Scepticisme
kan twee vormen aannemen:
- Filosofisch scepticisme
, ook wel
principieel scepticisme
: een denkhouding van universele twijfel waarbij men er van uitgaat dat betrouwbare kennis onmogelijk is en men zich van geen enkele waarheid kan verzekeren.
[1]
[2]
- Wetenschappelijk scepticisme
, ook wel
methodisch scepticisme
of
rationeel scepticisme
: men onderzoekt kritisch of een bewering of hypothese de toets van de
wetenschappelijke methode
kan doorstaan, dat wil zeggen,
herhaalbaar
en
falsifieerbaar
is. Als dit lukt, dan wordt deze voorlopig aanvaard totdat er nieuwe redenen opduiken om deze weer te betwijfelen. Meestal zijn
paranormale
claims en
excentrieke
uitvinders het onderwerp van sceptische onderzoekers.
[1]
[2]
In het dagelijks spraakgebruik wordt
sceptisch
vooral begrepen als terughoudendheid met
overtuigingen
, bijvoorbeeld bij
twijfel
aan het beloofde rendement van een beleggingsrekening of aan de kans van een favoriete sporter om te winnen.
De term is ontleend aan de Griekse woorden σκ?ψι?
skepsis
('aanschouwing, onderzoek')
[3]
en σκεπτικ??
skeptikos
('overwegend', 'twijfelend'); het bijbehorende werkwoord is σκ?πτεσθαι
skeptesthai
("rondkijken, beproeven, onderzoeken"). De woorden
sceptisch
en
skeptisch
werden van de 16e tot en met de 18e eeuw via
sceptique
(Frans) en
sceptisch
of
skeptisch
(Duits) in het Nederlands gangbaar. De
Woordenlijst van 1954
keurde zowel de spelling met een c als met een k goed, maar de Woordenlijsten van 1995 en 2005 alleen die met een c; de uitspraak van de c mag zowel als [k] als [s] worden gedaan.
[1]
[4]
[5]
Sinds eind 19e eeuw en vooral na 1976 met de oprichting van het
Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal
(CSICOP) en haar tijdschrift
Skeptical Inquirer
is er een internationale beweging ontstaan die "skeptisch", "skepticisme" en "skepticus" bewust met een k schrijft naar de
Amerikaanse spelling
waar het wetenschappelijk scepticisme betreft,
[1]
onder andere om zich te onderscheiden van het filosofisch scepticisme,
[1]
omdat het woord "sceptisch" buiten de Verenigde Staten soms een negatieve lading heeft en als synoniem voor
cynisme
geldt,
[6]
om zo de oorspronkelijke Griekse spelling en uitspraak beter te kunnen imiteren of om via de spelling verwarring in uitspraak met de medische begrippen "
sepsis en septisch
" te vermijden.
[4]
Het
wetenschappelijk scepticisme
is gerelateerd aan het filosofisch scepticisme. Het is een belangrijk onderdeel van het
empirisme
, dat in de
wetenschap
wordt gebruikt. Men gaat er hier van uit dat de
theorie
de waarneming moet volgen. Aan de hand van deze waarneming wordt een nieuw model gemaakt of een oud model getoetst. Men onderzoekt in het wetenschappelijk scepticisme of het model de waarnemingen kan verklaren. Ook onderzoekt men of de waarneming herhaald kan worden. Wordt er niet aan deze voorwaarden voldaan, dan dient het model of de waarneming verworpen te worden.
Een variant van het wetenschappelijk scepticisme is het
activistische scepticisme
,
dat zich ten doel stelt bepaalde buiten- of ongewone beweringen en aanspraken publiekelijk aan de kaak te stellen en indien mogelijk als oplichterij of
pseudowetenschap
te ontmaskeren.
Weer een andere variant is het
pseudoscepticisme
, een door de Amerikaanse socioloog
Marcello Truzzi
geintroduceerd begrip om een manier van denken aan te duiden die sceptisch
lijkt
te zijn, maar dat in werkelijkheid niet is.
One Million Dollar Challenge met een 'evenwichtsarmbandje' op
The Amaz!ng Meeting 2012
.
Vanuit de overtuiging dat een wetenschappelijk-sceptische houding in de samenleving bevorderd dient te worden, zijn in veel westerse landen sceptische verenigingen opgericht. Samen staan deze verenigingen bekend als 'de sceptische beweging', waarbinnen men de spelling van
skepticisme
,
skeptisch
en
skepticus
met een
k
vrijwel universeel gebruikt.
[1]
Sceptici stellen zich ten doel allerlei beweringen op de rand van de wetenschap kritisch te onderzoeken en het publiek over de resultaten van dat onderzoek te informeren. In Engelstalig gebied zijn de acties van
James Randi
en zijn
One Million Dollar Paranormal Challenge
en
James Randi Educational Foundation
(JREF) bekend geworden, alsook
The Skeptics Society
en het Committee for Skeptical Inquiry (CSICOP), dat gesteund werd door wetenschappers als
Carl Sagan
,
Isaac Asimov
,
Francis Crick
en
Stephen Jay Gould
. In Duitstalig gebied bestaat de
Gesellschaft zur wissenschaftlichen Untersuchung von Parawissenschaften
(GWUP) met 800 wetenschappers in zijn ledenbestand met soortgelijke doelen. In Nederlandstalig gebied zijn
SKEPP
, de
Stichting Skepsis
en de
Vereniging tegen de Kwakzalverij
op dit gebied actief, in het Verenigd Koninkrijk onder meer de
Merseyside Skeptics Society
.
Andere bekende sceptici zijn onder anderen het illusionisten-duo
Penn & Teller
,
illusionist
Criss Angel
, goochelaar en
mentalist
Derren Brown
,
journalist
Christopher Hitchens
, schrijver
Sam Harris
, filosoof
Daniel Dennett
en
evolutiebioloog
Richard Dawkins
(dit viertal staat ook wel bekend als
The Four Horsemen
). De laatstgenoemde wijdde onder meer de televisiedocumentaires
The Enemies of Reason
en
The Root of all Evil?
aan het onderwerp en richtte de
Richard Dawkins Foundation for Reason and Science
op.
Het werk van deze sceptische verenigingen en publieke sceptici roept veel kritiek en weerstand op onder aanhangers van de te licht bevonden theorieen.
Bronnen, noten en/of referenties