Lufttrykk er trykket over eit omrade i atmosfæren , og det oppstar som følgje av vekta til lufta over omradet.

Luftmassar er paverka av det generelle lufttrykket inne i luftmassen, og dannar omrade med høgtrykk og lagtrykk . Lagtrykksomrade har mindre atmosfæriske masse over seg, medan høgtrykk har meir atmosfærisk masse over seg.

Luftmolekyla minkar eksponentielt med høgda, og derfor vil og lufttrykket minke med høgda. Sambandet mellom høgda og lufttrykket er ei tilnærming av første orden:

${\displaystyle \log _{10}P\approx {5-{h \over 15500}}}$,

der P er trykket i pascal (Pa) og h er høgda i meter . Dette viser at trykket i ei høgd pa 31 km er om lag 10 ^(5-2) Pa = 1000 Pa, eller 1 % av trykket ved havniva. Ei grov tilnærming som gjeld for dei første kilometerane over overflata er at trykket minkar med 100 hPa per kilometer.

Ei søyle med luft med ei flate pa 1 m ² veg om lag 98 000 k N . Sja Lufttettleik .

Standard atmosfæretrykk [ endre | endre wikiteksten ]

Standardatmosfære (symbol: atm) er ei maleeining for trykk, og er definert til a vere nøyaktig 1013,25 hPa . Denne verdien representerer det gjennomsnittlege trykket ved havniva pa breiddegraden Paris ligg pa.

Eit trykk pa 1 atm kan og skrivast som:

≡1,01325 bar

≡101,325 k Pa

≡1013,25 millibar (mbar, mb eller millib.)

≡760 torr

?1,033 227 452 799 886 kp/cm ²

?1,033 227 452 799 886 teknisk atmosfære

?1033,227 452 799 886 cm?H ₂ O, 4 °C ^[A]

^A Dette er ein generelt akseptert verdi for cm?H ₂ O, 4 °C. Det er produktet av 1 kp per kvadratcentimeter (ein teknisk atmosfære) multiplisert med 1.013 25 (bar/atmosfære) og delt pa 0.980 665 (et pond).

Ein standard atmosfære er standard trykk som blir brukt for hydrauliske krefter, i luftfart og oljeindustrien.

Midla trykk i havniva (MSLP eller QFF) [ endre | endre wikiteksten ]

Det midla trykket i havniva (mean sea level pressure, MSLP) er trykket ved havniva eller trykket pa land (som ikkje er i havniva) redusert til havniva ved a anta eit isotermisk lag ved temperaturen pa stasjonen.

Dette er trykket som verobservatørar vanlegvis rapporterer, og som ein kan sja i aviser eller pa fjernsyn. Nar eit barometer i heimen er sett til det same trykket som i lokale verrapportar, maler dei trykket redusert til havniva, og ikkje det verkelege lufttrykket.

Reduksjonen til havniva tyder at dei normale endringane i lufttrykket vil vere dei same for alle verstasjonar, uavhengig av kor høgt stasjonane ligg. Høgtrykk og lagtrykk er ikkje avhengig av geografisk forhold, og dette gjer at isobarar pa eit verkart blir eit nyttig verktøy.

For a male høgda til eit fly, brukar ein i luftfarten andre matar a redusere lufttrykket til havniva, enten QNH eller QFE

• QNH er ein metode der lufttrykket er redusert slik at høgdemalaren i flyet viser høgda flyplassen ligg i nar flyet star pa bakken. Med ISA (internasjonal standard atmosfære) temperaturforhold vil høgdemalaren male ei høgd over midlare havniva i nærleiken av flyplassen.

• QFE er ein metode der lufttrykket er redusert slik at høgdemalaren i flyet viser kor høgt flyet er over eit referansepunkt (vanlegvis rullebana) pa ein flyplass. Med ISA temperaturforhold vil høgdemalaren vise ei høgd over referansepunktet.

Midlare trykk i havniva er 1013,25 hPa. I flyverrapportar ( METAR ), blir QNH sendt rundt til heile verda i hektopascal (hPa), unntatt i USA og Canada som brukar eit anna system (inches of mercury). I verkoden treng ein berre tre tal, dei to siste tala i tillegg til første tal bak komma. T.d. blir 1013,2 hPa sendt ut som 132, 1000,0 hPa som 000, og 998,7 hPa som 987 osv. Dette kjem av at havnivatrykket svært sjeldan gar over 1050 hPa eller under 950 hPa. Det er likevel mogeleg a kome bade over og under desse verdiane. Ein tropisk syklon kan t.d. kome ned i trykk pa under 900 hPa.

Endring av lufttrykk med høgda [ endre | endre wikiteksten ]

Trykket endrar seg raskt, men jamnt, fra jordoverflata til det ytre rommet. Lista under her viser lufttrykket (som brøkdel av ein atmosfære) i forskjellige høgder. For a finne trykket (i kPa eller % av atm) i ei gitt høgde kan du bruke ein Høgdekalkulator

Lokale trykkvariasjonar [ endre | endre wikiteksten ]

Lufttrykket kan variere mykje pa Jorda, og desse variasjonane er viktige for a studere veret og klimaet . Sja høgtrykk eller lagtrykk for effektane trykkvariasjonane har pa veret.

Det høgaste malte lufttrykket nokon gong er 1086 hPa, og vart malt i Tosontsengel i Mongolia , 19. desember 2001 .

Det lagaste lufttrykket, som ikkje blei malt i ein tornado, er 870 hPa i samband med tyfonen Tip i det vestlege Stillehavet 12. oktober 1979. Rekorden i Atlanterhavet er pa 882 hPa i samband med orkanen Wilma 19. oktober 2005 .

Lufttrykket svingar opp og ned to gonger dagleg pa grunn av tidvasskrefter. Denne effekten er veldig sterk i tropiske omrade, og nesten lik null i polare omrade. Grafen øvst pa sida viser denne daglege variasjonen i Nord-Europa. I tropane kan endringa vere sa mykje som 5 hPa. Desse variasjonane har ein rytme pa bade 24 og 12 timar.

Lufttrykk forklart ut fra vasstrykk [ endre | endre wikiteksten ]

Lufttrykket blir ofte malt med eit kvikksølvbarometer , og ei høgd pa om lag 760 mm med kvikksølv blir ofte brukt for a illustrere (og male) lufttrykket. Men sidan folk flest vanlegvis ikkje kjem i kontakt med kvikksølv, kan vatn vere ein meir nyttig mate a forklare lufttrykket i atmosfæren pa. Eit trykk pa ei atmosfære er det trykket som ma til for a løfte vatn om lag 10,3 m. Sa ein dykkar som er pa 10,3 m djup i ferskvatn vil oppleve eit trykk pa om lag 2 atmosfærar (1 atm fra luft og 1 atm fra vatnet)

Sja og [ endre | endre wikiteksten ]

• Hydrostatisk likning

Referansar [ endre | endre wikiteksten ]

1. US Department of Defense Military Standard 810E
2. Burt, Christopher C., (2004). Extreme Weather, A Guide & Record Book . W. W. Norton & Company ISBN 0-393-32658-6
3. U.S. Standard Atmosphere, 1962 , U.S. Government Printing Office, Washington, D.C., 1962.
4. U.S. Standard Atmosphere, 1976 , U.S. Government Printing Office, Washington, D.C., 1976.

Bakgrunnsstoff [ endre | endre wikiteksten ]

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Lufttrykk

• Filmar om eksperiment med lufftrykk fra Georgia State University si HyperPhysics nettside. (krev QuickTime )