Kabouter
Dansende elfen of witte wieven
Heks
Het Vrouwtje van Stavoren
Een
sage
is een traditioneel
volksverhaal
dat zich afspeelt op een bekende plaats en op een bekend moment in de tijd en vaak gegroeid is om een historische kern. De sage is doorgaans een kortere vertelling dan een
sprookje
en behandelt een bepaalde vorm van volksgeloof. Sagen bevatten veel angstaanjagende, bovennatuurlijke elementen en vertellen bijvoorbeeld over
heksen
,
tovenaars
, spoken,
weerwolven
, over reuzen, kabouters, nachtmerries (in de zin van 'wezens', niet van 'dromen'),
Witte Wieven
,
duivels
en dergelijke. Sagen kunnen ook vertellen over moedige en sterke helden, over geduchte rovers, onderaardse gangen, verborgen schatten en bodemloze putten. In principe werden de sagen vroeger als waarheid verteld. Door vertellers en publiek werden ze ervaren als non-fictie.
[1]
[2]
Een sage is dus weliswaar verzonnen, maar bevat doorgaans een kern van waarheid. Door middel van de sage wordt getracht een verschijnsel of gebeurtenis op narratieve wijze te verklaren. Sagen komen voort uit de schriftelijke of
orale traditie
.
Er is een grote verscheidenheid aan sagen, met diverse onderwerpen.
Het woord 'sage' komt, volgens het
Etymologisch woordenboek
(Van Dale), van het
Middelnederlandse
woord 'sage' of 'zage', afgeleid van 'zeggen', 'wat men zegt'.
[3]
Het
Algemeen letterkundig lexicon
meent echter dat het woord afkomstig is van het Duitse 'was gesagt wird', met eveneens de Nederlandse vertaling 'wat men zegt'.
[4]
Sagen worden op in het algemeen op de volgende wijze onderverdeeld:
- Etiologische
sagen
verklaren de herkomst van een gebeurtenis, gebruik, landschapskenmerk, plaats- of streeknaam of natuurverschijnsel. Het zijn specifieke sagen die antwoord geven op de vraag: 'Hoe komt het dat?' (de varkens in de modder wroeten, de rivier zoveel bochten heeft, de zee zout is, februari maar 28 dagen heeft, honden elkaars achterwerk besnuffelen etc.).
[2]
De antwoorden zijn vaak anekdotisch of triviaal. Zo heeft februari bijvoorbeeld maar 28 dagen omdat hij met kaartspelen een dag aan januari en een dag aan maart heeft verloren.
[5]
Deze sagen worden ook wel
oorsprongssagen
genoemd.
[6]
- Historische sagen
zijn verbonden aan bepaalde bestaande gebouwen (zoals kastelen en kerken), historische gebeurtenissen (bepaalde overstromingen en oorlogen) en historische personen (vorsten, rovers etc.).
[7]
[6]
- Geloofssagen
refereren sterk aan magische elementen in de religieuze volkscultuur. In het verleden werden deze wel onderverdeeld in 'demonensagen', 'toversagen' en 'duivelssagen'. In de laatstgenoemde treedt
Satan
op, die regelmatig een
pact
met de mensen sluit en het op hun zondige zielen heeft voorzien. De toversagen gaan over mensen met magische krachten, zoals heksen, tovenaars, weerwolven en nachtmerries (niet de droom, maar de plagende geest).
[6]
[8]
Het merendeel van de sagen verhaalt over vormen van
spokerij
,
toverij
,
hekserij
,
waarzeggerij
en over '
bovennatuurlijke
' wezens zoals
klopgeesten
,
weerwolven
,
aardmannetjes
(
kabouters
),
meerminnen
en
boemannen
.
Goden
spelen doorgaans geen belangrijke rol in sagen, in tegenstelling tot wat bij mythen het geval is. Ook vormen sagen geen onderdeel van de
biografie
van heiligen, zoals
legenden
. Vaak worden sagen onterecht legenden genoemd.
[1]
Sagen hebben veelvuldig een pessimistische toonzetting, in tegenstelling tot de sprookjes, die vaak een
happy ending
hebben. De traditionele sage heeft een moderne pendant in het zogenaamde
broodjeaapverhaal
. Sommige traditionele sagen zijn 'geevolueerd' tot moderne sagen ofwel broodjeaapverhalen.
Sagen werden in de
Middeleeuwen
vaak verwerkt in volksliederen, die onder meer door
troubadours
werden overgeleverd.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
a
b
W. de Blecourt, R.A. Koman
[et al.] (red.):
Verhalen van stad en streek: sagen en legenden in Nederland
, 2010, blz. 8
- ↑
a
b
T. Meder, R.A. Koman
[et al.](red.):
Canon met de kleine c
, 2008, blz. 181: 'Sagen'
- ↑
Etymologisch woordenboek. De herkomst van onze woorden
, Van Dale, Utrecht/Antwerpen, 1990
- ↑
G.J. Van Bork, D. Delabastita [et al.]:
Algemeen letterkundig lexicon
, 2012
- ↑
J.R.W. Sinninghe
:
Katalog der niederlandischen Marchen-, Ursprungssagen-, Sagen- und Legendenvarianten
, 1943, blz. 47-52
- ↑
a
b
c
T. Dekker, H. Roodenburg
[et al.] (red.):
Volkscultuur: een inleiding in de Nederlandse
etnologie
, 2000, blz. 328
- ↑
Katalog
, blz. 111-123
- ↑
Katalog
, blz. 52-104
- ↑
(
de
)
Der Goldene Ofen
, Gutenberg.Spiegel.de