De
schildklier
,
glandula thyroidea
[1]
of verkort
het thyroid
is een
klier
die
hormonen
afscheidt; namelijk
tri-joodthyronine
(T3),
thyroxine
(T4) en
calcitonine
. De schildklier komt bij alle
gewervelde dieren
voor en vertoont daarbij dezelfde structuur.
Bij de mens is de schildklier een vlindervormige (
endocriene
)
klier
gelegen aan de voorzijde van de
hals
, voor het strottenhoofd, tegen de luchtpijp aan. Hij bestaat uit twee kwabben, opgebouwd uit
follikels
(blaasjes). Tussen de schildklierfollikels liggen de
parafolliculaire cellen
, de zogenaamde
C-cellen
. De schildklier wordt van
bloed
voorzien door vier
slagaders
en is daarmee een van de best doorbloede organen in het lichaam.
De schildklier produceert
schildklierhormonen
uit
jodium
en
tyrosine
. Het meest bekende schildklierhormoon is
thyroxine
of T4. Het getal vier duidt er op dat er vier joodatomen gebonden zijn. Als een joodatoom met behulp van een
dejodase
in de periferie van T4 wordt afgehaald, ontstaat er T3 (
tri-joodthyronine
). T3 is actiever dan T4, maar komt in mindere mate voor. Beide hormonen beinvloeden stofwisselingsprocessen.
Het
schildklierhormoon
stimuleert de
stofwisseling
en de
groei
. Ook regelt het de temperatuur van het lichaam.
De aanmaak van T4 wordt geregeld door de
hypothalamus
en de
hypofyse
:
TRH
(thyreotropinevrijmakend hormoon,
thyreotropin releasing hormone
) wordt afgescheiden door de hypothalamus. De
hypofyse
wordt door TRH gestimuleerd om
thyreoidstimulerend hormoon
(
thyroid stimulating hormone
, TSH) af te geven. De schildklier wordt door TSH gestimuleerd om T4 en T3 te maken en af te geven. In de weefsels wordt T4 omgezet naar T3 door dejodases
[2]
.
De hypothalamus registreert de concentratie T4 in het bloed. Hoe hoger deze concentratie, des te minder TRH de hypothalamus afscheidt. Hierdoor wordt er dus ook minder TSH en T4 afgescheiden (zie ook
terugkoppeling
). Ook remmen T4 en T3 de afgifte van TSH
[2]
De C-cellen tussen de schildklierfollikels produceren het
hormoon
calcitonine
.
De meest voorkomende aandoeningen zijn de te snel werkende schildklier (
hyperthyreoidie
, bijvoorbeeld veroorzaakt door de
ziekte van Graves
), te traag werkende schildklier (
hypothyreoidie
of
congenitale hypothyreoidie
), waardoor respectievelijk een teveel of een tekort aan schildklierhormoon ontstaat.
Hyperthyreoidie kan veroorzaakt worden door de ziekte van Graves-Basedow, dit is een auto-immuunaandoening waarbij de schildklier wordt gestimuleerd door antilichamen. Deze antilichamen worden geproduceerd door het immuunsysteem van de patient. Verder kunnen er ook een of meerdere nodules (knobbeltjes) aanwezig zijn in de schildklier die op eigen houtje schildklierhormoon produceren. In geval het gaat om een dergelijke nodule spreken we van een toxische nodule. Indien er meerdere aanwezig zijn gaat het om een toxische multinodulaire krop. Ook sommige geneesmiddelen kunnen leiden tot een te snel werkende schildklier, bijvoorbeeld amiodarone. Verder bevat contrastvloeistof voor computertomografie (CT) jodium waardoor de werking van de schildklier kan versnellen nadat iemand een contrastonderzoek heeft gekregen.
Hypothyreoidie of tekort aan schildklierhormoon kan verschillende oorzaken hebben. In geval van een aangeboren tekort aan schildklierhormonen is er sprake van
congenitale hypothyreoidie
. Ontstaat de hypothyreoidie later in het leven, dan is er meestal sprake van de ziekte van Hashimoto (ook wel Hashimoto-thyreoiditis). Dit is een auto-immuunaandoening waarbij het immuunsysteem de schildklier herkent als lichaamsvreemd en vervolgens aanvalt en (deels) vernietigt. Ook kunnen patienten met hypothyreoidie een tekort aan schildklierhormoon hebben wanneer een deel van de schildklier of de gehele schildklier chirurgisch is verwijderd. De reden voor verwijdering is meestal een te grote schildklier (
krop of struma
) ofwel schildklierkanker. Verder zijn er tal van geneesmiddelen die kunnen leiden tot een vertraging van de schildklierwerking, zoals lithium bijvoorbeeld.
Een te grote schildklier wordt ook wel krop, struma of goiter genoemd. De schildklier kan in haar totaliteit vergroot zijn. Ook kan het zijn dat de schildklier een of meerdere nodules of cysten bevat die het schildkliervolume doen toenemen. Een krop kan gepaard gaan met een normale schildklierwerking dan wel een hypo- of hyperthyreoidie. Patienten met een struma kunnen last ondervinden van de druk in de hals met als klachten: moeilijk slikken, ademhalingsklachten en heesheid.
[3]
De schildklier ontstaat
embryonaal
als een uitstulping van de onderwand van de
kieuwdarm
. De schildklier bevindt zich in het algemeen in de halsstreek, aan de borstzijde van de luchtpijp; bij
vissen
ligt dit orgaan onder de kieuwkorf, dicht bij de ventrale aorta. Bij vele visgroepen,
reptielen
en
zoogdieren
is er een schildklier; bij de meeste amfibieen, hagedisachtigen en vogels is de schildklier gepaard. Bij
beenvissen
kan de klier gescheiden zijn in een linker- en rechterhelft, die vaak elk 'uiteengevallen' zijn in kleine stukjes.
De grootte van de schildklier staat in een zekere verhouding tot de grootte van de grondstofwisseling, die vooral door het schildklierhormoon thyroxine wordt geregeld.
Walvissen
en
dolfijnen
, die aan grote afkoeling blootstaan en veel bewegen, hebben een relatief hoog schildkliergewicht, evenals de mens, bij wie het, afhankelijk van het lichaamsgewicht, varieert van 25 tot 40 g.
Behalve de bij schildklierhormoon beschreven functie (activering van de celstofwisselingsprocessen) worden bij dieren ook andere werkingen aan het schildklierhormoon toegeschreven, zoals die op de gedaanteverwisseling (bij
amfibieen
), het vervellen (reptielen) en de
rui
bij
vogels
. Verder zorgt schildklierhormoon voor de 'rijping' of transformatie van verschillende enzymsystemen van foetaal stadium in volwassen stadium.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Federative Committee on Anatomical Terminology. (1998).
Terminologia Anatomica
. Stuttgart: Thieme
- ↑
a
b
(
en
)
Bianco, AC
,
Dumitrescu A, Gereben B, Ribeiro MO, Fonseca TL, Fernandes GW, Bocco BMLC
(14-08-2019).
Paradigms of Dynamic Control of Thyroid Hormone Signaling
.
Endocrine Reviews
2019
- ↑
Schildkliercentrum
.
Overige hormoonproducerende organen