Een
tekstverwerker
is een
computerprogramma
voor het schrijven, bewerken en
opmaken
van teksten in een natuurlijke
taal
. Dit in tegenstelling tot een
teksteditor
, die geen mogelijkheden heeft voor de opmaak van de tekst.
Een tekstverwerker beschikt minimaal over de mogelijkheid een document uit een bestand in te lezen, in een bestand op te slaan en op een
printer
af te drukken. Delen van een tekst kunnen worden gewist, ingevoegd of gewijzigd.
Een aantal geavanceerde functies zoals
spellingcorrectie
en het automatisch bijhouden van voetnoten, eindnoten, inhoudsopgave en indexen werden al vroeg aan tekstverwerkers toegevoegd, maar sindsdien is deze categorie software weinig geevolueerd. Geavanceerde grammaticacontrole, woordvoorspelling en spraakinvoer komen zelden voor en vaak alleen in pakketten van andere fabrikanten die los moeten worden bijgekocht.
De mogelijkheid die veel tekstverwerkers wel hebben is het snel vervangen van het ene tekstfragment door het andere. Ook zijn er zoekroutines om een bepaald woord, of een bepaalde combinatie van woorden te vinden.
Automatisch nummeren van pagina's, figuren, tabellen is ook gemeengoed geworden in tekstverwerkers.
Doorgaans worden tekstverwerkers ook gebruikt om documenten op te maken, alhoewel er ook
opmaakprogramma
's zijn voor dat specifieke doel ? meestal gaat het daarbij om programma's bedoeld om tijdschriften en folders mee te maken, waarbij de opmaak op dat moment belangrijker is dan de inhoud. De tekstverwerker staat daarmee tussen de
teksteditor
(bijvoorbeeld een programma als Kladblok) en het
dtp
-programma (zoals FrameMaker) in qua mogelijkheden voor opmaak.
Met de komst van tekstverwerkers die ook opmaakmogelijkheden hadden is het traditionele beroep van
secretaresse
, dat voorheen vooral bestond uit het typen van brieven, totaal van inhoud veranderd. Alle medewerkers in organisaties houden zich inmiddels bezig met zowel de inhoud, als met de opmaak van hun schriftelijke producten.
Door de opkomst van
e-mail
in het zakelijk en persoonlijk verkeer worden er echter veel minder brieven geschreven. E-mail programma's bevatten in het begin van de eenentwintigste eeuw nog weinig mogelijkheden voor tekstopmaak. Soms worden e-mails verstuurd met
html
opmaak. De toepassing van html vergt echter andere software, hoewel sommige tekstverwerkers in html formaat kunnen exporteren, bijvoorbeeld voor een toepassing op het internet.
Samen met bijvoorbeeld
spreadsheet
-,
tekstopmaak
- en
database
-software horen tekstverwerkers tot de zogeheten
kantoorsoftware
. Vaak worden dit soort programma's door de fabrikant bij elkaar in een geintegreerd
office-pakket
geleverd. Dit heeft als groot voordeel dat gegevens uit bijvoorbeeld een spreadsheet gemakkelijk in een tekstdocument kunnen worden geimporteerd.
IBM
bracht in 1964 de
IBM MT/ST
uit, een typemachine die al een aantal basisfuncties van de latere tekstverwerkers zoals
word wrap
kende, en die bestanden wegschreef op
magneetband
.
Douglas Engelbart
liet in 1968 in zijn
Mother of All Demos
al een primitieve tekstverwerker zien. Een eerste commerciele tekstverwerker werd uitgebracht door de firma
Redactron
, deze benodigde echter nog speciale hardware.
[1]
.
In december 1976 kwam de eerste tekstverwerker voor
microcomputers
op de markt:
Electric Pencil
. Softwaregebaseerde tekstverwerkers op
pc's
vervingen geleidelijk de elektronische schrijfmachine. De term tekstverwerker ging verwijzen naar de softwarevarianten. Sommige programma's werden echter specifiek gemaakt voor bepaalde types van hardwareschrijfmachines. Het programma
MultiMate
was bijvoorbeeld geschreven voor een verzekeringsmaatschappij die honderden typisten in dienst had die gebruikmaakten van Wang-systemen. Deze software werd vervolgens verder verspreid naar andere Wang-klanten.
Andere vroege tekstverwerkingssoftware had sneltoetsen die de gebruiker vanbuiten moest leren via ezelsbruggetjes in plaats van te klikken op knoppen zoals "kopieren" of "vet". Daarnaast ontbraken vroege computers vaak pijltjestoetsen. Dat was de reden dat
WordStar
de E-S-D-X-toetsen gebruikte voor cursornavigatie.
Het prijsverschil tussen hardwaretekstverwerkers en
personal computers
werd zo klein dat de toegevoegde waarde van software aan een personal computer de overhand kreeg. Tekstverwerking werd zelfs het meest populaire gebruik van een personal computer. In tegenstelling tot de werkbladsoftware (gedomineerd door
Lotus 1-2-3
) en de
databasesoftware
(
dBase
) werd de tekstverwerkingssoftwaremarkt competitief: WordPerfect, XyWrite, Microsoft Word, pfs:Write en tientallen andere merken concurreerden in de jaren 80.
Van midden tot eind jaren 80 werden gekenmerkt door de opkomst van volgende technologieen:
- laserprinters
- een
typografische
aanpak bij tekstverwerking (opmaak)
- echte
WYSIWYG
-bitmapschermen met meerdere
lettertypen
(het eerst beschikbaar op de
Xerox Alto
-computer en de tekstverwerker Bravo)
- PostScript
- grafische gebruikersomgevingen (ook van Xerox PARC met de tekstverwerker Gypsy die gecommercialiseerd werd met de productlijn Xerox Star).
Hardwaretekstverwerkers werden steeds kleiner en vervingen geleidelijk hun
CRT
-schermen door kleine karaktergeorienteerde
LCD
-schermen. Sommige modellen kregen computerachtige functies, zoals ondersteuning voor floppy's en de mogelijkheid om tekst af te drukken met een externe printer. De naam werd gewijzigd van "tekstverwerker" naar "elektronische schrijfmachine" en waren voornamelijk in de onderkant van de markt populair (onder de verkoopprijs van 200 dollar).
Eind jaren 80 en gedurende de jaren 90 was
WordPerfect
de dominante tekstverwerker.
MacWrite
,
Microsoft Word
en andere tekstverwerkers voor het bitmapscherm van
Apple Macintosh
uit 1984 waren wellicht de eerste echte WYSIWYG-tekstverwerkers die een enorme bekendheid verwierven voor de introductie van
Microsoft Windows
. Hardwaretekstverwerkers raakten in onbruik en werden uiteindelijk museumstukken.
De sciencefictionschrijver
Jerry Pournelle
was in 1977 de eerste
schrijver
die een boek schreef met behulp van een tekstverwerker (Electric Pencil).
[2]
Harry Mulisch
schreef
De ontdekking van de hemel
op een computer met een tekstverwerker omdat hij geen zin meer had om 'soms honderden bladzijden te moeten overtypen'.
[3]
Bronnen, noten en/of referenties
|