1900
?: abandon de la
poligamia
per lei mormons.
1901
?: independencia oficiala d'
Australia
(1
er
de genier). Pasmens, dins lei fachs, la politica de l'illa demoret forca influenciada per aquela dau
Reiaume Unit
fins a la
Segonda Guerra Mondiala
. Dins aquo, aquo permetet l'adopcion de diversei
leis
progressistas coma l'extension dau drech de vote e de candidatura ais eleccions ais fremas (blancas solament). Aquela decision s'apliquet sus tot lo territori franc de l'illa de
Tasmania
ont intret pas en vigor avans
1903
.
1902
?: en
Martinica
, destruccion totala de la vila de [Saint-Pierre (Martinica)|Saint-Pierre]] per una erupcion de la
Montanha Pelada
(29?000 morts).
1902
?: tractat d'amistat entre
Japon
e lo
Reiaume Unit
.
1902
?: fondacion de la
vila
de
Dire Dawa
per la companhia en carga de la bastida dau camin de ferre entre
Jiboti
e
Addis Abeba
. L'endrech foguet chausit per venir un centre logistic important (obrador de reparacion dei
trens
... etc.) e es d'ara endavant la segonda vila etiopiana.
1902
?: presa de
Riyad
per
Abdalaziz ibn Saud
.
1902
?: independencia oficiala de
Cuba
apres quatre ans d'ocupacion militara
estatsunidenca
. Dins lei fachs, l'illa demoret sota l'influencia de
Washington
.
1903
?: destruccion definitiva dau
Califat de Sokoto
per lei
Britanics
. Lo califa
Muhammadu Attahiru I
er
foguet tuat a la
batalha de Burmi
. En revenge, lei sultans qu'accepteron lo
protectorat
britanic
garderon son poder.
1904
?: campanha de conquista d'
Ogaden
per
Etiopia
.
1904
?: per contentar lo partit dei captaus
mexicans
? sosten important dau regime ? Porfirio Diaz acceptet de prolongar de doas
annadas
suplementarias lo mandat de cada governador de provincia. Pasmens, apres aquela crisi interna, la situacion interiora s'agravet e lo partit dei tecnocratas centralistas dichs
cientificos
abandonet lentament lo regime.
Fichier:Surviving Herero.jpg
Subrevivents hereros de la retirada a travers de
Kalahari
.
1904-1905
?: dins lo
Sud Oest African
, revouta indigena menada per lo cap herero
Samuel Maharero
. Causada per la sasida dei terras agricolas d'aqueu poble, entrainet d'atacas violentas contra lei posicions alemandas. La reaccion de
Berlin
foguet forca violenta e entrainet la quasi exterminacion dau poble herero. Aqueu chaple es uei considerat coma lo premier genocidi moderne.
Fotografia
de
San Francisco
apres lo
terratrem
de
1906
.
1906
?:
terratrem de San Francisco
(aperaqui 3?000 morts). D'una magnitud de 7, entrainet de degalhs importants dins la vila.
Fotografia
dau
HMS Dreadnought
vers 1906-1907.
1906
?: illustrant la
corsa ais armaments
en
Europa
, intrada en servici dins la marina
britanica
dau
cuirassat
HMS Dreadnought
. Conjugant una poissanca de fuoc importanta, un
blindatge
espes e una
velocitat
auta, revolucionet l'armament navau e venguet la norma fins a la
Segonda Guerra Mondiala
.
1906-1907
?: dins la
Peninsula Arabia
, combats importants entre lei Ibn Saud e una coalicion, sostenguda per leis Otomans, de plusors clans.
1907
?: independencia de
Nova Zelanda
. Pasmens, lo pais demoret sota l'influencia directa de
Londres
fins a la
Segonda Guerra Mondiala
.
Partiment de Persia entre zonas russas e britanicas.
1907
?: signatura de la
Convencion Anglorussa de 1907
. Organizet lo partiment dau Persia entre zonas d'influencia russa, britanica e neutra.
1907
?: en
Etiopia
, apres una ataca d'
apoplexia
dau negus
Menelik II
l'annada precedenta, creacion d'un govern sus lo model europeu amb la creacion d'un gabinet dei ministres.
1907
?: en
Jamaica
,
terratrem
dins la
capitala
Kingston
que causet mai de 1?000 morts (14 de genier).
1907
?: establiment d'un
protectorat
japones
sus la
peninsula
de
Corea
.
Fotografia de
Messina
apres lo
terratrem
e lo
tsunami
de 1908.
1908
?:
terratrem
dins la region de
Messina
(28 de decembre) qu'entrainet la destruccion de la vila en causa d'un
tsunami
. Aperaqui 80?000 abitants fogueron tuats e lo
govern
italian penset un temps cubrir la vila de
cauc
per defugir d'epidemias e l'abandonar.
1908
?: violenta
explosion
(10-15 Mt) en
Siberia
Centrala que destruguet 2?000 km² de
seuva
. L'origina de l'eveniment es pas totalament segura mai sembla d'esser liada a l'explosion d'un
asteroide
o d'una
cometa
dins lei jac inferiors de l'
atmosfera
. En causa dei dificultats per agantar la region, ges d'expedicion poguet i arribar avans
1927
.
1909
?:
terratrem de Lambesc
(46 morts).
1909
?: premiera greva generala de l'administracion francesa.
1909
?: fondacion de la vila de
Tel Aviv
.
1900
?: assai dau premier
prototipe
de
fusiu mitralhaire
per l'armada
italiana
. Pasmens, l'arma avia mai d'un problema de concepcion e foguet pas adoptada per leis Italians. Lei Britanics l'assaieron tanben e arriberon a la meteissa conclusion.
1900
?: eeclipsi totau de
Soleu
, visible en un arc de vision que s'estendia dempuei
Porto
,
Portugau
, fins a
Elx
, provincia d'
Alacant
,
Espanha
.
1900
?: invencion de la premiera turbina d'estanci de pression per l'
engenhaire
Auguste Rateau
(
1863
-
1930
). A respect deis autrei models de turbinas existents, permetet d'utilizar de velocitats de rotacion feblas amb de rendements importants.
Fotografia
de
Max Planck
en
1901
.
1900
?: premiera formulacion de la teoria quantica desvolopada per
Max Planck
(
1858
-
1947
). Aquo permetet d'explicar lo problema dau raionament dau
cors negre
e marquet una rompedura majora de l'istoria de la
fisica
car entrainet l'abandon de la
fisica classica
per lei questions regardant la descripcion dei fenomens microscopics. Permetet tanben lo desvolopament de plusors teorias quanticas au sen de diversei camps de la
fisica
o de la
quimia
.
1900
?: descuberta dei quatre grops
sanguins
per lo metge
austrian
Karl Landsteiner
(
1868
-
1943
). Fogueron dichs
A, B, AB e O
en
1910
. Aquo permetet de desvolopar tornarmai la tecnica dei transfusions sanguinas umanas.
1900
?: concepcion dau premier
forn d'arc electric
vertadier (→
1879
) per lo
Frances
Paul Heroult
(
1863
-
1914
). Permetent d'obtenir de
temperaturas
autas, aquela invencion foguet pauc a pauc utilizat per estudiar lei possibilitats de desvolopar una
siderurgia
electrica. Pasmens, aquo demoret longtemps una idea en causa dau cost important de l'
electricitat
. En revenge, permetet d'estudiar la produccion d'
aliatges
d'
aciers
especiaus.
1900
?: comencament dei trabalhs de
Victor Grignard
(
1871
-
1935
) sus leis
organometallics
, especialament aquelei de
magnesi
. Utilizats dins mai d'un sintesi o d'un proces de
catalisi
, aquelei compausats anavan permetre un desvolopament important dei sintesis organics durant lo segle XX. L'autor de sa descuberta foguet guierdonat dau
Premi Nobel de Quimia
en
1912
e leis
organomagnesians
son uei dichs
reactius de Grignard
.
1900
?: descuberta dau darrier gas rare (lo
radon
) per l'
Alemand
Ernst Dorn
(
1848
-
1916
).
1901
?: invencion de la premier maquina permetent de realizar un electrocardiograma dins lei condicions d'un espitau per lo metge
olandes
Willem Einthoven
(
1860
-
1927
).
1902
?: assai dau premier
dirigible militar
, destinat a la reconoissenca dau prat batalhier, desvolopat per l'
engenhaire
frances
Henri Julliot
. Pasmens, en causa dau desvolopament de l'aviacion, pus eficaca e rapida, aqueu concepte foguet pauc a pauc abandonat.
1902
?: intrada en servici dau premier
fusiu mitralhaire
operacionau desvolopat per l'
oficier
danes
Vilhelm Herman Oluf Madsen
(
1844
-
1917
). Inspiret una tiera d'armas que fogueron utilizadas fins ais annadas 1950 e la generalizacion dei
mitralhieras
leugieras.
1902
?: comercializacion dau premier
motor multisopapa
desvolopat per la companhia
francesa
Panhard & Levassor
.
1902
?: premiera publicacion permetent d'explicar l'existencia de la
radioactivitat
per lo fisician
britanic
Frederick Soddy
(
1877
-
1956
). Mencionet per lo premier cop l'existencia de desintegracions radioactivas. Soddy recebet lo
Premi Nobel de Quimia
en
1921
.
Fotografia
de l'erupcion de
1902
de la
Montanha Pelada
.
1902
?: apres l'erupcion catastrofica de la
Montanha Pelada
qu'entrainet la destruccion totala de la vila martiniquesa de Saint-Pierre, leis autoritats de diversei pais prengueron consciencia de la manca de conoissenca a prepaus deis erupcions
volcanicas
. Aquo marquet donc lo comencament de l'estudi scientific dei volcans e la
volcanologia
, branca alora forca menora de la
geologia
, venguet una sciencia vertadiera.
1902
?: premiera explicacion moderna dau foncionament dau
cancer
. Basada sus lei derivas dei mecanismes de division cellularia, foguet l'obra dau
zoologista
alemand
Theodor Boveri
(
1862
-
1915
). Son ipotesi foguet demostrada en
1915
per lo
biologista
estatsunidenc
Thomas Hunt Morgan
(
1866
-
1945
).
1902
?: acabament de la concepcion dau
proces Ostwald
per l'
Alemand
Wilhelm Ostwald
(
1853
-
1932
). Basat sus una tiera de reaccions permetent de transformar l'
amoniac
en
acid nitric
, permetet de provesir d'importantei quantitats de materia premiera ais industrias productritz d'engrais azotats e d'
explosius
(→
1899
e
1913
).
1903
?: invencion de la premiera
turbina
d'explosion per Armengaud.
1904
?: desvolopament dau premier fusiu semi-automatic (lo
Mondragon M1908
mexican
) que foguet largament adoptat e inspiret diverseis armas de concepcion similara fins a la generalizacion dei
fusius d'assaut
.
1905
?: invencion dau
turboalternator
per l'
engenhaire
sois
Charles Carroll Brown
(
1859
-
1946
) que capitet de coplar una
turbina
amb un
alternator
. Aquo permetet de trobar dei fonts d'energia capablas de produrre de poissancas largament superioras ai turbinas de vapor existentas e favorizet l'electrificacion de l'industria.
1905
?: a partir de la teoria quantica publicada en
1900
,
Albert Einstein
demostret lei naturas ondulatoria e corpuscularia de la
lutz
. Expliquet tanben lo desplacament de la
lutz
per quantitats definidas que fogueron dichs
fotons
. Enfin, establiguet l'invariancia de la velocitat de propagacion deis ondas electromagneticas.
1905
?: publicacion d'una teoria per
Daniel Moreau Barringer
explicant l'origina dau
Meteor Crater
per l'impacte d'una
meteorita
.
1906
?: descuberta dau
tresen principi
de la
termodinamica
per
Walther Hermann Nernst
(
1864
-
1941
).
1906
?: en
matematicas
, premiera formulacion dau concepte d'
espaci metric
dins la tesi dau matematician
frances
Rene Maurice Frechet
(
1878
-
1973
). L'idea venguet pauc a pauc una nocion centrala en
analisi matematica
[1]
1907
?: descuberta dau premier
asteroide
troian
de
Jupiter
, lo futur
(588) Achilles
. Apres doas descubertas similaras en
1906
e
1907
, l'existencia dei troians foguet oficializada per la comunautat scientifica.
1907
?: comercializacion dau premier sistema de fotografia color d'usatge relativament simple?: l'
Autochrome
dei
fraires Lumiere
. Era una tecnica de fotografia sus placa de veire que necessitava totjorn de temps de pausa longs ? problema recurrent dei tecnicas de fotografia color dempuei son aparicion en
1861
? e un tractament complex. De mai, la sensibilitat era limitada e per generalizar l'usatge de la fotografia color, sera necessari d'esperar l'aparicion dei premiers films color dins lo corrent deis ans 1930 (→
1935
).
1908
?: invencion dau premier film fotografic transparent e segur (es a dire sensa
nitrocellulosa
) per la companhia
estatsunidenca
Kodak
. Leugiers e practics, lei films fotografics domineron la fotografia fins a la generalizacion de la
fotografia numerica
au comencament dau segle XXI.
1908
?: premiera liquefaccion d'
eli
per lo fisician
olandes
Heike Kamerlingh Onnes
(
1853
-
1926
).
1908
?: premiera sintesi d'una materia plastica transparenta dicha
cellofana
per lo quimista
sois
Jacques Edwin Brandenberger
(
1872
-
1954
).
1908
?: desvolopament d'un proces de sintesi d'
amoniac
per quimista
alemand
Fritz Haber
(
1868
-
1934
). Son metode foguet industrializat tre
1909
per
BASF
.
1909
?: depaus de brevet depintant la concepcion dau premier
silencios
desvolopat per
Hiram Percy Maxim
(
1869
-
1936
).
1909
?: debanament de l'
experiencia de Rutherford
(realizada per
Hans Geiger
e
Ernest Marsden
). Aguet un rotle decisiu dins lo desvolopament dau model de l'
atom
moderne car permetet d'establir l'existencia dau nucleu atomic.
1909
?: introduccion de la nocion de
pH
per descriure l'
aciditat
per
Soren Sorensen
(
1868
-
1939
).
1909
?: premiera sintesi de la
baquelita
per lo quimista
estatsunidenc
Leo Baekeland
(
1863
-
1944
).
- Leopoldo Alas
, escrivan
espanhou
.
- Machado de Assis
, escrivan
brasilier
.
- Victor Balaguer
, poeta
catalan
.
- Frederic Auguste Bartholdi
, esculptor frances.
- Henri Becquerel
,
fisician
frances
.
- Ludwig Boltzmann
, fisician austrian.
- Giosue Carducci
, escrivan italian.
- Pau Cesana
, pintre provencau.
- Antoine Alphonse Chassepot
, engenhaire frances.
- Anton Checov
, escrivan rus.
- Cixi
, emperatritz e regenta chinesa.
- Jean-Baptiste Clement
, revolucionari e cantaire frances.
- Per Teodor Cleve
, quimia e
geolog
suedes
.
- Grover Cleveland
, president estatsunidenc.
- Stephen Crane
, escrivan estatsunidenc.
- Euclides da Cunha
, escrivan brasilier.
- Pierre Curie
,
fisician
frances
.
- Gottlieb Daimler
, engenhaire e
industriau
alemand
.
- Alexis Damour
,
quimista
frances
.
- Edouard Delamare-Deboutteville
, inventor e
industriau
frances
.
- Elie Ducommun
, escrivan sois.
- Antonin Dvo?ak
, compositor chec.
- Francesc Ferrer
, pedagog catalan.
- Adolf Fick
,
fisiologista
alemand
.
- George Fosbery
,
oficier
e inventor
britanic
.
- Eugeni Garcin
, jornalista e escrivan occitan.
- Richard Jordan Gatling
,
engenhaire
estatsunidenc
.
- Paul Gauguin
, pintre frances.
- Joseph Glidden
, inventor
estatsunidenc
.
- Zenobe Gramme
,
engenhaire
belga
.
- Felix Gras
, escrivan provencau.
- Edvard Grieg
, compositor norvegian.
- Benjamin Harrison
, president
estatsunidenc
.
- Charles Hermite
,
matematician
frances
.
- Theodor Herzl
, filosof
judieu
.
- Henrik Ibsen
, dramaturg norvegian.
- Jules Janssen
, astronom
frances
.
- Alfred Jarry
, escrivan frances
- Joseph Joachim
, violonista ongres.
- Alexander Kielland
, escrivan norvegian.
- Alexandre Langlada
, poeta de Montpelhier.
- Etienne Lenoir
,
engenhaire
frances
.
- Leopold II
, rei de
Belgica
.
- Maxime Lisbonne
, revolucionari frances.
- Prosper-Olivier Lissagaray
, revolucionari e
istorian
frances.
- Cesare Lombroso
, metge italian.
- Dmitrii Mendeleiev
, quimista rus.
- Adolph von Menzel
, pintre alemand.
- Sextius Michel
, poeta occitan.
- Alphonse Milne-Edwards
,
zoologista
frances.
- Henri Moissan
, quimista frances.
- Muhammadu Attahiru I
er
, califa de
Sokoto
.
- Friedrich Nietzsche
, filosof alemand.
- Rene Panhard
, engenhaire e
industriau
frances
.
- Alexi Peiret
, escrivan occitan.
- Leston Allen Pelton
, inventor
estatsunidenc
.
- Camille Pissarro
, pintre frances.
- Sully Prudhomme
, escrivan frances.
- Eca de Queiroz
, escrivan portugues.
- Cecil Rhodes
, explorator e ome d'afaires angles.
- Nikolai Rimskii-Korsakov
, compositor rus.
- Thomas Fitch Rowland
,
engenhaire
estatsunidenc
.
- Henry Morton Stanley
, explorador britanic.
- William Thomson (lord Kelvin)
,
fisician
irlandes
.
- Enric de Tolosa-Lautrec
, pintre frances.
- Albert Tornier
, escrivan, jornalista e politician occitan.
- Giuseppe Verdi
, compositor italian.
- Jules Verne
, escrivan frances.
- Leonce Verny
, engenhaire frances.
- Victoria
, reina dau
Reiaume Unit
.
- Oscar Wilde
, escrivan angles.
- Clemens Winkler
, quimista
alemand
.
- Emile Zola
, escrivan
frances
.
- ↑
(en)
C. C. Heyde e E. Seneta,
Statisticians of the Centuries
, Springer, 2001, p. 331.