Nazwa Australia, odnosz?ca si? do kontynentu, pochodzi od okre?lenia Terra Australis , czyli Ziemia Południowa po łacinie . W dawnej Europie wierzono, ?e na połkuli południowej znajduje si? naprawd? du?y kontynent. Ostatecznie nazwa przypadła o wiele mniejszemu, ni? zakładano.

Osobny artykuł: Geografia Australii .

Australia to szosty pod wzgl?dem wielko?ci kraj ?wiata, poło?ony na kontynencie australijskim b?d?cym najmniejszym spo?rod wszystkich kontynentow. Najg??ciej zaludnione s? wschodnie i południowo-wschodnie wybrze?e. Australia le?y na połkulach południowej i wschodniej. Jest to jeden z najbardziej płaskich kontynentow ze ?redni? wysoko?ci? 330 m. Obszar pustynny zajmuje powierzchni? wi?ksz? ni? na jakimkolwiek innym kontynencie; 2/3 powierzchni le?y w klimatach suchym lub połsuchym. Linia brzegowa Australii jest mało rozwini?ta, wzdłu? całego wybrze?a o długo?ci 19 tys. km napotka? mo?na jedynie dwie du?e zatoki: Zatok? Karpentaria i Wielk? Zatok? Australijsk? . Najwy?szy szczyt, Gora Ko?ciuszki ^[12] odkryty, zdobyty i nazwany przez Pawła Edmunda Strzeleckiego wznosi si? na wysoko?? 2228 m n.p.m. Jednak najwy?szym szczytem pa?stwa Australia jest Mawson Peak (2745 m n.p.m.), znajduj?cy si? na wyspie Heard w australijskim terytorium zale?nym Wyspy Heard i McDonalda ^[13] . Sie? rzeczna kontynentu jest uboga, znaczn? jego cz??? zajmuj? pustynie, połpustynie i suche stepy ^[14] , natomiast pod powierzchni? 22% kontynentu znajduje si? Wielki Basen Artezyjski , zawieraj?cy w przybli?eniu 64 900 kilometrow sze?ciennych (km³) wody gruntowej ^[15] . Australijska wył?czna strefa ekonomiczna jest trzeci? co do wielko?ci na ?wiecie ^[16] .

Osobne artykuły: Osadnictwo w Australii i? Odkrycia i badania Australii i Oceanii .

Według ?rodeł pierwsi ludzie pojawili si? na terenie Australii pomi?dzy 40, a 60 tys. lat temu. Dopiero w XVII wieku w pobli?u Australii i Nowej Zelandii pojawili si? holenderscy ?eglarze. Pierwszym Europejczykiem ktory przybił do wybrze?y Australii był Holender Willem Janszoon (1606). W latach 1642-1644 Abel Tasman odkrył Tasmani? oraz Now? Zelandi?. Wyprawa ta dowiodła, ?e Australia stanowi odr?bny masyw l?du, ktory mo?na opłyn?? od południa. Dodatkowo Holendrzy nadali pierwsz? europejsk? nazw? dla nowo odkrytych ziem okre?laj?c je jako Nowa Holandia. Pierwsze spostrze?enia po przybiciu do zachodnich brzegow kontynentu sprawiły, ?e nowy l?d okre?lono jako ziemi? "przekl?t? i jałow?". Uwaga Holendrow skupiła si? wi?c na rozbudowie bogatych kolonii w Holenderskich Indiach Wschodnich ^[17] .

Dalsze badania nad kontynentem kontynuowane były podczas trzech wypraw Jamesa Cooka (1768-1771, 1772-1774, 1776-1778). Cook po zbadaniu południowo-wschodniego wybrze?a jako pierwszy sporz?dził pozytywny opis nowego kontynentu, a zbadany teren nazwał Nowa Południowa Walia . W 1776 roku Stany Zjednoczone ogłosiły niepodległo??, a to sprawiło, ?e zainteresowanie Brytyjczykow Australi? wzrosło, cho? pocz?tkowo głownie w kontek?cie terenu na ktory mo?na było zsyła? przest?pcow . Pierwszy transport ze skaza?cami przybył do nowego kontynentu w 1788 roku i wyl?dował w okolicach dzisiejszego Sydney . Na pocz?tku XIX wieku ?ołnierze brytyjscy stali si? pierwszymi posiadaczami ziemskimi, a niedługo po?niej zacz?li do nich doł?cza? warunkowo zwalniani z odbywania kary pierwsi skaza?cy. Rozwoj kolonii sprawił, ?e w 1825 roku od Nowej Południowej Walii odł?czyła si? Tasmania , w 1829 roku Australia Zachodnia , w 1836 roku Australia Południowa , a w 1851 roku Wiktoria . W 1863 roku jako odr?bn? jednostk? wydzielono Terytorium Połnocne . W pierwszej połowie XIX wieku do przeludnionych Wysp Brytyjskich zacz?ły dociera? pogłoski o szybkim bogaceniu si? obywateli nowej kolonii. Spowodowało to wi?ksze zainteresowanie emigracj? do Australii w?rod wolnych obywateli. Pierwsza wolna osada została zało?ona w 1829 w okolicach dzisiejszego Perth . Od 1839 roku do Australii zacz?li przybywa? pierwsi imigranci z Polski. W latach 1831-1840 w Australii osiedliło si? około 65 tys. wolnych ludzi i ich liczba przekroczyła liczb? obywateli wywodz?cych si? od przymusowo deportowanych skaza?cow. Kolejnym impulsem ktory przyspieszył rozwoj kolonii było odkrycie złota w 1851 roku na terenie Nowej Południowej Walii ^[17] .

W ostatnich latach XIX wieku podział Australii na niezale?ne prowincje zacz?ł by? postrzegany jako problem dla dalszego rozwoju osadnictwa i wzrostu gospodarczego. Dochodziło wowczas do absurdalnych decyzji, jak cho?by budowa sieci kolejowej o ro?nych rozstawach szyn w zale?no?ci od prowincji, czy te? wysokie cła pomi?dzy s?siaduj?cymi koloniami. Tendencje integracyjne były popierane zarowno przez Australijczykow jak i Brytyjczykow, w latach 1898-1899 opracowano konstytucj?, ktor? nast?pnie przyj?to w dwoch powszechnych referendach . Konstytucja została podpisana przez Krolow? Wiktori? i 1 stycznia 1901 roku powstał Zwi?zek Australijski. Stolic? nowo powstałego Zwi?zku postanowiono zbudowa? pomi?dzy Sydney i Melbourne , poniewa? wła?nie te dwa miasta najsilniej konkurowały o miano stolicy. Na potrzeby tego z Nowej Południowej Walii wydzielono Australiskie Terytorium Stołeczne i na jego terenie zbudowano dzisiejsz? stolic? Canberr? ^[17] .

Podczas I wojny ?wiatowej Australia walczyła u boku Wielkiej Brytanii. Korpus australijski brał m.in. udział w walkach w zachodniej Turcji i Flandrii. Po wojnie w latach 30. podczas Wielkiego Kryzysu spadaj?ce ceny pszenicy i wełny spowodowały załamanie gospodarcze pa?stwa.

Podczas II wojny ?wiatowej Brytyjskie Imperium na Dalekim Wschodzie przestało istnie?, a Wielka Brytania straciła mo?liwo?? obrony swoich australijskich kolonii przed japo?sk? inwazj?. Australijczycy zwrocili si? wi?c o pomoc Stanow Zjednoczonych, ktore zgodziły si? broni? suwerenno?ci Zwi?zku Australijskiego.

Po wojnie, w 1951 roku, w obliczu nowej sytuacji geopolitycznej Australia zawarła porozumienie obronne z USA oraz Now? Zelandi? zwane jako Pakt Bezpiecze?stwa Pacyfiku . Od tego czasu Australia pomagała swemu nowemu sojusznikowi podczas konfliktow w Korei oraz Wietnamie . Od 1989 roku Australia została członkiem Forum Wspołpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku ^[17] .

Osobny artykuł: Australijczycy .

31 marca 2016 populacja Australii wynosiła 24 051 400 osob, natomiast 1 stycznia 2024 26 551 000.

Osobny artykuł: Miasta w Australii .

Stolic? Australii jest Canberra. Najwi?kszym miastem jest Sydney. W Australii jest pi?? metropolii z liczb? ludno?ci powy?ej jednego miliona, w ktorych mieszka ł?cznie 17 120 325 osob (prawie 2/3 populacji Australii) ^[11] .

Dane mo?na znale?? w CIA Factbook

Osobny artykuł: Religia w Australii .

Dane według spisu powszechnego w 2016 ^[20] :

• brak religii ? 30,1% (18,7% w 2006 roku ^[21] , wzrost o 11,4 punktow procentowych )
• protestantyzm ? 23,4%:
  • anglikanizm ? 13,3%
  • Ko?cioł Zjednoczony w Australii ? 3,7%
  • kalwinizm ? 2,3%
  • baptyzm ? 1,5%
  • pentekostalizm ? 1,1%
• katolicyzm ? 22,6%
• chrze?cijanie (nieokre?leni) ? 2,6%
• islam ? 2,6%
• buddyzm ? 2,4%
• prawosławie ? 2,1%
• hinduizm ? 1,9%.

Osobny artykuł: Ustroj polityczny Australii .

Australia jest członkiem Wspolnoty Narodow , zachowuj?cym w aktach prawnych nazw? dominium . Jest to federacyjna monarchia konstytucyjna z dwuizbowym parlamentem ustanowiona konstytucj? z 1900 roku ^[4] (z po?niejszymi zmianami); głow? pa?stwa jest krol Australii (obecnie Karol III ^[22] ), reprezentowany przez gubernatora generalnego (obecnie David Hurley ) ^[4] . Tytuł krolowej Australii został nadany panuj?cemu monarsze brytyjskiemu w 1971 przez parlament australijski.

Władz? ustawodawcz? sprawuje dwuizbowy parlament , wyłaniany w wyborach powszechnych: Senat o kadencji sze?cioletniej, licz?cy 76 senatorow : po 12 przedstawicieli ka?dego stanu i po 2 przedstawicieli Terytorium Połnocnego i Australijskiego Terytorium Stołecznego (co 3 lata połowa składu jest odnawiana) oraz Izba Reprezentantow o kadencji trzyletniej, licz?ca 150 deputowanych, wybieranych proporcjonalnie do liczby ludno?ci; system wyborczy do Senatu jest mieszany.

Władz? wykonawcz? sprawuje rz?d , formalnie pod przewodnictwem gubernatora generalnego, a faktycznie z premierem na czele, powołany przez gubernatora generalnego w imieniu krola i odpowiedzialny przed Izb? Reprezentantow; do wył?cznej kompetencji władz federalnych nale?? sprawy obrony, polityki zagranicznej, handlu zagranicznego i imigracji.

Prawa wyborcze (ograniczone cenzusami osiadło?ci) przysługuj? obywatelom, ktorzy uko?czyli 18 lat. Wybory w Australii s? obowi?zkowe dla wszystkich obywateli, kara za nieoddanie wa?nego głosu wynosi 20 dolarow australijskich ^[23] . Według przepisow wyborczych obywatel zobowi?zany jest odda? wa?ny głos. Głosowanie jest tajne.

Wymiar sprawiedliwo?ci sprawuj?: Federalny S?d Najwy?szy , S?d Federalny (sprawy gospodarcze i bankructwa), Australijski S?d Rodzinny oraz stanowe s?dy najwy?sze i s?dy jednostek terytorialnych.

Ka?dy stan ma własn? konstytucj? ^[4] , dwuizbowy organ ustawodawczy (z wyj?tkiem Queenslandu, gdzie istnieje parlament jednoizbowy) i rz?d stanowy; na czele stanow stoj? gubernatorzy mianowani przez monarch? brytyjskiego na wniosek rz?du stanowego; stany dziel? si? na hrabstwa, okr?gi i miasta (z organami samorz?dowymi i radami municypalnymi).

Osobny artykuł: Gospodarka Australii .

Australia nale?y do krajow rozwini?tych, gospodark? Australii cechuj? daleko posuni?ta koncentracja produkcji oraz centralizacja kapitału. Najwi?ksze organizacje produkcyjno-usługowe to: Broken Hill Proprietary (BHP), Colonial Sugar Refining, Imperial Chemical Industries , Telstra.

Dzi?ki ogromnym bogactwom naturalnym Australia jest jednym z najwi?kszych producentow boksytu , a tak?e nale?y do najpowa?niejszych dostawcow w?gla , rudy ?elaza i złota . Gdy w 1979 roku w rejonie Kimberley odkryte zostały zło?a diamentow ? Australia w produkcji tych kamieni do?cign?ła nawet Republik? Południowej Afryki .

Grunty orne stanowi? jedynie 4% terytorium Australii, z czego uprawia si? 80%. Pas ziemi uprawnej ci?gnie si? wzdłu? zachodnich zboczy Wielkich Gor Wododziałowych. Pastwiska zajmuj? 60% kraju. 25% powierzchni Australii zajmuj? gospodarstwa hodowlane, ktorych jest ok. 16 tysi?cy, o powierzchni ?rednio 30 tysi?cy hektarow.

Liczba owiec w Australii stanowi 12% ?wiatowego pogłowia tych zwierz?t.

Australia zajmuje drugie miejsce na ?wiecie je?li chodzi o jako?? ?ycia , zarowno w rankingu stworzonym przez Economist Intelligence Unit ^{[24] [25] [26]} , jak rownie? w rankingu stworzonym przez OECD ^[27] .

W?rod niepodległych pa?stw, Australia zajmuje 7 miejsce na ?wiecie w wysoko?ci zarobkow ^[28] . Rownie? poszczegolne miasta Australii s? wysoko notowane w rankingach. W?rod najwi?kszych miast ?wiata, Sydney zaj?ło 6 miejsce na ?wiecie z zarobkami w wysoko?ci 3599 dolarow USD miesi?cznie, natomiast Melbourne zaj?ło 9 miejsce na ?wiecie z zarobkami w wysoko?ci 3181 dolarow USD miesi?cznie (2019) ^[29] .

Z tym tematem zwi?zana jest kategoria: Wojsko australijskie .

Australia w składzie swoich sił zbrojnych posiada siły l?dowe ( Australian Army ), marynark? wojenn? ( Royal Australian Navy ) oraz siły powietrzne ( Royal Australian Air Force ). Wojska australijskie licz? 58,7 tys. ?ołnierzy zawodowych oraz 25,7 tys. rezerwistow. Według rankingu Global Firepower (2019) australijskie siły zbrojne stanowi? 19. sił? militarn? na ?wiecie ^[30] . W 2017 roku, roczny bud?et na obronno?? wyniosł 27,5 mld dolarow (2,0% PKB), co jest 13 wynikiem na ?wiecie ^{[31] [32]} .

Australia jest członkiem ONZ oraz kilku innych paktow dotycz?cych bezpiecze?stwa pa?stwa, głownie pomi?dzy innymi głownymi pa?stwami anglosaskimi :

• AUSCANNZUKUS , porozumienie Australii, Stanow Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii dotycz?ce zasad wspołpracy marynarki wojennej tych pa?stw na poziomie dowodzenia, kontroli, komunikacji i komputerow
• Five Eyes ? (inne j?zyki) , sojusz wywiadow Australii, Stanow Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii. Zobacz te?: Sojusz Pi?ciorga Oczu i Echelon
• Border Five ? (inne j?zyki) , nieformalne forum po?wi?cone kwestiom polityki celnej i zarz?dzania granicami Australii, Stanow Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii
• Five Country Conference ? (inne j?zyki) , konferencja władz imigracyjnych Australii, Stanow Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii, wspołpracuj?cych ze sob? w celu poprawy integralno?ci, bezpiecze?stwa i wydajno?ci swoich słu?b imigracyjnych i granicznych
• ABCANZ Armies ? (inne j?zyki) , program maj?cy na celu optymalizacj? interoperacyjno?ci i standaryzacj? szkolenia i wyposa?enia pomi?dzy siłami zbrojnymi Australii, Stanow Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii
• Paktu Bezpiecze?stwa Pacyfiku ANZUS , pakt militarny Australii, Stanow Zjednoczonych i Nowej Zelandii
• AUKUS , pakt o wspołpracy militarnej (podpisany 15 wrze?nia 2021 roku) pomi?dzy Australi?, Stanami Zjednoczonymi i Wielk? Brytani?. Jednym z kluczowych elementow nowej wspołpracy ma by? zakup przez Australi? okr?tow podwodnych o nap?dzie atomowym ^{[33] [34]} , taktycznych pociskow manewruj?cych ?redniego zasi?gu BGM-109 Tomahawk dla swoich niszczycieli typu Hobart oraz taktycznych lotniczych pociskow manewruj?cych o obni?onej wykrywalno?ci AGM-158B JASSM-ER dla swoich my?liwcow F/A-18 i F-35 ^{[35] [36]} .

Przecinaj?cy nizin? Nullarbor trakt kolejowy jest najdłu?szym zbudowanym w linii prostej traktem kolejowym na ?wiecie. Kolej kursuje mi?dzy południow? a zachodni? Australi?.

•  
  Mapa z głownymi drogami w Australii
•  
  Mapa z pasa?erskimi poł?czeniami kolejowymi w Australii

Pierwsze amatorskie przedstawienia teatralne odbywały si? w teatrach wi?ziennych. Pierwszy teatr w kraju powstał w Sydney (1830) i nazywał si? Theatre Royal .

Osobny artykuł: Kuchnia australijska .

W kuchni australijskiej nie nale?y zapomina? o tradycyjnej kuchni rdzennej ludno?ci, tzn. o kuchni Aborygenow, ktorej mo?na sprobowa? w gł?bi l?du w rezerwatach. Kuchnia ta nawet otrzymała własn? nazw?: Bush tucker food . Do składnikow tej kuchni zaliczy? mo?na ^[37] :

• Zioła, korzenie, nasiona, serca palmowe czy te? owoce jak np. quandong
• Kangury (np. w formie steku z sosem z owocow quandong), w??e, jaszczurki, ?ołwie i strusie w formie np. filetow
• Insekty i wszelkiej ma?ci larwy owadow bogate w białko

Pierwsz? australijsk? gazet? była ?Sydney Gazette and the News South Wales Advertiser” (wydawana w latach 1803?1842). Głowne dzienniki i czasopisma s? w r?kach korporacji prasowych takich jak: ?Sydney News Ltd.” i ?The Herald Sun”. W Australii ukazuje si? 3 tys. gazet. Najwi?ksze dzienniki to: ?The Herald Sun” (zało?ony w 1840, nakład 558 800 egzemplarzy) i ?The Daily Telegraph” (zało?ony w 1879, nakład 442 tys. egzemplarzy). W?rod czasopism kobiecych przewodzi ?Australian Women’s Weekly” (zało?ony w 1933, nakład 1230 tys. egzemplarzy). Agencje prasowe: ?Australian Agency Press” (AAP, zało?ona w 1935 w Melbourne, obecna centrala w Sydney) i ?Australian United Press Ltd.” (AUP).

Radio Australijskie rozpocz?ło nadawanie 13 listopada 1923, a telewizja 1 listopada 1956. Działaj? telewizja i radio pa?stwowe oraz stacje komercyjne, etniczne i ?rodowiskowe. Media publiczne nadzoruje Australian Broadcasting Corporation (ABC), jest finansowana przez pa?stwo (abonament zniesiono w 1974 r.). Istnieje jeden pa?stwowy nadawca telewizyjny i 4 stacje radiowe. W Australii nadaje około 50 komercyjnych stacji telewizyjnych i około 140 radiowych.

• Australia (kontynent)
• Podział administracyjny Australii
• O?wiata w Australii
• Fauna Australii
• Flora Australii
• Parki narodowe w Australii
• Egzonimy Australii
• Pa?stwa Australii i Oceanii
• Lista ?wiatowego dziedzictwa UNESCO w Australii

• Oficjalna strona Australii