For øys pa Svalbard, sja Amsterdamøya .

Ile Amsterdam
øy
Satellittbilde av Ile Amsterdam.
Land	Frankrike
Region	Dei franske sørterritoria
Del av	Sankt Paul og Amsterdam
Areal	55  km²
Folketal	28
Ile Amsterdam 37°49′33″S 77°33′17″E  /  37.825833333333°S 77.554722222222°E  / -37.825833333333; 77.554722222222
Kart over Ile Amsterdam
Wikimedia Commons: Ile Amsterdam

Ile Amsterdam (≪Amsterdamøya≫, ogsa kalla Nouvelle Amsterdam , ≪Nye Amsterdam≫) er ei fransk øy i Indiahavet . Øya er ein del av dei franske sørterritoria . Ho har namn etter ≪Nieuw Amsterdam≫, skipet til ein av dei tidlege oppdagarane av øya, Anthonie van Diemen . ^[1] Den første ein kjenner til gjekk i land pa øya var nederlandske Willem de Vlamingh i desember 1696. ^[2]

Historie [ endre | endre wikiteksten ]

Oppdaging [ endre | endre wikiteksten ]

Øya blei oppdaga av den spanske utforskeren Juan Sebastian de Elcano den 18. mars 1522 under den første jordomseglinga hans. Elcano gav ikkje øya namn. Da den nederlandske kapteinen Anthonie van Diemen kom til øya 17. juni 1633 kalla han henne ≪Nieuw Amsterdam≫ (nederlandsk for Nye Amsterdam ) etter skipet sitt. ^[1] I desember 1696 var nederlandske Willem de Vlamingh den første som gjekk i land pa øya. ^[2]

Den franske kapteinen Pierre Francois Peron skal ha vore landfast pa øya i ara 1792–1795. I memoara sine fortel Peron korleis han overlevde aleine pa øya. ^{[3] [4] [5]}

1800-talet [ endre | endre wikiteksten ]

11. oktober 1833 leid den britiske barken ≪Lady Munro≫ skipbrot pa øya. Av dei 97 personane ombord blei 21 overlevande plukka opp to veker seinare av den amerikanske selfangarskonnerten ≪General Jackson≫. ^[6]

I januar 1871 leia Heurtin, ein fransk innbyggjar fra Reunion , eit forsøk pa a busetja øya. Etter sju manader viste forsøket deira pa a avla kyr og dyrka mat seg a vera mislukka. Dei drog tilbake til Reunion, men let kyrne vera att pa øya. ^[7]

I 1874 blei kaptein Coffin og mannskap fra ≪Annie Battles≫ sett i land pa øya etter eit mytteri. Dei blei seinare redda fra øya. ^[1]

Fransk territorium [ endre | endre wikiteksten ]

I 1843 la Martin Dupeyrat fram det første kravet fra Frankrike pa øyane Ile Amsterdam og Ile Saint-Paul . Guvernøren pa Reunion nekta a godkjenna kravet, og Frankrike tok først formell kontroll i oktober 1892. ^[1]

Ile Amsterdam og Ile Saint-Paul blei tilknytte Madagaskar i 1924 og blei saleis ein fransk koloni .

Den første franske basen pa Ile Amsterdam blei oppretta i 1949 , og blei først kalla Camp Heurtin. Hovudbasen i omradet, Martin-de-Vivies, tidlegare La Roche Godon, utgjer formelt hovudstaden pa Ile Amsterdam. Han bestar av ein forskningsstasjon og mellom tjue og tretti forskarar som bur ved stasjonen i periodar. Forskarane studerer fauna , meteorologi , atmosfære og jordmagnetisme . Basen har namn etter Paul de-Martin-de-Vivies, som saman med ti andre var pa Ile Amsterdam gjennom vinteren 1949.

SN -organisasjonen Verdas meteorologiorganisasjon har gjennom forskingsprosjektet Global atmosfærisk overvaking ( Global Atmosphere Watch , GAW) ein forskingsstasjon pa øya.

Geografi [ endre | endre wikiteksten ]

Ile Amsterdam er ei vulkansk øy med ein mogleg aktiv vulkan . Vulkanen hadde sist utbrot i 1792 . Øya har ei flatevidd pa 55 km². Ho malar rundt 10 km pa si lengste side og nar 867 moh. pa sitt høgaste punkt, Mont de la Dives. Sentralt pa øya ligg eit plata kalla Plateau des Tourbieres som ligg over 500 moh., i tillegg til høgare toppar. Vest pa øya ligg karakteristiske klipper som nar over 700 moh. Dei heiter Falaises d'Entrecasteaux etter den franske oppdagaren Bruni d'Entrecasteaux . ^[8]

Øya er ein del av dei franske sørterritoria, og utgjer saman med naboøya Ile Saint-Paul 85 km lenger sør, eit av fem distrikt i omradet. I motsetnad til dei fleste delane av dei franske sørterritoria har Ile Amsterdam eit mildt havklima med ein arleg middeltemperatur pa 13 °C, gjennomsnittleg nedbør pa 1100 mm, vedvarande vestlege vindar og høge niva av fukt. ^[9]

Natur [ endre | endre wikiteksten ]

Flora [ endre | endre wikiteksten ]

Treslaget Phylica arborea veks pa øya. Desse trea finst ogsa pa Tristan da Cunha og Gough Island , men det er berre pa Ile Amsterdam at dei dannar eit lagt skogdekke. Skogen blei kalla Grand Bois ('Storskogen'), og dekte laglanda pa øya fram til ein skogbrannar starta av selfangarar, som varte i fleire manader, øydela det meste av han i 1825. ^[1] Berre atte fragmente delar er att.

Fuglar [ endre | endre wikiteksten ]

Amsterdamalbatrossen ( Diomedea amsterdamensis ) er endemisk for øya, og hekkar berre pa Plateau des Tourbieres . Andre artar her er storjo , sørhavsterne og klippehopparpingvin . Amsterdamanda ( Anas marecula ) er no utdøydd; det same gjeld fleire lokale populasjonar av ulike petrellar . ^[10] Vatreastrild ( Estrilda astrild ) er ein introdusert art . ^[11] Bade Plateau des Tourbieres og Falaises d'Entrcasteaux blir kalla ≪ Important Bird Area ≫ av BirdLife International , sistnemnde for sin store hekkande koloni av kvithovudalbatross ( Thalassarche carteri ). ^[8]

Pattedyr [ endre | endre wikiteksten ]

Øya har ingen innfødde landpattedyr, men kerguelsk pelssel ( Arctocephalus tropicalis ) og sørleg elefantsel ynglar her. Det finst ogsa introduserte pattedyr som husmus , brunrotte og forvilla kattar . ^[11]

Fra 1871 til 2010 huste øya ogsa ein stamme forvilla storfe. Dei stamma fra fem dyr introdusert av Heurtin under det korte forsøket hans pa a kolonisera øya i 1871, ^[11] I 1988 var talet pa dyr estimert til rundt 2 000. Etter at det blei slatt fast at storfeet gjorde skade pa økosystemet blei det stengd inne pa nordsida med eit gjerde. ^[10] I 2007 avgjorde ein at feet skulle utryddast, og mellom 2008 og 2010 blei alle dyra slakta. ^[12]

Kjelder [ endre | endre wikiteksten ]

Bakgrunnsstoff [ endre | endre wikiteksten ]

• Bilder av Ile Amsterdam og St.Paul Arkivert 2008-05-09 ved Wayback Machine ., franskspralig nettstad
• Ile Amsterdam visit , fotografi tatt av ein vitjar
• French Colonies?Saint-Paul & Amsterdam Islands , Discover France
• French Southern and Antarctic Lands Arkivert 2018-12-24 ved Wayback Machine . ved CIA World Factbook
• ≪South Atlantic & Subantarctic Islands≫ . Arkivert fra originalen 22. april 2009 . Henta 9. januar 2017 .   , nettstad for øya