La cirurgia (del grec χειρουργι? - lit. "Trabalh manual") es una practica terapeutica qu'implica la manipulacion e que pressupausa l'acces al dedins de l'organisme per la perforacion o l'incision de la pel. S'aplica a las activitats cruentas qu'an per fin de reparar o palliar mejans de manipulacions manualas amb diferents instruments lo damatge causat per unas malautias o autras causas. Un metge especializat dins aquesta disciplina es un cirurgian. La cirurgia se interven basicament dins los domenis seguents:

1. Estructura perforada o sagnant.
2. Estructura (viscera) tampada.
3. Estructura anormala = Trop (tumor gaireben totjorn, mas pot esser un aneurisma o meningioma).
4. Dolor (pot fin finala esser l'unic mejan de lo palliar -radiculotomia p. Ex.-).

Es important soslinhar que la cirurgia en plan forca escasencas cal pas representar la darriera alternativa, mas se la de causir, jos pena de practicar un tractament tardier d'un problema, (aquo es subretot valid en cirurgia de la popa).

Istoria [ modificar | Modificar lo codi ]

L'origina d'aquel mot proven del grec (cheir, man e ergon, trabalh). Se la medecina es l'art de garir, la cirurgia es l'art de garir amb las mans.

Antiquitat [ modificar | Modificar lo codi ]

A l'epoca de la Roma e Gecia anticas, la cirurgia era considerada coma la tresena partida de l'art medical. Appuleu Cels dins un de sos libres explicava: " La tresena partida de l'art medical es la de garir amb la man. S'utilizan pas de medicaments ni de regims, s'agis amb la man ".

Los cirurgians e los metges gaireben fasian convivencia, fins al moment ont la filosofia se'n prenguet de la medecina e los metges de venir de filosofs que soscavan sus las malautias e de predominar sus lors accions la retorica: la terapeutica per la paraula.

Atal la terapeutica per la man passet als ciutadans de classa inferiora. Galen , un dels grands metges de l'istoria, foguet un metge celebre e cirurgian de gladiadors alara qu'era a Pergam, mas quand se trapet a Roma venguet metge de l'aristocracia e dels emperaires e daisset la cirurgia.

Pauc a pauc se realizet una separacion entre medecina e cirurgia que se redusigava pas qu'al segle XVI .

Per exemple en 1240 l'emperaire Frederic II establiguet un plan d'estudis pels cirurgians mai redusits qu'aquel pel metges. Es a dire, l'art manual meritava pas la consideracion del saber scientific. Es l'epoca dels cirurgians barbiers, obriers manuals, non clergues, que sabian pas lo latin e que a causa de lor abiletat amb lo cotel de rasar eran plan capables d'incisar los abscesses e d'extaire las tumors, mas avian pas cap de preparacion medicala teorica.

Renaissenca [ modificar | Modificar lo codi ]

A partir de la Renaissenca al segle XVI tan las obras anatomicas de Vesalio coma l'obra de Ambroise Pare son lo ponch de partenca del novel concepte de la cirurgia, se basant sus de coneissencas anatomicas e en l'aprendissatge dins los espitals. De fach Pare era un cirurgian barbier, fins a que se'n aneta Paris e comencet a trabalhar a l' Hotel-Dieu .

Lo recisol de la cirurgica se produsiguet tanben a Anglaterra, Italia, Alemanha e Espanha.

La sciencia de basica de la Medecina e subretot de la Cirurgia foguet l' Anatomia . Al segle XVIII s'apondet l'Anatomia Patologica (Morgagni) e la cirurgia experimentala (John Hunter).

Segle XIX [ modificar | Modificar lo codi ]

Fin finala al segle XIX lo desvolopament de la Fisiologia (Claude Bernard) e sustot l'apareission de la Microbiologia (Pasteur e Koch) fagueron un cambiament complet contra l'aprochi de las malautias internas.

La cirurgia s'establissia coma la sciencia de las malautias externas, la situacion al comencament del segle XIX era que l'acte cirurgical contunhava a esser malaisit e de naut risc, amb une mortalitat entre lo 50 e 70% dels pacients operats. Tres problemas: la dolor , l' infeccion e l' emorragia .

Dolor [ modificar | Modificar lo codi ]

Per redusire la dolor dels pacients s'utilizava lo freg, l'alcool, l' opi , l' ashish , diferentas plantas coma la jusquiama , lo cambe indian... al segle XIX s'introdugueron e ensajadas diferentas substancias coma l'oxid nitros, l'eter sulfuric e lo cloroform, aqueste darrier foguet forca utilizat fins al comencament del segle XX.

Infeccion [ modificar | Modificar lo codi ]

La persona mai coneguda al subjecte es Lister que comencet a tractar las feridas amb de substancias antisepticas, amb acid fenic, solucions d'oli fenicata... Las teorias de Lister se basavan a considerar totas las feridas coma infectadas e un aspecte forca important foguet l'introduccion del concepte de asepsia , e d'insistar sus las recomandacions de Pasteur de repectat l'obligacion pels cirurgians de se lavar las mans e d'utilizar de material passat a de nautas temperaturas.

Emorragia [ modificar | Modificar lo codi ]

Dempuei sempre s'utilizava la cauterizacion dels vaissel saguins e a partir de Pare s'impauset la ligadura dels vaissels, mai tard fogeron introduchas las pincas emostaticas. Cal soslinhar la primiera transfusion sanguina umana, que data de 1825 (Syng a Filadelfia). Ja avia estat ensejada amb sang de feda en 1667 a Franca, mas enebida pel cors medical de Pares e tanben a Italia. E foguet pas abans 1900 que se descobrigueron los tipes sanguins A,B,0 e pas abans 1940 que fogueron disponiblas de tecnicas de compatibilitat crosada, anticoagulacion e de conservacion de la sang.

Segle XX [ modificar | Modificar lo codi ]

Los darriers ans del segle XIX e los primiers del XX se caracterizeron per l'activitat de grands cirurgians, que amb de coneissencas coma l'asepsia, l'antisepsia, l'anestesia e lo perfeccionament cirurgical aumenteron las primieras en menas d'operacions que fins alara jamai s'eran realizadas: gastrectomia (1885), colecistectomia (1882), apendicectomia (finales del segle XIX), toraxoplastia, tiroidectomia, tumors ipofisarias, suturas vascularas, tractament cirurgical dels aneurismes...

Cirurgia actuala e perspectivas futuras [ modificar | Modificar lo codi ]

La Segonda Guerra Mondiala representet per la Cirurgia lo besonh, pas sonque de melhorar l'abiletat manuala, mas de resolvre tanben los problemas metabolics associats a las malautias cirurgicalas e aqueles que seguisson las consequencias de la quita accion cirurgicala.

Apareisson aital l'equilibri idroelectrolitic, la responsa neuroendocrinala a l'agression, la choc cirulatori , la composicion corporala, la nutricion e l' immunologia .

Lo ponch de partenca foguet en 1952 amb la publicacion per Francis Moore de son libre "Metabolic Care of Surgical Patient"

Fin finala dins la cirurgia actuala ja desapareguet lo cirurgian general, que tractava quina malautia cirurgicala que sia dempuei una fractura fins a una peritonitis, per se veire apareisser totas las especialitats cirurgicalas (neurocirurgia, cirurgia vasculara, traumatologia, cirurgia plastica, etc.). L'especialitat nomenada Cirurgia Generala e de l'Aparelh Digestiu es, benleu, aquesta que semblabla mai als ancians cirurgians classics, mas dins la majoritat dels espitals se consacran a l'aparelh digestiu, la patologia cirurgicala endocrinala, compresa la quita glandularia e lo tractament de las ernias de la paret abdominala. ^[1]

Un capitol especial es aqueste de la trasplantacion d'organs, que, malgrat que son intimament implicadas d'autras especialitats coma l'immunologia, la microbiologia, las malautias infecciosas, las diferentas especialitats (nefrologia, cardiologia, pneumologia, epatologia, etc.), la basa de son evolucion sempre se faguet dins la cirurgia, los cirurgians essent los grands impulsors de las avancadas dins aqueste camp tan atractiu e important de la medecina.

Perspectivas [ modificar | Modificar lo codi ]

Las perspectivas pel futur dins l'evolucion de la cirurgia son:

• Consolidacion de la cirurgia pauc invasiva: practicar d'operacions magers per d'incisions pichonas mejans de tecnicas d'imatge de nauta tecnologia. Tanben nomenada cirurgia videoassistida, endoscopica o laparoscopica. La presencia de la robotica pels cirugians, que comandan de tecnicas cirurgicalas determinadas, mai sovent delicadas, a de robots.

• L'aparicion de las especialitats dins las especialitats, lo nomenat superespecialistes (cirurgians de colon o de fetge o d'esofag dins de l'aparelh digestiu, de genolh, colomna vertebrala o de la man dins de la ortopedia, eca.).

• Predominanca de la sciencia sus l'art, compres coma l'accion manuala o instrumentala mai o mens espectaculara. Lo tractament cirurgical deu esser basat sus la prova scientifica, coma los tractaments farmacologics e los cirurgians, subretot los universitaris, devon promoure de trabalhs d'investigacion clinica cirurgicala per evalurar scientificament sas tecnicas e al dessus totes sos autres resultats.

• Trabalh en equipa, multidisciplinaria, amb de metges d'especialitats ligadas a las malautias que caldra tractar cada cirurgian. Es l'integracion de las diferentas disciplinas: per exemple la cardiologia e la cirurgia cardiaca, l'epatologia e la cirurgia de l'aparelh digestiu, la pneumologia e la cirurgia toraxica, la neurologia e la neurocirurgia, etc. E de mai amb las disciplinas basicas subretot lo diagnostic per l'imatge e l'anatomia patologica.

Formacion del cirurgian [ modificar | Modificar lo codi ]

L'actual sistema de formacion dels cirurgians basats dins la residencia dins los espitals foguet establida ja per Langenbeck al segle XIX en Alemanha. Entre sos discipols cal destacar Billroth e Kocher. Als EUA aqueste sistema de formacion dels cirurgians foguet introduch per Halsted e Osler tanben a fins del segle XIX.

Los cambiaments que se produgeron amb los ans dins los diferents paises se veson sobretot dins los aspectes del recrutament, la durada del periode de formacion, lo sistema de dintrada, l'evaluacion finala, etc.

Cirurgia laparoscopica o celioscopia [ modificar | Modificar lo codi ]

Es una tecnica cirurgicala que se practica amb d'incisions pichonas, utilsant l'assistencia d'una camera video que permet a l'equipa medicala de veire lo camp cirurgical a l'interior del pacient e far de i far de manipulcions.

Son d'intervencions pauc invasivas qu'evitan las grandas talhadas al bistori requerits per la cirurgia duberta o convencionala e fan possible, donc, un periode postoperatori forca mai rapid e confortable.

Referencias [ modificar | Modificar lo codi ]

Ligams externes [ modificar | Modificar lo codi ]

• Que es la cirurgia laparoscopica? (Castelhan)