Willem Sandberg
|
|
|
Persoonsgegevens
|
Volledige naam
|
Jonkheer Willem Jacob Henri Berend Sandberg
|
Geboren
|
Amersfoort
, 24 oktober 1897
|
Overleden
|
Amsterdam
, 9 april 1984
|
Geboorteland
|
Nederland
|
Nationaliteit
|
Nederland
|
Beroep(en)
|
grafisch ontwerper, typograaf, museumdirecteur
|
Orienterende gegevens
|
Jaren actief
|
ca. 1919-1984
|
|
RKD-profiel
|
|
Jonkheer
Willem Jacob Henri Berend Sandberg
(
Amersfoort
,
24 oktober
1897
?
Amsterdam
,
9 april
1984
) ontwerper en
typograaf
, was van 1945 tot 1963 directeur van het
Stedelijk Museum
(SM) in Amsterdam, waarvoor hij al vanaf 1938 werkte. Daarnaast was hij
grafisch ontwerper
. Hij was lid van de familie
Sandberg
.
Sandberg groeide op in
Assen
waar hij het
gymnasium
volgde. In 1919 begon hij aan een studie aan de
Rijksakademie van Beeldende Kunsten
in Amsterdam, waar hij amper een jaar bleef. Hij ontwikkelde zich tot typograaf en grafisch ontwerper dankzij ervaring bij een drukkerij in
Herrliberg
bij
Zurich
. Bij terugkeer in Nederland, in 1924, deed hij veel grafische opdrachten voor de
PTT
. In 1936 werd hij conservator en adjunct-directeur van het
Stedelijk Museum
. Door zijn contacten met modernistische Nederlandse kunstenaars raakte hij betrokken bij het kunstenaarsverzet.
Sandberg was betrokken bij de bekende
aanslag op het Amsterdams bevolkingsregister
op 27 maart 1943. Als een van de weinigen van de betrokkenen wist hij uiteindelijk aan de Duitsers te ontkomen, waarbij de bevriende tandarts en kunstverzamelaar
Taeke Jitze Botke
hem hielp onderduiken. Een plaquette met de twaalf namen van de plegers van de aanslag die op 1 juli 1943 werden doodgeschoten hangt aan de gevel van de huidige Plantagestudio. De plaquette is ontworpen door Willem Sandberg. In 1951 werd Sandberg, onder meer vanwege dit feit, gelauwerd met
Prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet
. Na de oorlog werd Sandberg benoemd tot lid van de
Centrale Commissie voor oorlogs- of vredesgedenktekens
, die de
minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen
adviseerde over de plaatsing van
oorlogsmonumenten
.
Hij kwam in de oorlogsjaren in contact met de kunsthandelaar dr. Carl Richartz die zijn nieuwe kijk op de moderne kunst in die tijd deelde met Sandberg en met de directeur van het Van Abbemuseum in Eindhoven,
Edy de Wilde
. Samen hebben zij ervoor zorg gedragen dat er meerdere kunstwerken werden gered van de verbranding van de kunst door de nazi's.
Onder Sandbergs leiding ontwikkelde het SM zich tot een internationaal vermaard centrum voor moderne kunst. Hij stond al vroeg open voor het experiment van de
Cobra
-beweging, en voerde - net als het
Museum of Modern Art
in New York - een verzamel- en tentoonstellingsbeleid waarin ook
industriele vormgeving
,
fotografie
en
grafische vormgeving
aan bod kwamen. De kwaliteit geleverd door de opgerichte
reproductieafdeling
werd toonaangevend in de museumwereld.
Sandberg ontwierp daarnaast zelf het museumdrukwerk (catalogi, affiches, uitnodigingen), en ontwikkelde zich zo tot een van de belangrijkste Nederlandse grafisch ontwerpers. Zijn ontwerploopbaan was eind jaren twintig begonnen met maken van
beeldstatistieken
.
Omstreden raakte Sandberg ook weleens. Legendarisch werd zijn oordeel in 1955 dat voor de tentoonstelling
Kunstenaars herdenken 5 mei. 10 jaar naoorlogse schilderkunst
twee van de drie door een jury uitgekozen werken van de Amsterdamse fijnschilder
Melle Oldeboerrigter
vanwege seksuele symbolen ongeschikt waren voor vertoning. Dit leverde zoveel trammelant op dat hij zich gedwongen zag om Melle vlak voor de opening op te bellen met het verzoek twee andere schilderijen in te sturen, hetgeen geschiedde.
Na zijn pensionering bleef Sandberg actief als tentoonstellingsmaker en ontwerper. Zo verzorgde hij de internationale beeldententoonstelling in de zomer van 1965 bij het honderdjarig bestaan van het
Vondelpark
. Tevens ging hij een belangrijke rol spelen in de opbouw van het
Israel Museum
in
Jeruzalem
.
De
Sandbergprijs
(uitgereikt van 1985 tot 2002) en het
Sandberg Instituut
, masteropleiding van de
Gerrit Rietveld Academie
, zijn vernoemd naar Willem Sandberg. Ook het plein tussen het van Goghmuseum en het Stedelijk museum is naar hem vernoemd.
- L'art: le superflu indispensable
. Utrecht, 1982.
Experimenta typografica
; 5.
- Homo socialis
. Utrecht, 1981.
Experimenta typographica
; 4.
- Gnothi se auton = Ken U zelf
. Utrecht, 1979.
Experimenta typografica
; 3. Fotomech. herdr. van de oorspr. uitg., 1945.
- Lectura sub aqua: experimenta typografica
. Utrecht, 1979. Facs.-uitg. met toevoeging.
Experimenta typografica
; 1. Oorspr. uitg.: 1943.
- Gnothi se auton
. Utrecht, 1979.
Experimenta typografica
; 3.
- Vers une architecture: extraits
/ Le Corbusier; [choisis par W. Sandberg]. Utrecht, 1971. [Uitgaven Stichting De Roos]; [87].
- Mens sana in corpore sano
. Koln, 1969.
Experimenta typographica
; 2
- Nu 2 = Maintenant 2 = Now 2 = Jetzt 2
. Hilversum, [1968].
Kwadraat-bladen
; [18]
- Kunst van heden in het Stedelijk
/ W. Sandberg en H.L.C. Jaffe. Amsterdam, 1961.
- Nu: l'art et sa fonction dans la vie [au milieu du XXieme siecle]
. Hilversum [1959].
Kwadraat-bladen
; [4].
- Gn?thi se auton: ken u zelf
. [Amsterdam], 1945.
Experimenta typografica
; 3.
- Willem Sandberg: portret van een kunstenaar
/ [tekst en samenst.:] Ank Leeuw Marcar. Amsterdam, 2004.
- Expressie en ordening: het verzamelbeleid van Willem Sandberg voor het Stedelijk Museum, 1945-1962
/ Caroline Roodenburg-Schadd; [eindred. Jan van Adrichem ... et al.]. Amsterdam, 2004.
- Sandberg, vormgever van het Stedelijk
/ Ad Petersen; [fotogr. Ole Eshuis]. Rotterdam, 2004.
Grafisch ontwerpen in Nederland
; 2.
- Sandberg: een documentaire = a documentary
/ samengesteld door Ad Petersen & Pieter Brattinga. Amsterdam, 1975.
- W.E. Krul, 'Sandberg, jhr. Willem Jacob Henri Berend (1897-1984)', in
Biografisch Woordenboek van Nederland.
URL:
http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn6/sandberg
[12-11-2013]
- Mathieu Lommen,
In beperkte oplage: archief Stichting De Roos 1945-2005
(2006).
- Yvonne Versteeg, ‘Willem Sandberg en zijn affiches voor het Stedelijk Museum te Amsterdam, 1945-1962’, in:
Desipientia: Zin & Waan
Jaargang 8, nr. 1 (maart 2001), pp. 38?43.
- Max Arian,
zoeken & scheuren --- de jonge sandberg
. Huizen, 2010.