De
tiende symfonie van
Ludwig van Beethoven
is een
hypothetisch
werk. Na het succes van zijn
negende symfonie
nam Beethoven zich voor nog een
symfonie
te schrijven, deze keer in Es-majeur. Hoewel hij tegen het eind van zijn leven herhaaldelijk zei dat hij nog allerlei werken wilde schrijven - maar die voornemens nooit uitvoerde - was hij inzake de tiende symfonie heel serieus en was hij uitdrukkelijk van plan het werk te voltooien. Zelfs acht dagen voor zijn dood sprak hij zich nog in die zin uit.
[1]
Sinds Anton Schindler (ooit persoonlijk secretaris van Beethoven) in 1844 een artikel publiceerde waarin hij verklaarde dat Beethoven veel schetsen had gemaakt van een tiende symfonie, bleef "de tiende symfonie van Beethoven" onderwerp van interesse en speculatie.
Eind negentiende eeuw onderzocht een vooraanstaande Beethoven-kenner Gustav Nottebohm de schetsen waarvan Schindler had beweerd dat deze voor de tiende symfonie waren. Nottebohm stelde dat deze niet meer voorstelden dan opborrelende ideeen van Beethoven, die in diverse fases van zijn carriere immers talloze openingen had genoteerd van werken die hij nooit schreef. Het bestuderen van schetsen van Beethoven is sowieso een hachelijke zaak. De meeste schetsen bestaan uit een regel zonder
muzieksleutel
, achteloos genoteerd in een slecht handschrift. De meeste zijn onleesbaar en de schetsen die wel leesbaar zijn, zijn moeilijk te interpreteren. Na Nottebohm waren er maar weinig onderzoekers die de oorspronkelijke schetsen van de hand van Beethoven zelf onderzochten.
Pas vanaf de vroege jaren 1960 werden deze schetsen systematischer onderzocht en het duurde niet lang voordat al zijn schetsen op zijn minst bekeken en globaal gedateerd waren. Op basis van dit onderzoek stelde Robert Winter in 1977 dat er geen grote lacunes waren in de opeenvolging van de schetsboeken in relatie tot de creatieve activiteiten van Beethoven na de negende symfonie. Aangezien hij in de schetsboeken geen schetsen aantrof die aantoonbaar voor een tiende symfonie waren en er klaarblijkelijk geen (grote) schetsboeken ontbraken, verwierp hij de stelling dat Beethoven serieus aan een tiende symfonie werkte.
[2]
Maar in 1984 leidde onderzoek van Brandenburg
[3]
en Cooper
[4]
tot het identificeren van schetsen voor ongeveer 350 maten van dit werk, voornamelijk van het eerste deel. Deze schetsen komen sterk overeen met de beschrijving die Karl Holz
[5]
van het eerste deel gaf, waarvan hij overigens beweerde dat hij het deel door Beethoven op de
piano
had horen spelen. Dr. Barry Cooper heeft het deel gereconstrueerd op basis van de schetsen.
[6]
Het deel is ongewoon en bestaat uit een lieflijk, lyrisch
andante
in Es groot, dat gevolgd wordt door een stormachtig
allegro
in c klein en een reprise van het Andante-thema. De partituur is uitgegeven door
Universal Edition Ltd.
, Londen. Het eerste deel werd op 8 september 1988 voor het eerst uitgevoerd door het
London Symphony Orchestra
onder leiding van
Wyn Morris
. De opname is op cd verschenen met daarop ook een gesproken toelichting door Dr. Cooper op de schetsen en voorgespeelde fragmenten uit die schetsen.
[7]
Cooper beweert ook schetsen te hebben gevonden voor een
scherzo
, maar achtte deze niet ontwikkeld genoeg om uit te werken. Het werk van Cooper is controversieel, omdat het niet zeker is dat de schetsen voor de tiende symfonie of zelfs voor hetzelfde werk bedoeld waren. Zoals hij zelf ook aangeeft, moet zijn reconstructie niet gezien worden als een nieuw werk van Beethoven, maar als een "artistieke indruk" van de richting waarin Beethoven dacht.
[8]
Zoals een recensent schreef: "De meester zelf zou dit tot iets veel groters hebben gevormd, maar het is muziek die het beluisteren waard is en blijft hangen."
[9]
Ook de Duitse componist
Gerd Prengel
heeft een poging gedaan de schetsen uit te werken en heeft drie delen gereconstrueerd,
[10]
maar deze zijn tot op heden nog niet publiekelijk ten gehore gebracht.
Op 9 oktober 2021 werd een versie van de 10e symfonie wereldkundig gemaakt die met behulp van
kunstmatige intelligentie
werd gemaakt. Het initiatief hiertoe werd in 2019 genomen door dr. Matthias Roder, directeur van het Karajan Instituut in
Salzburg
,
Oostenrijk
. Hij benaderde Ahmed Elgammal, hoogleraar en directeur van het
Art & AI Lab
van de
Rutgers-universiteit
. Toen deze instemde, stelde Roder een team samen met onder andere Oostenrijks componist Walter Werzowa en Robert Levin,
musicoloog
aan de
Harvard-universiteit
en pianist, die ook enkele onvoltooide werken van
Bach
en
Mozart
had voltooid.
[11]
Door een opmerking van de beroemde
dirigent
Hans von Bulow (1830-1894)
wordt de
eerste symfonie
van
Brahms
weleens "tiende symfonie van Beethoven" genoemd, met welke bijnaam men wil aangeven dat Brahms doorging waar Beethoven geeindigd was.
[12]
[13]
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Er is een brief gevonden die door Schindler is geschreven, maar acht dagen voor zijn dood ondertekend door Beethoven waarin hij "een nieuwe symfonie, waarvan de schetsen in mijn bureau liggen" noemt.
- ↑
Robert Winter,
Noch einmal: Wo sind Beethoven's Skizzen zur Zehnten Symphonie?
, in
Beethoven-Jahrbuch
ix, 1977, blz. 531-552
- ↑
Sieghard Brandenburg,
Die Skizzen zur Neunten Symphonie
, in
Zu Beethoven 2: Aufsatze und Dokumente
van Harry Goldschmidt, Berlijn 1984, blz. 88-129
- ↑
Dr. Barry Cooper,
Newly Identified Sketches for Beethoven's Tenth Symphony
, in
Music & Letters
66, 1985, blz. 9-18
- ↑
Karl Holz was tweede violist in het kwartet van Schuppanzigh en raakte in de zomer van 1825 bevriend met Beethoven. Ongeveer een jaar lang was hij diens belangrijkste assistent en onbetaald secretaris (zoals Schindler voor hem).
- ↑
Dr. Barry Cooper,
The First Movement of Beethoven's Tenth Symphony: A Realization
, in
The Beethoven Newsletter
3, 1988, blz. 25-31
- ↑
Beethoven: First Recording of Symphony No. 10 in E flat, 1st movement
;
London Symphony Orchestra
gedirigeerd door
Wyn Morris
; Carlton Classics; ASIN: B000003YPG
- ↑
Dr. Barry Cooper in het boekje bij de cd met daarop de uitvoering van het eerste deel van de tiende symfonie.
- ↑
Ivan March,
Penguin Guide
- ↑
De drie delen kunnen beluisterd worden op
de website van Gerd Prengel
.
- ↑
How Artificial Intelligence Completed Beethoven’s Unfinished Tenth Symphony
op smithsonianmag.com
- ↑
David Lee Brodbeck (1997):
Brahms: Symphony No. 1
, Cambridge: Cambridge University Press, blz. 86
- ↑
Norman del Mar (1993):
Conducting Brahms
, Oxford University Press
|