Profesor UKSW, politolog ks. Piotr Mazurkiewicz ocenia z kolei, ?e takie inicjatywy nie maj? nic wspolnego z neutralno?ci? lecz s? prob? ateizowania przestrzeni publicznej.

Stołeczne urz?dy bez symboli religijnych

Prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski podczas dzisiejszego briefingu prasowego skomentował ogłoszone z 8 maja 2024 r. zarz?dzenie w sprawie wprowadzenia Standardow rownego traktowania w Urz?dzie m.st. Warszawy: ?Przestrzenie, w ktorych obsługiwani s? Warszawiacy i Warszawianki, powinny by? neutralne. Nikt tu nie zamierza prowadzi? ?adnej krucjaty, nikt nie zamierza post?powa? w sposob dogmatyczny. Jasne wytyczne, ktore doprecyzowujemy, mowi? o tym, ?e przestrzenie, w ktorych obsługiwani s? Warszawiacy i Warszawianki, powinny pozosta? neutralne” ? powiedział, dodaj?c, ?e nie dotyczy to instytucji takich jak szkoły, szpitale czy o?rodki pomocy społecznej.

Uroczysto?ci i wydarzenia organizowane w Urz?dzie Miasta Stołecznego Warszawy według prezydenta Trzaskowskiego powinny by? neutralne i mie? charakter ?wiecki. ?Mamy natomiast wielki szacunek do tradycji. Je?eli organizowane s? przero?nego rodzaju uroczysto?ci historyczne, np. obchody Powstania Warszawskiego, tam w zwi?zku z tradycj? mamy elementy, ktore t? tradycj? s? u?wi?cone, i nikt tego nie b?dzie zmieniał” ? mowił prezydent. Jako przykład podał Msze w ramach obchodow zwi?zanych z rocznicami Powstania Warszawskiego. ?Sami organizujemy cz?sto modlitwy ekumeniczne, cho?by na Cmentarzu Wolskim. To, co jest cz??ci? tradycji, co dotyczy uroczysto?ci, zwłaszcza uroczysto?ci historycznych, nie podlega temu zarz?dzeniu. Natomiast to, co si? dzieje w obr?bie Ratusza, to zupełnie inna sprawa” ? dodał włodarz stolicy.

Prezydent powiedział, ?e prowadzona jest kwerenda miejsc w urz?dach, maj?ca na celu sprawdzenie, czy aktualnie w miejscach, gdzie obsługuje si? mieszka?cow Warszawy, s? symbole religijne. Przekonywał, ?e w publicznej przestrzeni, gdzie załatwiane s? sprawy urz?dowe, ?nie powinno by? symboli religijnych”. Ocenił, ?e nie ma zbyt wielu takich miejsc, ?to wyj?tki”.

Potwierdza to KAI rzeczniczka prasowa Urz?du M.S. Warszawy, Monika Beuth: ?Nie zdarza si? to cz?sto, ale takie symbole s? obecne i nie, nie b?dziemy nikogo zmusza? do ich usuni?cia, natomiast sygnalizujemy, ?e w my?l zasady, ?e urz?d jest ?wiecki i jest neutralny ?wiatopogl?dowo i religijnie, takich symboli w przestrzeniach wspolnych ? tam, gdzie przyjmowani s? klienci urz?du ? nie powinno by?”.

Pracownicy urz?dow mog? natomiast mie? symbole religijne w postaci np. medalikow czy tatua?y, mog? te? np. umieszcza? je na swoich biurkach, o ile nikomu nie b?dzie to przeszkadzało i nie obsługuje si? przy tym biurku interesantow.

Nie istnieje ?wiatopogl?d neutralny

Profesor politologii na UKSW ks. Piotr Mazurkiewicz zwraca uwag?, ?e w polskiej Konstytucji Rzeczpospolita nie jest okre?lana jako pa?stwo neutralne ?wiatopogl?dowo. Takie okre?lenie wyst?puje jedynie raz, w kontek?cie Sił Zbrojnych RP. Ekspert zaznacza, ?e celowo u?yto słowa ?bezstronno??”, ktore oznacza,? ?e władze publiczne nie powinny by? stronnicze, tzn. nie powinny opowiada? si? po jednej lub drugiej stronie, gdyby doszło do jakich? sporow religijnych czy ?wiatopogl?dowych.

?My?l?, ?e zasadniczym bł?dem jest mylenie agnostycyzmu albo ateizmu z neutralno?ci? ?wiatopogl?dow?. Nie istnieje ?wiatopogl?d neutralny. Ka?dy jest jakim? wyborem, opowiedzeniem si? w stosunku do Pana Boga. Tak?e wowczas, gdy człowiek wierzy, ?e Go nie ma" ? komentuje dla KAI ks. prof. Mazurkiewicz.

Politolog przywołuje wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 2010 r. w sprawie Soile Lautsi Albertin przeciw Włochom. Dotyczyła ona ch?ci usuni?cia znaku krzy?a ze szkoł publicznych we Włoszech. Trybunał zdecydował, ?e te krzy?e maj? zosta?. Ks. prof. Mazurkiewicz zwraca uwag?, ?e skarga pani Lautsi została uznana za bezzasadne d??enie do usuni?cia znaku krzy?a. ?Co ciekawe, w tej sprawie jako przedstawiciel pa?stw trzecich wyst?pował prof. Josef Weiler, bardzo pobo?ny ?yd i jeden z lepszych konstytucjonalistow na ?wiecie" ? zaznaczył politolog. Przedstawił on obraz ?ciany szkolnej, na ktorej wisi krzy?. Uczniowie, ktorzy patrz? na t? ?cian?, widz? znak krzy?a. Ale je?eli ten krzy? zostanie usuni?ty ze ?ciany, to ?ciana nie staje si? neutralna, tylko jest ?cian?, z ktorej usuni?to znak krzy?a.

?Cz?sto je?li co? zdejmujemy ze ?ciany, zostaje na niej obrys tego przedmiotu. Tak?e po usuni?ciu krzy?a na ?cianie pozostaje ?lad. W zwi?zku z tym albo mamy ?cian?, na ktorej wisi krzy?, albo mamy ?cian?, z ktorej usuni?to krzy?. I ?adna z tych opcji nie jest neutralna. Ponadto znak krzy?a jest tzw. znakiem pasywnym. Nie wymusza na nikim ?adnego działania o charakterze religijnym. Nie domaga si? oddania mu czci religijnej czy zło?enia wyznania wiary” ? wyja?nia ks. Mazurkiewicz.

Odnosz?c si? do poj?cia ?nagiej przestrzeni publicznej” znanego np. z debaty ameryka?skiej, profesor UKSW wskazał na jego nietrafno?? : ?Je?li człowiek wchodzi w ten ?wiat, to rodzi si? nagi, a dopiero potem zostaje ubrany. Je?li człowiek wchodzi w przestrze? publiczn?, to ona zawsze jest ju? ?ubrana”. Nigdy nie jest naga, to zawsze jest ju? jako? zagospodarowana. Dlatego, ?e w tej przestrzeni od setek czy tysi?cy lat ?yj? konkretni ludzie, ktorzy pozostawiaj? w niej znaki swojej obecno?ci.

Ks. Mazurkiewicz tłumaczy, ?e w Polsce, ktora od ponad tysi?ca lat jest chrze?cija?ska, w przestrzeni publicznej s? obecne krzy?e, za? gdy nowy człowiek wchodzi w przestrze? publiczn? musi si? do nich ustosunkowa?. ?Albo uszanuje to, co zastaje w przestrzeni publicznej, uznaj?c, ?e sam uczestniczy w pochodzie pokole?, a w zwi?zku z tym jest to tak?e przestrze? jego kultury, niezale?nie od tego, czy jest człowiekiem wierz?cym czy nie. Albo postanawia usun?? z tej przestrzeni to wszystko, co jest znakiem tej tysi?cletniej tradycji. I to usuwanie wynika z bardzo konkretnego ?wiatopogl?du, ktory jest wrogi chrze?cija?stwu i wrogi polskiej tradycji” ? stwierdził politolog.

Odwołuj?c si? do preambuły Konstytucji RP zaznacza, ?e wybrzmiało w niej mi?dzy innymi to, ?e chrze?cija?stwo tworzyło tysi?cletni? histori? Polski, wniosło warto?ci, na ktorych nasza Konstytucja jest oparta, ?e jeste?my wdzi?czni za kultur? zakorzenion? w chrze?cija?skim dziedzictwie Narodu i rownocze?nie, ?e jako ludzie dzisiaj ?yj?cy, jako obywatele, zobowi?zujemy si? t? ponadtysi?cletni? tradycj? przekaza? nast?pnemu pokoleniu. ?My?l?, ?e je?li kto? ma w?tpliwo?ci co do obecno?ci znaku krzy?a w przestrzeni publicznej, to warto, ?eby t? preambuł? Konstytucji przepisał sobie, oprawił w ramk? i postawił na biurku ? powiedział ks. prof. Mazurkiewicz.

Nie neutralno?? lecz ateizacja

Odpowiadaj?c na zaprezentowany przez rzeczniczk? M.S. Warszawy argument bazuj?cy na Ustawie z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolno?ci sumienia i wyznania, gdzie w 10 artykule czytamy: ?Rzeczpospolita Polska jest pa?stwem ?wieckim, neutralnym w sprawach religii i przekona?”, politolog z UKSW stwierdził: ?Ustawa powstała w czasach, gdy obowi?zywała jeszcze Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Nowa Konstytucja została przyj?ta dopiero w 1997 r. Konstytucja jest nadrz?dna w stosunku do ustaw. Z Konstytucji z 1997 r. celowo usuni?to słowo ?neutralno??”, dlatego ?e ono było w konstytucji PRL i faktycznie oznaczało ateizacj?. Przejawiało si? to m.in. w usuwaniu z przestrzeni publicznej znakow chrze?cija?skich. Konstytucja Rzeczypospolitej z 1997 r. celowa została napisana w taki sposob, aby podkre?li?, ?e odcinamy si? od złych tradycji PRL i chcemy, ?eby one nigdy nie wrociły. My?l?, ?e to trzeba mie? przed oczyma. Nie chcemy powrotu praktyk z PRL”.

Zapytany, czy zakaz wieszania krzy?a w publicznej przestrzeni, np. urz?dach, jest zgodny z prawem, ks. Mazurkiewicz wskazał, ?e taki zakaz nie ?wiadczy o bezstronno?c i. ?Bezstronno?? powinna by? rozumiana w ten sposob, ?e władza sama z siebie nie podejmuje działania ani w jedn?, ani w drug? stron?. Ale nie ma powodu, ?eby nakazywa? ani zakazywa?, bo zakaz jest decyzj?, ktora narusza bezstronno??” ? stwierdził duchowny.

Ks. prof. Mazurkiewicz zwraca uwag?, ?e wraz z upadkiem komunizmu krzy?e pojawiły si? w ro?nych miejscach przestrzeni publicznej i podkre?la, ?e? działo si? to nie na skutek jakiego? nakazu prawnego, tylko jako wybor ludzi, ktorzy w tych miejscach pracuj? czy ucz? si?. ?Czy mo?na ludziom zakaza? działania zgodnie ze swoim sumieniem, zgodnie ze swoj? sfer? wolno?ci? ? pyta profesor UKSW. -? Gdyby było tak, ?e w jakim? miejscu pojawia si? konflikt, tzn. kto? chce umie?ci? nowy znak, a inni przeciwko temu protestuj?, to dopiero tam mo?e si? otwiera? przestrze? na to, ?eby instytucje, np. samorz?dowe, wkroczyły. Ale czyni? to powinny zgodnie z zasad? bezstronno?ci, to znaczy nie staj?c ani po jednej, ani po drugiej stronie tego konfliktu. Czyli je?eli decyduj?, ?e nie wolno umieszcza? znaku krzy?a, to staj? si? w takim konflikcie stronnicze"? ? ocenia rozmowca KAI.

?Sk?d bior? si? takie pomysły? S? to pomysły na ateizowanie przestrzeni publicznej. Je?li kto? wydaje tego typu zalecenia, to powinien mie? odwag? jednoznacznie nazwa? faktyczny cel swojego działania. Nie powinien chowa? si? za parawanem ?neutralno?ci”, w sytuacji, gdy jego polecenia z neutralno?ci? nie maj? nic wspolnego" ? powiedział ks. Mazurkiewicz.

Krzy? w urz?dzie zgodny z prawem

Omawiaj?c podstawy prawne wieszania symboli religijnych w miejscach publicznych, Łukasz Bernarci?ski z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łodzkiego, przypomina, ?e Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia ka?demu wolno?? sumienia i religii , ktora realizuje si? mi?dzy innymi w prawie do publicznego manifestowania swojej religii (art. 53 ust. 1-2). Wolno?? uzewn?trzniania religii mo?e by? ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpiecze?stwa pa?stwa, porz?dku publicznego, zdrowia, moralno?ci lub wolno?ci i praw innych osob (art. 53 ust. 5).

Prawnik zwraca uwag?, ?e uzewn?trznianie religii obejmuje tak?e ekspozycj? symboli religijnych w przestrzeni publicznej . Prawo do umieszczania materialnych symboli religijnych w budynkach publicznych jest konsekwencj? zapisanej w art. 25 ust. 2 Konstytucji RP swobody wyra?ania pogl?dow religijnych w ?yciu publicznym, ktora dotyczy szeroko rozumianego forum instytucji publicznych, w tym wystroju budynkow publicznych.

?Warto podkre?li?, ?e chocia? mo?liwo?? eksponowania symboli religijnych w przestrzeni publicznej wynika z konstytucyjnie gwarantowanej wolno?ci uzewn?trzniania swoich przekona? religijnych, to symbol chrze?cija?ski (krzy?) jest jedynym, ktorego obecno?? w szkole (i tylko w szkole, poniewa? jest to rozporz?dzenie z zakresu prawa o?wiatowego) została potwierdzona wprost w akcie normatywnym. Takie działanie ustawodawcy podkre?la szczegoln? pozycj? elementow chrze?cija?skiego (nie innego) dziedzictwa narodowego w przestrzeni publicznej” ? wskazuje prawnik.

W demokratycznym pa?stwie prawnym urzeczywistniaj?cym zasady sprawiedliwo?ci społecznej, obowi?zkiem władz publicznych jest stworzenie warunkow, w ktorych b?dzie w pełni mo?liwe realizowanie uprawnie? składaj?cych si? na wolno?? sumienia i religii. W zakres tego obowi?zku wchodzi tak?e zagwarantowanie sposobno?ci do ekspresji religijnej, np. ekspozycji symboliki religijnej ? mowi KAI Łukasz Bernaci?ski.

Odpowiadaj?c na argument, i? s? osoby, ktorym krzy? w miejscu publicznym mo?e przeszkadza?, przywołuje orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdza si?, ?e obligatoryjna obecno?? krzy?a w szkole nie narusza przepisow Europejskiej Konwencji Praw Człowieka .

?W orzeczeniu w sprawie Lautsi przeciwko Włochom (Wyrok Wielkiej Izby ETPC z 18 marca 2011 r. w sprawie Lautsi przeciwko Włochom wskazał, ?e nie ma dowodow na to, ?e obowi?zkowa obecno?? krzy?a w szkole skutkuje indoktrynacj? uczniow" ? zaznacza rozmowca KAI. Trybunał zauwa?ył tak?e, ?e sam krzy? jest zasadniczo biernym symbolem (essentially passive symbol), dlatego jego oddziaływanie nie mo?e by? porownywane do nakazu uczestniczenia w praktykach religijnych albo namawiania do wiary przez nauczyciela (pkt 72 wyroku). Zdaniem Trybunału decyzja pa?stwa w sprawie obecno?ci symboli religijnych w przestrzeni publicznej nale?y do tego? pa?stwa, a sama obecno?? krzy?y w przestrzeni publicznej nie narusza przepisow EKPC” ? komentuje prawnik

Bernaci?ski zwraca uwag?, ?e tak?e w orzecznictwie s?dow polskich jednoznacznie wskazuje si?, ?e publiczna ekspozycja symboli religijnych nie stanowi naruszenia dobr osobistych osob nieb?d?cych wyznawcami okre?lonej religii ani nie mo?e nikogo dyskryminowa? (Postanowienie S?du Najwy?szego z dnia 15 lipca 2010 r., III SW 124/10; wyrok S?du Okr?gowego w Szczecinie z dnia 26 marca 2010 r., I C 28/10; wyrok S?du Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 pa?dziernika 1998 r., I ACa 612/98; wyrok S?du Najwy?szego z dnia 16 wrze?nia 1990 r., I PRN 38/90).

? Ponadto, S?d Najwy?szy jednoznacznie stwierdził, ?e osoba, ktora deklaruje si? jako niewierz?ca, nie mo?e oczekiwa?, ?e nie b?dzie miała kontaktu z osobami wierz?cymi, ich praktykami i symbolami religijnymi, bo byłoby to rownoznaczne z ograniczeniem swobody sumienia osob wierz?cych (Wyrok S?du Najwy?szego z dnia 20 wrze?nia 2013 r., sygn. akt II CSK 1/13) ? dodaje ekspert.

Zarz?dzenie narusza Konstytucj? RP

Czy urz?d mo?e nakaza? swoim pracownikom zdj?cie wisz?cych ju? symboli religijnych w miejscach, gdzie obsługiwani s? mieszka?cy miasta? Czy mo?e zakaza? ich wieszania?

?Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pa?stwem prawnym, przestrzegaj?cym zasady legalizmu (art. 2 i 7 Konstytucji RP z 1997 r.), zgodnie z ktor? organy i instytucje publiczne maj? obowi?zek przestrzegania obowi?zuj?cego porz?dku prawnego, co wyra?a si? w działaniu na podstawie i w granicach prawa. Wy?ej wymienionym podmiotom nie wolno realizowa? zasad i norm, ktore s? sprzeczne z obowi?zuj?cym porz?dkiem prawnym . Konstytucja RP w art. 25 ust. 2 nie posługuje si? poj?ciem ?neutralno?ci ?wiatopogl?dowej”, lecz ?bezstronno?ci ?wiatopogl?dowej”, ktora, jak zauwa?ył S?d Apelacyjny w Szczecinie, oznacza ??yczliwe zainteresowanie” i ??yczliwe podej?cie” do religijno?ci (Wyrok S?du Apelacyjnego w Szczecinie z 25 listopada 2010 r., sygn. akt I ACa 363/10). Dlatego osoby niech?tne obecno?ci krzy?a w miejscu pracy, nie maj? prawa wymaga? od swojego podwładnego, czy wspołpracownika zaniechania korzystania z tego symbolu” ? przekonuje Bernarci?ski.

Jak dodaje, decyzja o eksponowaniu albo nieeksponowaniu tych symboli w budynku u?yteczno?ci publicznej musi odpowiada? konstytucyjnym zasadom dotycz?cym korzystania z wolno?ci sumienia i religii (przede wszystkim art. 25 i 53 Konstytucji RP).

Prawnik zwraca te? uwag?, ?e zasada wyra?ona w art. 25 ust. 2 Konstytucji wprowadza obowi?zek nieingerowania władz publicznych w zastane stosunki ?wiatopogl?dowe i wynikaj?ce z tego konsekwencje. Z artykułu tego wynika tak?e, ?e władze publiczne s? zobowi?zane do zapewnienia ka?demu mo?liwo?ci swobodnego wyra?ania pogl?dow (tak?e religijnych) w ?yciu publicznym, a wi?c tak?e w szkole.

?W ?wietle tych regulacji władze publiczne maj? obowi?zek przyj?? rol? gwaranta mo?liwo?ci ekspresji religijnej w przestrzeni publicznej. Za sprzeczne z zasad? bezstronno?ci nale?y uzna? podejmowanie przez władze publiczne ? zarowno na etapie tworzenia, jak i stosowania prawa ? jakichkolwiek rozstrzygni??, ktorych podstaw? stanowiłby stosunek obywateli do religii lub innych przekona? ?wiatopogl?dowych czy filozoficznych” ? stwierdza Bernaci?ski.

Zdaniem eksperta bezstronno?? władz publicznych w ?adnym wypadku nie mo?e oznacza? zaanga?owania si? ich w jakiekolwiek działania laicyzacyjne. Takie działania s? wprost sprzeczne z zasad? bezstronno?ci, poniewa? stanowi? aktywne wsparcie okre?lonej ideologii, a wr?cz jej afirmowanie. W zwi?zku z powy?szym, decyzj? o usuni?ciu symboli religijnych czy zakaz ich ekspozycji trzeba uzna? za sprzeczne z zasad? bezstronno?ci ?wiatopogl?dowej władz publicznych.

Prawnik zaznaczył, ?e skoro obecno?? symboli religijnych w przestrzeni publicznej stanowi immanentny element prawa do uzewn?trzniania swoich przekona? religijnych, jego ograniczenie mo?e nast?pi? tylko w drodze ustawy (art. 53 ust. 5 Konstytucji RP).

Wobec powy?szego nale?y uzna?, ?e zarz?dzenie Prezydenta Warszawy narusza gwarantowan? konstytucyjnie wolno?? sumienia i religii oraz nakaz zachowywania bezstronno?ci ?wiatopogl?dowej władz publicznych wraz z dyrektyw? zapewnienia swobody wyra?ania przekona? w ?yciu publicznym, a tak?e nie spełnia konstytucyjnych przesłanek ograniczania wolno?ci i praw człowieka ? podsumował Łukasz Bernaci?ski.