Łu?yce
(
gornołu?.
Łu?ica
,
dolnołu?.
Łu?yca
,
niem.
Lausitz
,
cz.
Lu?ice
,
łac.
Lusatia
) ?
kraina historyczno
-
geograficzna
o powierzchni około 13 000 km², usytuowana pomi?dzy
Kwis?
i
Łab?
, administracyjnie nale??ca do
Niemiec
(cz??? zachodnia) i
Polski
(cz??? wschodnia), zamieszkana przez 1,3 mln osob (
Serbołu?yczan
,
Niemcow
i
Polakow
). W cz??ci zlokalizowanej na
terytorium Polski
mieszka 350 tys. osob.
Łu?yce i inne krainy historyczne Polski na tle wspołczesnych granic administracyjnych
Mapa Łu?yc
Łu?yce dziel? si? na dwie cz??ci:
- Cz??? połnocna ?
Dolne Łu?yce
(dlnłu?.
Dolna Łu?yca
, grnłu?.
Delnja Łu?ica
,
łac.
Lusatia Inferior
, niem.
Niederlausitz
, cz.
Dolni Lu?ice
) z głownym miastem
Chociebu?
(dlnłu?.
Cho?ebuz
) le?y w wi?kszo?ci na południu
Brandenburgii
i cz??ciowo w
Saksonii
,
- Cz??? południowa ?
Gorne Łu?yce
, do XV wieku
Milsko
(grnłu?.
Hornja Łu?ica
, dlnłu?.
Gorna Łu?yca
, łac.
Lusatia Superior
, niem.
Oberlausitz
, cz.
Horni Lu?ice
) z głownym miastem
Budziszyn
(grnłu?.
Budy?in
) w wi?kszo?ci nale?y do Saksonii, cz??ciowo le?y za? na południu Brandenburgii.
Domowina ? Symbol organizacji
Polska cz??? Łu?yc le?y na południowym zachodzie kraju i wchodzi w skład
wojewodztw
:
lubuskiego
(Łu?yce Dolne) i
dolno?l?skiego
(Łu?yce Gorne), jej głownymi miastami s?:
?ary
,
Luba?
,
Gubin
i
Zgorzelec
.
Czeska cz??? Łu?yce Gornej (dorzecze Nysy Łu?yckiej) le?y w
powiecie D??in
(
cypel szluknowski
) i w
powiecie Liberec
(cypel
frydlancki
).
[
potrzebny przypis
]
Mapa Łu?yc
Pochodzenie nazwy
Łu?yce
jest nieznane. Zgodnie z ro?nymi hipotezami nazw? t? wywodzi si? od:
- ług
? słowia?skie słowo zwi?zane z miejscami podmokłymi, oznaczaj?ce zbiornik wodny, mokradło, bagno itp. Pokrewne słowo
ł?g
oznacza podmokł? ł?k?. Według tej hipotezy słowo ?łu?a” w nazwie Łu?yc spokrewnione byłaby ze słowem ?kału?a”.
- Lugiowie
(Ligiowie) ? nazwa ludu zamieszkuj?cego w pierwszych wiekach n.e. dorzecze
Odry
, prawdopodobnie pochodzenia germa?skiego lub
wenetyckiego
albo innej
"zgermanizowanej"
populacji . Lugiowie wraz z
Wandalami
i
Silingami
tworzyli zwi?zek plemienny. Ich nazw? wywodzi od celtyckiego boga
Luga
lub od gory
Lu?
.
- gora
Lu?
w
Gorach Łu?yckich
? gora pełni?ca rol? sanktuarium mogła nada? nazw? krainie i plemieniu, podobnie jak gora
?l??a
nadała nazw? plemieniu
?l??an
i całemu
?l?skowi
. W j?zyku
gornołu?yckim
gora nosi nazw?
Łysa
(podobnie jak
Łysa Gora
b?d?ca o?rodkiem kultu słowia?skiego).
Polska
za panowania
Bolesława Chrobrego
.
?lady osadnictwa na terenie Łu?yc pozostawiły plemiona
celtyckie
. Zast?piły je plemiona wschodniogerma?skie, a tych miejsce, w efekcie w?drowki ludow, zaj?ły plemiona słowia?skie okre?lane mianem
Słowian połabskich
. Potomkami niektorych z nich s? dzisiejsi Serbołu?yczanie.
W latach 623?658 Łu?yce wchodziły w skład
pa?stwa Samona
? najstarszego znanego wspołcze?nie tworu pa?stwowego Słowian zachodnich. Od VII do VIII wieku na terenie Łu?yc istniały pa?stwa plemienne zarz?dzane przez rodzimych władcow, jeden z nich
Miliduch
, krol plemion serbo-łu?yckich, w 806 roku stoczył bitw? z wojskami
Frankow
. W IX wieku wchodziły w skład
Pa?stwa Wielkomorawskiego
. Stan ten utrzymywał si? do 907 roku.
W roku 963 zostały podbite przez
Gerona
,
margrabiego
saskiej
Marchii Wschodniej
. W roku 1002
Bolesław I Chrobry
przył?czył Łu?yce do
Polski
, co zostało uznane w
pokoju w Budziszynie
(1018)
[1]
. Nast?pnie ponownie znalazły si? w obr?bie wpływow niemieckich
[2]
(układ pokojowy z Budziszyna, 1031 r.) jako cz???
Marchii Mi?nie?skiej
. Od XII wieku intensywne osadnictwo niemieckie ? przede wszystkim w gorach, w miastach i niezasiedlonych obszarach ? spowodowało, ?e Słowianie stali si? od XIII wieku mniejszo?ci? w tym regionie
[
potrzebny przypis
]
.
W okresie od 1076 do 1253 r. Łu?yce Gorne nale?ały do
Czech
, po czym cały region przypadł Brandenburgii. W czasach krolow Jana i
Karola IV
z dynastii luksemburskiej trwale zintegrowane z
Koron? Krolestwa Czech
(Gorne w 1319 r. i 1329 r., Dolne w 1368 r.). Ksi???ta piastowscy z linii ?widnickiej obejmowali na krotko rz?dy na Łu?ycach Gornych (
Henryk I jaworski
w latach 1319?1346) i Dolnych (
Bolko II ?widnicki
w latach 1364?1368)
[3]
. W 1415 r. doszło do utraty przez Luksemburgow panowania nad
Brandenburgi?
i cz??ci? Łu?yc Dolnych z
Chociebu?em
. W ramach Korony Czeskiej reszta Łu?yc pozostawała do 1635 r., kiedy przeszła pod panowanie
Saksonii
w ramach
pokoju praskiego
[2]
. W tym okresie (od lat 70. XV w.) zacz?to stosowa? okre?lenie Gorne Łu?yce dla ziem Budziszy?skiej i Zgorzeleckiej, przy czym krotko istniało u schyłku XIV w. ksi?stwo zgorzeleckie, utworzone przez Karola IV dla najmłodszego syna Jana.
Nowy Testament przetłumaczono na serbołu?ycki ju? w 1548 roku. Brandenburska cz??? Łu?yc była
germanizowana
od 1667 r., gdy elektor brandenburski zakazał u?ycia j?zyka łu?yckiego w ko?ciołach i nakazał usuni?cie łu?yckich duchownych, za? do 1735 r. wyparto j?zyk łu?ycki ze szkolnictwa. Łu?yce Gorne b?d?ce cz??ci? Saksonii znajdowały si? w innej sytuacji, bowiem protestanckie Stany Krajowe udzielały wsparcia dla druku łu?yckich ksi??ek w ramach zwalczania katolicyzmu. W tym okresie powstał j?zyk literacki w odmianach: dolnołu?yckiej oraz gornołu?yckiej katolickiej i protestanckiej
[2]
.
W 1716 roku w
Lipsku
seminarium duchowne zacz?ło naucza? w j?zyku łu?yckim, wtedy te? powstało Wendyjskie Towarzystwo Kaznodziejskie ?Sorabia”. W 1728 roku powstało w
Pradze
seminarium duchowne dla Serbołu?yczan, pod koniec XVIII wieku zacz?ła wychodzi? w Saksonii gazeta w j?zyku gornołu?yckim
[2]
.
Za panowania
Napoleona
Łu?yce w cało?ci znalazły si? w granicach
Saksonii
, ale na kongresie wiede?skim zdecydowano o przekazaniu całych Łu?yc Dolnych i cz??ci połnocno-wschodnich Łu?yc Gornych
Prusom
. Pruska cz??? Łu?yc została poddana administracyjnie procesowi germanizacji, podczas gdy w sakso?skiej w 1835 roku wprowadzono w gminach łu?yckich obowi?zek nauki czytania i religii w tym j?zyku, co doprowadziło w nast?pnej dekadzie do powstania na Łu?ycach Gornych łu?yckiego ruchu narodowego, a w konsekwencji do dalszych ust?pstw na rzecz Łu?yczan. W pruskich Łu?ycach inicjatywy narodowo?ciowe zacz?ły powstawa? dopiero w drugiej połowie XIX wieku
[2]
.
Od 1871 całe Łu?yce znalazły si? w obr?bie
zjednoczonych Niemiec
[
potrzebny przypis
]
. W 1919 roku delegacja Serbołu?yczan była obecna na konferencji
wersalskiej
, jednak nie została dopuszczona do obrad. O utworzenie wspolnego z Czechami pa?stwa zabiegała natomiast delegacja czeska. W okresie
Republiki Weimarskiej
w pruskiej cz??ci Łu?yc zakazano nauki j?zyka łu?yckiego w szkołach, natomiast w cz??ci sakso?skiej wprowadzono minimum 2 godziny tygodniowo j?zyka łu?yckiego. W 1937 roku zdelegalizowano łu?yckie organizacje, a w nast?pnym roku zakazano nauczania j?zyka łu?yckiego. Nauczanie łu?yckiego przywrocono w Saksonii ju? w pa?dzierniku 1945 roku
[2]
.
Po zako?czeniu
II wojny ?wiatowej
ro?ni działacze łu?yccy d??yli do autonomii w ramach pa?stwa niemieckiego, przył?czenia do
Czechosłowacji
lub wł?czenia do Polski. Rz?dy Polski i Czechosłowacji pocz?tkowo popierały d??enia Łu?yczan, m.in. na pocz?tku 1947 roku komuni?ci polscy poparli za zgod?
Stalina
koncepcj? autonomii Łu?yc w obr?bie Niemiec
[2]
.
W 1948 roku sejm Saksonii uchwalił ustaw? o ochronie praw ludno?ci łu?yckiej i nauczaniu j?zyka łu?yckiego, a w 1950 roku przepisy o ochronie łu?yckiej mniejszo?ci przyj?ł rz?d Brandenburgii.
NRD
przyznała Łu?yczanom autonomi? kulturaln?, jednocze?nie na terenie Łu?yc osiedlano Niemcow przesiedlanych ze wschodu Europy, ponadto rejon Łu?yc silnie industrializowano, co doprowadziło do znacz?cego wzrostu odsetka ludno?ci niemieckoj?zycznej
[2]
.
Dwuj?zyczna tablica na stacji kolejowej w Chociebu?u
Po ponownym
zjednoczeniu Niemiec
3 pa?dziernika 1990 Serbołu?yczanie starali si? o utworzenie autonomicznej jednostki administracyjnej w formie landu, jednak władze federalne w
Berlinie
nie wyraziły na to zgody i nast?pił nowy podział mi?dzy Saksoni? a Brandenburgi?. Serbołu?yczanie korzystaj? jednak z przywilejow mniejszo?ci narodowych: posiadaj? własne szkoły oraz organizacje kulturalne, a napisy na tablicach miejscowo?ci i urz?dach s? dwuj?zyczne
[2]
.
Miasta łu?yckie w granicach Polski
[
edytuj
|
edytuj kod
]
W Polsce le?? nast?puj?ce miasta poło?one na historycznych Łu?ycach:
Od XVIII wieku, a szczegolnie w XIX wieku zaznaczył si? silny pr?d budzenia si? ?wiadomo?ci narodowej i kulturalnej Serbołu?yczan, a tak?e powstawania dzieł literackich w j?zykach łu?yckich.
W
okresie nazistowskim
probowano zniszczy? j?zyk i kultur? łu?yck?. Po
II wojnie ?wiatowej
miał miejsce rozwoj instytucji kulturalnych i społecznych słowia?skiej ludno?ci Łu?yc.
J?zyki łu?yckie
:
- Miejsca kultury i nauki Serbow łu?yckich
-
-
Serbski Dom w
Budziszynie
-
Muzeum Serbołu?yckie w Chociebu?u
-
-
10 listopada 2006 roku nadano imi?
Ziemi Łu?yckiej
O?rodkowi Tresury Psow Słu?bowych Stra?y Granicznej
w Lubaniu.
- ↑
Do Łu?yc nale?y obszar Nowogrodu Bobrza?skiego poło?ony na zachod od
Bobru
, zawieraj?cy cz??? miasta
Krzystkowice
[5]
[6]
.
- ↑
Do Łu?yc nale?y obszar Iłowy poło?ony na zachod od
Czerny Małej
, zawieraj?cy cz??ci miasta Karolinow i Skarbiec
[5]
[6]
.