Banan er ei avlang frukt som opphavleg kjem fra Søraust-Asia . Banantreet er ein gamal kulturplante, og vert i dag dyrka i det tropiske beltet langs ekvator bade i Amerika , Asia og Afrika . Det finst ulike typar bananplantar som alle høyrer til familien Musa .

Klassifisering [ endre | endre wikiteksten ]

Botanisk er bananen eit bær , men i Noreg vert ho sett pa og brukt som frukt . Etter jødisk halakha (religiøs lov) blir bananen rekna som grønsak av di bananpalmen berre set frukt ein gong.

Banansortar [ endre | endre wikiteksten ]

Plantane Musa acuminata og hybriden Musa x paradisiaca er dei som gjev bananer som blir eksportert fra dyrkingsomrada til mellom anna Noreg.

Den fruktbananen som vert seld i mest alle fruktdiskar i Noreg, er Cavendish-banan . Han er stor og gul og inneheld om lag 110  kcal . Den viktigaste grunnen til at han er den mest populære importbananen, er at han er svært motstandsdyktig mot sjukdomar. Dette er ein mutert banan som ikkje har frø ? han kan berre formeira seg ved rotskot.

Kokebanan vert og kalla for mjølbanan . Han kjem fra Sør-Amerika , Afrika og India og er nærast som basisføde a rekna i desse omrada. Det einaste som kan minna om ein vanleg banan er namnet og fasongen.

Minibanan vert og kalla eplebanan og er mykje mindre enn vanlege bananar ? vanlegvis ca 7-10 cm lang, men like tjukk som ein vanleg banan.

Raud banan er ein relativt ny sort fruktbanan. Han er noko mindre enn vanleg banan. Denne mognast ogsa naturleg under distribusjon. Skalet er litt tunnare enn pa vanleg banan, raud-grønt før bananen vert heilt mogen, og gar over til brun-raudt etter kvart som han vert mogen.

Bruk av banan [ endre | endre wikiteksten ]

I Noreg et ein som regel banan enkelt som ei frukt, oppskoren i dessertar som banana split , frukostblandingar eller som palegg, men utan a behandla henne meir.

I land der ein dyrkar banan er bruken vidare. Ein lagar mellom anna bananchips og bruker kokebananen i fleire matretter. Frukta kan mosast for a laga syltetøy eller blandast i milkshake eller jus fra andre frukter. Det finst og bananketchup, syltebanan, bananeddik, bananvin og -øl og ymse andre banandrykker.

Ein kan ogsa bruka bananblomen i matlaging. I Søraust-Asia blir han brukt bade ra og kokt i supper og karrirettar . Den mjuke kjernen inni bananstammen blir og brukt, særleg i burmesisk matlaging. Av mjølbanan vert det dessutan sjølvsagt laga mjøl .

Næringsinnhald [ endre | endre wikiteksten ]

Det finst mange hundre sortar banan, men dei kan delast inn i to grunnsortar: vanleg fruktbanan og kokebanan. Bananar inneheld fiber , A- , B- , C- og E-vitamin og minerala fosfor , kalium , jern og sink , og store delar karbohydrat , men heile 74% er vatn. I ein umogen banan er størsteparten av karbohydrata stive , men etter kvart som han mognar, blir dei omdanna til sukker slik at stive til slutt berre utgjer 1-2 % av frukta.

Historie [ endre | endre wikiteksten ]

Banan blei domestisert i Søraust-Asia , der det framleis veks mange ville variantar. Dei eldste spora etter banandyrking er fra Kuk-myra pa Papua New Guinea , og er mellom 7000 og 10 000 ar gamle. ^[1] Bananen vart innført til Midt-Austen og pa 600-talet av arabiske handelsmenn, ifølgje nokre syn ogsa til Afrika , medan funn av tre tusen ar gamle bananfytolittar fra Kamerun og lingvistiske prov pa Madagaskar kan tyda pa at ho nadde verdsdelen tidlegare. ^[2]

Tidlege bananar var mindre banansortar enn dei som blir eksportert i stor skala i dag, og det arabiske ordet for finger, banan , er kan hende opphavet til namnet pa frukta pa norsk og fleire andre sprak. Ordet blei spreidd fra Vest-Afrika av vitjande spanjolar eller portugisarar, som tok plantane med seg til Amerika pa 1500-talet.

Bananhandel har spelt ei enorm rolle i økonomien i Mellom-Amerika , der mange i offentleg administrasjon har skodd seg pa lukrative avtalar med store, utanlandske fruktimportørar. Dette medførte mykje korrupsjon, og bananselskapa fekk langt pa veg kontroll over styresmaktene i fleire av desse landa. Difor vert dei somme tider kalla bananrepublikkar , eit ord som vart brukt første gong av den amerikanske forfattaren O. Henry i 1910 .

Kjelder [ endre | endre wikiteksten ]

Bakgrunnsstoff [ endre | endre wikiteksten ]

Commons har multimedium som gjeld: Banan