fantastyczno?ci ( fantastyka ). Niekiedy ?wiat przedstawiony jest rozbudowanym znakiem wskazuj?cym na tre?ci bezpo?rednio w dziele nie zakomunikowane. Dotarcie do nich poprzez elementy i relacje dane wprost w ?wiecie przedstawionym wymaga od czytelnika specjalnych zabiegow interpretacyjnych; tak dzieje si? w przypadku alegorii lub symbolu . Ka?dy jednak rodzaj ?wiata przedstawionego stanowi sam przez si? układ nie w pełni dookre?lony, wzywaj?cy odbiorc? do odpowiednich precyzacji i dopełnie?; okre?lono?? uzyskuje dopiero w procesie czytelniczej konkretyzacji dzieła literackiego.

Za tworc? poj?cia ?wiata przedstawionego uwa?a si? Romana Ingardena ^[1] .

Niejako odpowiednikiem poj?cia ?wiata przedstawionego w sztuce filmowej jest diegeza ^[2]   .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Bogusław Skowronek. Kto wierzy w dinozaury? O zmianach w poetyce filmowego pami?tnika . ?Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”. VI (37), s. 195, 2006. Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego. ISSN   2300-5831 .  
• Słownik terminow literackich . Janusz Sławi?ski (red.). Wyd. 4. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossoli?skich, 2002. ISBN  83-04-04615-6 .
• Roman Ingarden : O dziele literackim: badania z pogranicza ontologii, teorii j?zyka i filozofii literatury . M. Turowicz (tłum. z niem.). Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN , 1988. ISBN  83-01-05908-7 .
• Słownik terminow literackich, Sławi?ski J. (red.), wyd. Zakład Narodowy im. Ossoli?skich, Wrocław 2010.