La gramatica (var. gramatica ^{[1] [2]} ) es l'ensemble de las estructuras propias a ua lenga o la descripcion d'aqueras estructuras e deu lor foncionament. Per extension, es tanben aperat gramatica un manuau o un ensemble de documents que balhan ua descripcion de las reglas gramaticaus d'ua lenga .

Etimologia [ modificar | Modificar lo codi ]

Lo mot gramatica provien deu grec ancian γραμματικ? τ?χνη ( grammatik? techn? ) que significa ≪ art de las letras ≫ ^[3] . Aqueth mot es present, devath ua forma similara, dens mei d'ua lenga europea  : grammar en angles , grammaire en frances , grammatik en alemand , gramatika en basco , etc.

Los tipes de gramatica [ modificar | Modificar lo codi ]

Mei d'un tipe de gramatica existeishen. Son generaurament definits en foncion de l'objectiu deu son autor. Ua gramatica normativa (o prescriptiva ) es ua gramatica que permet d'establir ua lenga estabilizada e coerenta. Permet donc de presentar una norma linguistica e respon a las necessitats de l'ensenhament e d'ua comunicacion larga. Aqueth tipe de gramatica es donc destinada prumer aus ensenhaires , aus escolans e aus estudiants . Ua gramatica tradicionala es sovent similara a ua gramatica prescriptiva que conten las reglas usuaument utilizadas ta escriver o parlar la lenga, mes pot contenir d'errors.

Ua gramatica descriptiva es ua gramatica que balha ua descripcion metodica e objectiva de l'utilizacion contemporanea o istorica d'ua lenga peus grops de populacion o per ua comunautat linguistica . Es un aprochi que se concentra suu emplec estandard e informau de la lenga dens la vida quotidiana. Las gramaticas descriptivas permeten donc l'evolucion de las lengas en favorizar l'evolucion deu limit enter formas correctas e incorrectas. Los gramaticians e los diccionaris adoptan generaument aquera vision dens los lors tribalhs ^[4] .

Las classificacions gramaticaus [ modificar | Modificar lo codi ]

Los exemples presentats dins aqueth paragraf son gessits de l' occitan . Las definicions avancadas son generaument aplicablas dens autas lengas . Mes lo foncionament de las categorias dens aqueras lengas pot estar diferent. Per exemple, los adverbis , invariables en occitan, poden variar de mei d'ua faicon dens autes espacis linguistics (derivacion ^[5] , sufixacion ^[6] , etc.).

Las categorias gramaticaus [ modificar | Modificar lo codi ]

Las categorias gramaticaus designan los grops de mots aparentats. Aqueths mots hen partida de la medisha categoria pr'amor qu'an la medisha natura e la medisha foncion dens la frasa . La categoria d'un mot es atau un element centrau de son ≪ identitat ≫. Es donc generaument indicada dens los diccionaris . Lo nombre de categorias gramaticaus varia segon las lengas . En occitan , las categorias principaus son :

• lo nom (o substantiu ) es l'element centrau deu grop nominau e es lo sol element deu discors que posca designar entitats (personas, objectes, locs, ideas, etc.). Dens la frasa, un nom es generaument davantejat per un determinant e pot estar completat per diferents elements ( adjectiu , complement deu nom , etc.).
• l' adjectiu es un mot que caracteriza un nom ta exprimir ua qualitat, ua relacion o ua caracteristica deu nom.
• lo determinant es un element que davanteja generaument un nom e que constitueish dab aqueth nom un grop nominau dens la frasa. Es un actualizator que permet d'integrar un nom dens lo discors en balha'u un referent (es a diser de'u ligar a ua realitat).
• lo verbe , element principau deu grop verbau , es l'element a l'entorn deu quau s'organiza generaument ua frasa. Es un element variable tocat per mantuas categorias (persona, nombre, temps, mode, aspecte, etc.).
• lo pronom es etimologicament un element que remplaca un nom dens la frasa. Mes aquo ne correspon pas tostemps a la realitat e, generaument, un pronom ne remplaca pas un nom isolat mes meileu un grop nominau sancer. I a tanben quauques pronoms que ne remplacan pas nat nom.
• l' adverbi es un element invariable que se restaca a un aute element de la frasa ( verbe , adverbi , adjectiu , etc.). Es un element facultatiu de la frasa e, generaument, nat element ne despend d'eth.
• la preposicion es un mot invariable que serveish a religar dus elements d'ua frasa.
• la conjoncion es un element invariable que permet de coordinar o de subordinar partidas d'ua frasa.
• l' interjeccion es un element invariable qu'a un rotle estilistic e expressiu.
• l' enonciatiu es ua especificitat de l' occitan gascon ^[7] . Es un morfema gramaticau invariable qu'a un rotle estilistic e expressiu

Las foncions sintaxicas [ modificar | Modificar lo codi ]

Las foncions sintaxicas designan las foncions d'un mot o d'un grop de mots dens una frasa simpla o complexa en considerar las lors relacions sintagmaticas dab los autes mots e grops de mots ^[8] . En occitan , las foncions se destrian generaument en duas categorias que son las foncions primarias e segondarias. Las foncions primarias, que dependen deu verbe , e las foncions segondarias que dependen d'un aute element de la frasa. Dens las foncions primarias, i a las que son essenciaus. Si aqueths elements son tirats, la frasa perd la soa gramaticalitat, es a dire la conformitat aus principis de foncionament reconeishuts de tots. Pasmens, dens las foncions primarias, i a tanben las que accessorias. Si aqueths elements son tirats, la frasa conserva la soa gramaticalitat au pretz d'ua perta d' informacion . Las foncions segondarias son totas accessorias. Corresponden aus alargaments deus constituents magers de la frasa. Exemples de foncions sintaxicas son :

• lo subjecte es l'element que balha au verbe las marcas de la persona e dau nombre.
• lo predicat es la partida de la frasa que contien lo verbe e que s'opausa au subjecte.
• los complements d'objecte directe e complements d'objecte indirecte son elements que balhan ua informacion suu verbe .
• lo complement circonstanciau ne son pas elements indispensables au foncionament d'ua frasa . A pas nada placa determinada dens la frasa e pot marcar lo loc, lo temps, ua qualificacion... La mager part deu temps es un grop nominau, mes pot estar tanben un adverbi , un gerondiu , un infinitiu , una construccion participiau o ua proposicion subordinada conjontiva.

Los cas gramaticaus [ modificar | Modificar lo codi ]

Los cas gramaticaus son treits gramaticaus associats au nom , au pronom , a l' adjectiu e au determinant . Exprimeishen la soa foncion sintaxica dens la proposicion o lo son rotle semantic en raport dab lo proces exprimit peu verbe . Per exemple, l' acusatiu es lo cas deu complement d'objecte directe .

Annex [ modificar | Modificar lo codi ]

Ligams internes [ modificar | Modificar lo codi ]

Ligams externes [ modificar | Modificar lo codi ]

• Lo Congres permanent de la lenga occitana , site generau sus la gramatica de l'occitan : [3] .

Bibliografia [ modificar | Modificar lo codi ]

• (ro) Angela Bidu-Vr?nceanu et al., Dic?ionar general de ?tiin?e. ?tiin?e ale limbii , Editura ?tiin?ific?, 1997.
• (fr) Henri Frei, La grammaire des fautes. Introduction a la linguistique fonctionnelle. Assimilation et differenciation, brievete et invariabilite, expressivite , Slatkine Reprints, 1971.
• (en) Carol Genetti, How Languages Work: An Introduction to Language and Linguistics , Cambridge University Press, 2014.
• (ru) Иван Харалмпиев, Лекции по история на българския книжовен език до Възраждането. Теоретични и методологични въпроси , Велико Търново, Фабер.

Notas e referencias [ modificar | Modificar lo codi ]