Jaskinia na Wzgorzu Zamkowym
(
w?g.
Budai Var-barlang
) ? jaskinia w
Budapeszcie
we
Wzgorzu Zamkowym
, poło?onym w południowo-wschodniej cz??ci
Gor Budzi?skich
, wzdłu?
Dunaju
. Pierwotnie była tworem naturalnym, powstałym w wyniku wymywania przez gor?ce ?rodła podziemnych przestrzeni mi?dzy pokrywaj?cymi wzgorze
wapieniami
i
trawertynami
a le??cym ni?ej
marglem
. Naturalne pustki ł?czono z piwnicami domow i ze studniami, a po?niej dokonywano rownie? powa?niejszych przekształce?. System piwniczno-jaskiniowy si?ga 12 m gł?boko?ci i wraz z fragmentami wykonanymi przez człowieka ma 10 000 metrow długo?ci.
Oficjalne, cho? nie zawsze działaj?ce, wej?cia:
- Uri utca 9. (Labirintus ? I wej?cie),
- Uri utca 51. (wej?cie w bramie),
- Lovas ut 4/A. (Labirintus ? II wej?cie),
- Lovas ut 4/B. (Labirintus ? III wej?cie),
- Lovas ut 4/C (
Muzeum Podziemnego Szpitala i Bunkra Atomowego
),
- obok parkingu na ulicy Lovas ? wyj?cie ze schronu przeciwlotniczego pod Rad? I Dzielnicy,
- Disz ter 1?2.,
- w szklanej kabinie przed
ko?ciołem Macieja
,
- Szentharomsag utca 2. ? w budynku dawnego ratusza,
- Szentharomsag utca 13. ? pod kioskiem, w wyj?ciu bezpiecze?stwa Podziemnego Szpitala (wej?cie i wyj?cie),
- Darda utca 2. ? piwnica, Orszaghaz utca 16. (z deptaka),
- Szentharomsag ter (w parku, obok oszklonej windy),
- południowy korytarz w ?cianie oporowej poni?ej ulicy Hunyadi ut,
- połnocny korytarz
Baszty Rybackiej
.
Wapienna
jaskinia krasowa we Wzgorzu Zamkowym powstała w przeszło?ci wskutek wyługowania szczelin przez
wody termalne
. Wn?trze jaskini, jak ustalono na podstawie znalezisk, było u?ywane przez pierwotnego człowieka ju? 350 tysi?cy lat temu.
W XIII wieku u?ywano jaski? do przechowywania wody i jako piwnic. Po?niej wzgl?dy wojskowe i gospodarcze zacz?ły ł?czy? si? ze sob?, tak wi?c budynki poł?czono z piwnicami i we wn?trzu Wzgorza Zamkowego powstał prawdziwy labirynt
[1]
[2]
.
Podczas prac przy budowie tunelu pod Wzgorzem Zamkowym w 1856 zdarzały si? przypadki zalania wyrobisk wod?, co zmusiło budowniczych do zbadania własno?ci hydrologicznych i morfologicznych wzgorza. W latach 1874?1896, w zwi?zku z szeroko zakrojonymi pracami renowacyjnymi
ko?cioła Macieja
, powstał szereg zawalisk, ktorych przebadania nie mo?na było odło?y?. W latach 80. XIX wieku powierzono ich zbadanie budapeszte?skiemu in?ynierowi Ignacowi Schubertowi, ktoremu udało si? dokona? dokładnych pomiarow systemu zamkowych piwnic i naturalnych komor o długo?ci ponad 10 km, z ktorych wiele było jeszcze w tym czasie nieprzechodnich. W 1897 i 1899 na placu Szentharomsag doszło do zawalisk w jezdni, ktore rownie? zostały przez niego dokładnie wymierzone. Na podstawie planow wykonanych w 1885 przez Tamasa Szontagha przeprowadzono w 1908 badania przygotowawcze do prac odwadniaj?cych w tunelu pod Wzgorzem Zamkowym
[3]
.
Systematyczne badania podziemi przeprowadzono w latach 30. XX wieku pod kierownictwem badacza jaski? Ottokara Kadi?a po tym, jak okazało si?, ?e we wn?trzu gory znajduj? si? nie tylko sztuczne pomieszczenia, ale rownie? naturalny system jaskiniowy
[4]
.
Wykorzystanie systemu jaskiniowego w czasach nowo?ytnych
edytuj
W 1935 udost?pniono cz??? jaski?, a w po?niejszych latach urz?dzono wystaw? znalezionych w nich ko?ci
[5]
.
Od 1939 budowano du?ym nakładem pracy Stołeczny Zapasowy Szpital Chirurgiczny
(Szekesf?varos Sebeszeti Szuksegkorhaza)
, czyli tzw. Podziemny Szpital, oddany do u?ytku w 1944. Obiekt był zaplanowany na przyj?cie 300 osob. W czasie
obl??enia Budapesztu
był jednak całkowicie wypełniony rannymi i według oblicze? naocznych ?wiadkow stłoczono tu 650?700 osob. Pozostałych, ktorzy nie zmie?cili si? w szpitalu, wnoszono do podziemi przez liczne wej?cia prowadz?ce do systemu i kładziono na noszach lub workach wypchanych słom?. Opatrywano tutaj rownie? niemieckich ?ołnierzy, lecz trafiali oni w wi?kszo?ci do cz??ci jaski? przeznaczonych specjalnie dla nich
[6]
.
Do 1949 wyrabiano tu szczepionk? przeciw
tyfusowi
na eksport do
Jugosławii
. W latach 50. XX wieku obiekt utajniono. Oprocz okre?lenia ??ci?le tajny” otrzymał
kryptonim
LOSK 0101/1. Odtajniono go dopiero w 2002. Ze wzgl?du na napi?t? sytuacj? w czasie
zimnej wojny
zdecydowano si? na jego rozbudow? i stworzono nowe pomieszczenie szpitalne oraz rozpocz?to wyposa?anie obiektu wraz ze wzmocnieniem jego struktury za pomoc? ?elazobetonu
[7]
.
25 pa?dziernika 1956 otworzono nie całkiem wyko?czony szpital i opatrywano w nim rannych cywilow i ?ołnierzy. Po stłumieniu
powstania w?gierskiego
przez krotki czas działał jako szpital wi?zienny.
W latach 1958?1962 rozbudowano go i przebudowano tak, by był bezpieczny w razie ataku chemicznego lub atomowego. Wtedy wybudowano ?luz? sanitarn? i system uzdatniania powietrza i wody. Powstał rownie? bezpo?redni ruroci?g do Dunaju wraz z systemem pomp, system filtrow zabezpieczaj?cych przed gazami bojowymi i system zasilania w energi?. Na wysoki poziom szpitala wskazuje fakt, ?e wyposa?ono go w klimatyzacj?. Wskutek rozwoju techniki wojskowej ju? pod koniec lat 60. XX wieku obiekt okazał si? przestarzały.
W 1961 ponownie otwarto muzeum w podziemiach, a w 1965 otwarto wej?cie na ulicy Uri. Muzeum prezentowało w tym czasie przedmioty znalezione w ruinach ?redniowiecznego zamku krolewskiego.
Od lat 80. XX wieku do dzisiaj
edytuj
W 1983 otwarto tu pierwszy w?gierski
gabinet figur woskowych
. Od 1997 z kolei 4000 m² jaski? udost?pniono na powierzchnie wystawowe i na pracownie. Tematyka labiryntu znalazła swoje zdecydowane miejsce w szeregu programow literackich, filozoficznych, artystycznych, filmowych i muzycznych.
Pod nazw?
Budavari Labirintus
(Labirynt na Budzi?skim Zamku)
znana była najwi?ksza wystawa w zamkowych podziemiach, ktora odbywała si? w latach 1983?2011. Poniewa? zespoł wystaw funkcjonował przez dziesi?ciolecia, zacz?to go identyfikowa? jednoznacznie, ale mylnie, z zamkowymi podziemiami. Po raz pierwszy stała si? powszechnie znana w 2000, kiedy została zaliczona do 50 najbardziej interesuj?cych miejsc na ?wiecie dzi?ki
Olajlampas Labirintus,
czyli
Labiryntowi z lampkami oliwnymi
. Wystawa nale?ała do 10 najbardziej ulubionych i ucz?szczanych atrakcji kulturalnych Budapesztu, a jedno z czasopism turystycznych zaliczyło j? do 7 podziemnych cudow ?wiata
[8]
[9]
.
Działalno?? firmy Budavari Labirintus Kft., zajmuj?cej si? od 1984 wystawiennictwem, została wstrzymana przez władze w lipcu 2011 i podziemia zostały zamkni?te dla publiczno?ci
[10]
. Cztery miesi?ce po?niej, w listopadzie 2011, inna firma udost?pniła podziemia dla zwiedzaj?cych
[11]
. Zdarzenie to zyskało du?y odd?wi?k medialny, a poprzednia firma wytoczyła władzom proces, ci?gn?cy si? przez dwa lata, ktory zako?czył dopiero wyrok wydany przez S?d Najwy?szy w czerwcu 2013
[12]
[13]
[14]
.
Podziemia funkcjonuj? obecnie w cz??ci jako gabinet figur woskowych, a w drugiej cz??ci eksponowane s? przedmioty z
lapidarium
.