Witte Donderdag
|
|
|
Aanleiding
|
herdenken van het laatste avondmaal van Jezus Christus.
|
Type
|
Christelijk
|
Datum
|
donderdag voorafgaand aan pasen
|
Verwant met
|
Goede Week
|
Witte Donderdag
is de
donderdag
voor
Goede Vrijdag
. Op deze dag herdenken
christenen
zowel de
voetwassing
door
Jezus
als
Het Laatste Avondmaal
en de instelling van de
eucharistie
.
In de vier
canonieke
Evangelien staat het verhaal waarop Witte Donderdag betrekking heeft:
De verhalen verschillen onderling, maar komen in hoofdlijnen op het volgende neer:
In de middag van de veertiende van de maand
nisan
, de vastendag voor het
Pascha
, treffen de leerlingen voorbereidingen voor het Paschamaal. Na zonsondergang breekt de vijftiende nisan aan, de eerste dag van het Paschafeest. Het Paschamaal houdt
Jezus
met Zijn leerlingen en stelt hierbij het
Heilig Avondmaal
in.
Johannes
beschrijft hoe Jezus de voeten van alle leerlingen wast en hen de opdracht geeft elkaar te helpen en bij te staan.
Judas Iskariot
vertrekt hierop en gaat naar degenen met wie hij voor dertig zilverstukken had afgesproken Jezus aan hen uit te leveren (Marcus 14:10-11). Na de maaltijd onderwijst Jezus Zijn leerlingen en zingen zij lofzang. Vervolgens lopen ze naar de hof van
Getsemane
, gelegen op de
Olijfberg
, waar Jezus Zijn leerlingen vraagt met Hem te waken. In de hof worstelt Jezus met de zware taak die Hem te wachten staat, waarbij Hij druppels bloed zweet (
Lucas 22:43?44
).
Judas heeft ondertussen het leger van het Sanhedrin opgehaald en brengt ze naar de hof van Getsemane. Hier verraadt hij Jezus door een kus te geven, waarop deze wordt gearresteerd en meegenomen. Eerst wordt Hij voor de
hogepriester
Annas
geleid, dan naar het paleis van
Kajafas
waarbij een valse getuigenverklaring wordt afgelegd. Hij wordt bespuwd en geslagen.
Petrus
, die het paleis binnen geglipt is, wordt opgemerkt. Hij ontkomt door te zeggen dat hij Jezus niet kent: de
verloochening van Petrus
.
Op Witte Donderdag begint het
Triduum Sacrum
dat verder bestaat uit
Goede Vrijdag
en
Stille Zaterdag
die tijdens de paaswake overgaat in het
paasfeest
.
De term "Witte Donderdag" verwijst naar de gewoonte om alle
kruisbeelden
en andere beelden met een wit kleed te bedekken, dat na de dienst door een paars kleed wordt vervangen. De
liturgische kleur
van Witte Donderdag is dan ook wit. De liturgie van Witte Donderdag omvat de
voetwassing
van twaalf gelovigen door de
priester
, die Jezus en de apostelen symboliseren. Tijdens de voetwassing zingt men gewoonlijk de hymne
Ubi Caritas
, hoewel dit tegenwoordig lang niet altijd meer wordt gedaan. Het
tabernakel
is bij aanvang van de
mis
leeg en de
godslamp
daarom gedoofd. Tijdens het
Gloria
luiden onophoudelijk de
klokken
en
altaarschellen
, waarna deze niet meer gebruikt mogen worden tot
Pasen
(men vertelt de kinderen dat de klokken gedurende die dagen naar
Rome
vliegen). In plaats van de sacristiebellen en de altaarschel wordt de ratel gebruikt. Ook het
orgel
wordt vanaf dat moment niet meer bespeeld.
[1]
Het
Allerheiligste
wordt na de
communie
in een
ciborie
naar een zijaltaar, het zogenaamde
rustaltaar
, gebracht terwijl men het
Pange lingua
zingt, waarmee de mis is afgelopen. Het altaar wordt ook volledig leeggemaakt. Er is overigens geen wegzending en zegen op het einde van de mis. Het allerheiligst Sacrament wordt enige tijd uitgesteld en de gelovigen blijven nog enige tijd in de kerk om - net als op de Olijfberg - met Jezus te bidden en te waken. De hosties worden bewaard en gecommuniceerd op Goede Vrijdag, omdat op Goede Vrijdag geen
consecraties
worden gedaan.
Vooral in de kloosters worden de
Donkere metten
nog in ere gehouden, een bijzondere viering van de
Getijden
die alleen tijdens het triduum gehouden mag worden.
Omdat de viering van de instelling van de Eucharistie op deze dag in zekere mate donkergekleurd is door het aankomende lijden en sterven van de Heer, is in de
dertiende eeuw
het feest van
Sacramentsdag
ingesteld (na de
visioenen
van de heilige
Juliana van Cornillon
.)
De
pontificale
chrismamis
, de mis waarin door de
bisschop
voor het hele jaar de heilige olien worden gewijd, wordt gelezen op de ochtend of de vooravond van Witte Donderdag.
In de
Orthodoxe Kerk
wordt het vastenkarakter van de diensten tijdelijk losgelaten, de diensten lijken meer op de normale diensten. De liturgische kleur wordt van de sombere, zwarte, grijze of paarse vastenkleur veranderd naar meer feestelijke kleuren (rood is gebruikelijk in de Slavische traditie). De belangrijkste dienst van deze dag zijn de vespers gecombineerd met de
Goddelijke Liturgie
van de Heilige
Basilius de Grote
. Tijdens deze dienst wordt het lijdensevangelie van Johannes 13:31-18:1 gelezen. En in plaats van de Cherubijnenhymne, het Kinonikon en als communiezang wordt het volgende troparion gezongen:
"Zoon van God, neem mij heden aan als deelgenoot van Uw Mystiek Avondmaal; Uw Mysterie zal ik niet verraden aan Uw vijanden; ik zal U geen kus geven zoals Judas, maar evenals de rover belijd ik mijn geloof: gedenk mijner, o Heer in Uw Koninkrijk"
Het is gebruikelijk om de altaartafel te bedekken met een simpel wit linnen kleed, als gedachtenis aan het Laatste Avondmaal. Tevens is het gebruikelijk om de Voorafgewijde Gaven te vernieuwen, er wordt een nieuw Lam geconsacreerd voor het komende liturgische jaar en de overblijfselen van het afgelopen jaar worden geconsumeerd. De
Dienst van de Voetwassing
wordt normaal gesproken alleen gedaan in kloosters en kathedralen. Vanwege de feestelijke herdenking van de Instelling van de Eucharistie, is alleen op deze dag, gedurende de Goede Week, wijn en olie tijdens de maaltijden toegestaan. Als er behoefte is om meer
Myron
te consacreren, dan wordt dit gedaan op deze dag door de hoofden van de
autocefale kerken
. In de avond, na de liturgie, wisselen alle bekleding en gewaden weer naar de vastenkleuren, om het begin van het lijden van Christus aan te duiden.
Vanaf Goede Vrijdag tot
Thomaszondag
is het houden van een
Litia
, verkorte vorm van de
panichida
, verboden.
- In
Rupelmonde
werpt men op deze dag
apostelbrokken
(flinke stukken gewijd brood) van het stadhuis.
- In sommige streken wordt op 'Wyten-donderdag" (weit in de betekenis van tarwe) 's avonds tarwebrood gegeten ter gedachtenis aan het Laatste Avondmaal. Hierbij wordt
mede
gedronken.
- In Oostenrijk en Tsjechie heet Witte Donderdag
Grundonnerstag
(de naam is ook in veel delen van Duitsland gebruikelijk), respectievelijk
Zeleny ?tvrtek
("Groene Donderdag") en heeft men de gewoonte om spinazie te eten.
[2]
- Sinds 2011 wordt in wisselende steden in
Nederland
op Witte Donderdag het evenement
The Passion
uitgevoerd dat rechtstreeks uitgezonden wordt op televisie. Het spektakel heeft ook internationaal navolging gekregen.
Bronnen, noten en/of referenties
|