Vrouwen met vlektyfus liggen dicht op elkaar in een barak. Bevrijding van het Duitse concentratiekamp
Bergen-Belsen
, 1945
Een overledene van Bergen-Belsen met vlektyfus wordt onderzocht door Amerikanen, 1945
Huiduitslag bij een man door epidemische tyfus, 1914.
Vlektyfus
is een
besmettelijke ziekte
die door
bacterien
uit het geslacht
Rickettsia
wordt veroorzaakt. De naam komt van het
Griekse
typhos
(τ?φο?, mist, nevel) en heeft betrekking op de effecten van het
koortsdelier
dat patienten treft. Alle organen kunnen worden aangetast door de infectieziekte, maar de grootste schade treedt op aan
huid
,
hart
,
centraal zenuwstelsel
,
spieren
en
nieren
.
[1]
Vlektyfus wordt ook wel eenvoudig tyfus genoemd, hoewel er ook andere ziekten met tyfus worden aangeduid. Er bestaan verschillende soorten vlektyfus, waaronder endemische vlektyfus en epidemische vlektyfus.
De endemische vorm van vlektyfus, ook wel muriene tyfus genoemd, wordt veroorzaakt door een
infectie
met de bacterien
Rickettsia typhi
en
Rickettsia felis
. Deze worden
overgebracht
door de
beet
en
ontlasting
van respectievelijk de
rattenvlo
en de
kattenvlo
. De
incubatietijd
is 1 tot 2 weken.
[1]
Endemische vlektyfus is niet besmettelijk en heeft minder duidelijke en minder ernstige symptomen dan de epidemische vorm. In de helft van de gevallen zijn de symptomen
koorts
, ernstige
hoofdpijn
,
rillingen
,
spierpijn
,
misselijkheid
en
huiduitslag
.
[2]
De rattenvlo wordt zelf niet ziek van de bacterie en blijft de bacterien verspreiden. Behandeling kan met
doxycycline
.
[3]
Besmetting en risicogroepen van endemische vlektyfus
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Het reservoir voor de endemische vorm van vlektyfus is de
rat
. Deze ziekte is daarom een
zoonose
.
[1]
Mensen met endemische vlektyfus zijn niet besmettelijk voor anderen. Rond 2019 komt vlektyfus vooral voor in warme gebieden waar ratten voorkomen, zoals de kuststeden van
tropische
en
gematigde luchtstreken
. Reizigers naar en inwoners van die gebieden lopen het grootste risico.
De
epidemische
vorm van vlektyfus wordt veroorzaakt door besmetting met de bacterie
Rickettsia prowazekii
. Deze ziekte is zonder behandeling in 10% tot 60% van de gevallen dodelijk. De ziekte wordt door de
ontlasting
van
kleerluizen
overgebracht of door de beet van de luis. Besmetting kan bovendien optreden door krabben in open wondjes maar soms ook door inademing. De ziekte komt voor onder slechte
hygienische
omstandigheden, zoals in overvolle ruimten tijdens oorlogen en hongersnoden. De kleerluis wordt zelf ziek van de bacterie en sterft binnen drie weken. De
incubatietijd
van epidemische vlektyfus is 1 week.
[1]
Deze vorm van tyfus is
besmettelijk
tijdens koorts en waarschijnlijk nog tot 3 dagen nadat de koorts weg is. De symptomen van epidemische vlektyfus zijn hoge koorts, rillingen, spierpijn, hoofdpijn, huiduitslag (roze vlekken), misselijkheid en
overgeven
.
[3]
Ook kunnen er neurologische verschijnselen optreden,
meningisme
,
delier
en
coma
.
[1]
De behandeling bestaat uit het
antibioticum
doxycycline
(vroeger werden ook
tetracycline
en
chlooramfenicol
gebruikt). Wie vlektyfus heeft doorgemaakt, houdt de ziekteverwekker sluimerend bij zich en kan ook na jaren in
stresssituaties
of bij verminderde afweer de ziekte in mildere vorm weer krijgen.
[2]
Dit staat bekend als de
ziekte van Brill-Zinsser
.
[1]
In 1928 werd de
Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde
toegekend aan de Franse bioloog
Charles Nicolle
vanwege zijn ontdekking dat de ziekte door luizen werd overgebracht.
Besmetting en risicogroepen van epidemische vlektyfus
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Het reservoir voor de epidemische vorm is de mens zelf. In onhygienische omstandigheden wordt de bacterie
R. prowazekii
via kleerluizen op andere mensen overgebracht. De kleerluis heeft de neiging om zijn gastheer te verlaten als deze koorts heeft.
[1]
Patienten die worden ontluisd zijn niet meer besmettelijk.
Rond 2019 komt vlektyfus het meest voor in
vluchtelingenkampen
waar goede voorzieningen schaars zijn. In het verleden kwam de ziekte voor bij soldaten in
loopgraven
, maar ook in de Duitse
concentratiekampen
. In Nederland komen kleerluizen en daarmee de ziekte het meest voor bij
dak- en thuislozen
.
[1]
Andere
rickettsioses
, ziekten veroorzaakt door
bacterien
uit het geslacht
Rickettsia,
zijn:
- Rocky Mountain spotted fever
, een vorm van vlektyfus veroorzaakt door verschillende soorten
Rickettsia
en overgebracht door
tekenbeten
.
- Queensland tick typhus, een in Australie voorkomende ziekte door besmetting met
Rickettsia australis,
overgebracht door teken.
- Siberian tick typhus, een naar Siberie vernoemde ziekte door besmetting met
Rickettsia sibirica,
overgebracht door teken.
- Afrikaanse tekenkoorts
, veroorzaakt door
Rickettsia africae.
- Fievre boutonneuse
of mediterrane gevlekte koorts, veroorzaakt door
Rickettsia conorii.
- Ook de
pest
werd door rattenvlooien overgebracht.
- De bacterie
Coxiella burnetii
,
die
Q-koorts
veroorzaakt, werd oorspronkelijk ook tot de
Rickettsia
gerekend.
- Teresa van Los Andes
(1900-1920), Chileense karmelietes en heilige
- Rafael Moreno Aranzadi
(1892-1922), Spaans voetballer
- Carl von Basedow
(1799-1854), Duits arts, door besmetting via een snijincident bij obductie
- Carlos Luis de Borbon
(1818-1861), Graaf van Montemolin, Carlistisch troonpretendent
- Georg Buchner
(1813-1837), Duits schrijver
- Henri Evenepoel
(1872-1899), Belgisch kunstschilder
- Anne Frank
(1929-1945), een
Duits
en later
statenloos
Joods
meisje dat wereldberoemd is geworden door
het dagboek dat ze schreef
tijdens de
Tweede Wereldoorlog
, overleden in het Duitse concentratiekamp
Bergen-Belsen
(mogelijk ook door uitputting
)
- Margot Frank
(1926-1945), een
Duits
en later
statenloos
Joods
meisje, zuster van Anne Frank, overleden in het Duitse concentratiekamp
Bergen-Belsen
(mogelijk ook door uitputting
)
- Lodewijk IX van Frankrijk
(1214-1270), koning van Frankrijk
[4]
- George Maduro
(1916-1945), Nederlands verzetsstrijder, in Dachau
- Juan van Oostenrijk
(1547-1578), Spaans legerleider en landvoogd van de Nederlanden aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog
- Maria Christina van Oostenrijk
(1742-1798), landvoogdes van de Oostenrijkse Nederlanden
- Adam Opel
(1837-1895), Duits industrieel, oprichter van het automerk Opel
- Alexander van Oranje-Nassau
(1851-1884), Nederlandse kroonprins
- Pherecydes van Syros
(6e eeuw v.Chr.) filosoof, mythograaf, etymoloog en kosmoloog uit de 6e eeuw v.Chr.
- Franz Schubert
(1797-1828), Oostenrijks componist
- Hendrik Frederik Stuart
, (1594-1612), Brits kroonprins
- Ben Telders
(1903-1945), Nederlands rechtsgeleerde en politicus, in Bergen-Belsen
- Theophiel Verbist
(1823-1868), Belgisch missionaris
- Herman Bernard Wiardi Beckman
(1904-1945), verzetsstrijder en Nederlands politicus van de SDAP, in het Duitse concentratiekamp
Dachau
- Ignacio Zaragoza
(1829-1862), Mexicaans generaal
Bronnen, noten en/of referenties