Ryszard Jerzy Kukli?ski
(
Warschau
,
13 juni
1930
-
Tampa
,
11 februari
2004
) was een
Pools
kolonel en spion in de
Koude Oorlog
. Omdat hij dit in het Poolse nationale belang achtte, heeft hij in de jaren tussen 1971 en 1981 een grote hoeveelheid uiterst geheime documenten van het
Warschaupact
aan de
CIA
doen toekomen.
Kukli?ski werd geboren in een arbeidersfamilie met katholieke en socialistische tradities. Zijn vader nam tijdens de Tweede Wereldoorlog deel aan het verzet en stierf in het concentratiekamp van
Sachsenhausen
. Na de oorlog begon Kukli?ski een succesvolle carriere in het leger van de
Poolse Volksrepubliek
. Als officier was hij betrokken bij de voorbereiding van de
invasie van Tsjechoslowakije
door het Warschaupact in 1968.
Na het bloedbad dat in december 1970 in
Gda?sk
door communistische strijdkrachten was aangericht onder Poolse arbeiders, nam Kukli?ski contact op met de CIA en bood hij zijn diensten als spion aan. Op 11 augustus 1972 stuurde hij een kaart naar de Amerikaanse ambassade in Bonn, waardoor hij een afspraak kreeg. Tussen 1972 en 1981 deed hij 35.000 bladzijden (in meerderheid Russische) geheime documenten aan de CIA toekomen. In deze documenten werden de strategische plannen van Moskou beschreven met betrekking tot het gebruik van kernwapens in het geval van een oorlog, technische gegevens over de
T-72
tank en de
Strela
-1
raketten
, de locatie van de Russische luchtafweerstellingen in Polen en Oost-Duitsland, de methoden die door de Russen werden gebruikt om te voorkomen dat spionagesatellieten hun militaire apparatuur konden ontdekken, de plannen voor de invoering van de
staat van beleg
in Polen en vele andere kwesties.
Toen het duidelijk werd dat zijn spionage-activiteiten op het punt stonden om te worden ontmaskerd, slaagde Kukli?ski er - met hulp van de CIA - in om tezamen met zijn vrouw en twee zoons Polen te verlaten. Dit was kort voordat de
staat van beleg
in december 1981 werd ingevoerd in Polen.
Op
23 mei
1984
werd Kukli?ski, in absentia, ter dood veroordeeld door een geheim militair gerechtshof te Warschau. Na de val van het communisme zou dit vonnis worden geannuleerd. Kukli?ski kon in april 1998 weer een bezoek brengen aan Polen.
In 2004 overleed hij, op de leeftijd van 73 jaar, aan een hersenbloeding in een ziekenhuis te
Tampa
, Florida.
Kukli?ski had na zijn vlucht onder een nieuwe naam een schuilplaats gekregen in de Verenigde Staten. Het is duidelijk dat de KGB niet van plan was om hem en zijn familie met rust te laten. Kukli?ski heeft op het persoonlijke vlak een hoge prijs moeten betalen voor zijn spionage-activiteiten. Zijn zoon Waldemar werd in de jaren 1990 onder mysterieuze omstandigheden gedood. Ook zijn andere zoon kwam op betrekkelijk jonge leeftijd om het leven bij een "verkeersongeluk", waarachter waarschijnlijk ook de lange arm van de
KGB
schuil ging.
Kukli?ski was de chef van de planningsafdeling van het
Poolse
leger en was ook een verbindingsfunctionaris tussen het Poolse leger en de Russische militairen. Hij was goed op de hoogte van de positie van de Poolse strijdkrachten binnen het Warschaupact. De details van de algemene plannen voor de strijdkrachten van het Warschaupact waren weliswaar alleen in Moskou bekend, maar Kukli?ski kon de nodige conclusies trekken uit zijn contacten in Moskou.
Kukli?ski raakte bekend met details van Russische plannen om West-Europa aan te vallen en te veroveren. Hierbij zouden tactische kernwapens worden ingezet. Het Poolse leger zou de eerste aanvalsspits vormen en was voorbestemd om als "
kanonnenvoer
" te worden opgeofferd. Deze plannen hielden ook in dat Polen het doelwit zou vormen van 400 tot 600 tactische kernwapens, die als represaille door de westerse strijdkrachten zouden worden gelanceerd.
Kukli?ski was ervoor dat het Poolse leger met de NAVO moest samenwerken om de uitvoering van deze plannen te verhinderen. Aangezien Polen in de communistische periode
de facto
door Sovjet-strijdkrachten bezet was en op alle niveaus door Sovjetspionnen geinfiltreerd werd, konden de Poolse belangen naar zijn mening alleen op slinkse manier worden beschermd. Om die reden, benaderde hij uit eigen initiatief de
CIA
(hij werd dus
niet
door de CIA benaderd), waarna zij bijna tien jaar lang zouden samenwerken.
Kukli?ski's informatie had een belangrijk effect op de militaire plannen van de NAVO voor Europa, die op grond van zijn suggesties werden aangepast; dit hield onder andere in dat het aantal kernwapens dat in geval van een eventuele oorlog op Polen zou worden afgevuurd, werd verminderd.
Kukli?ski blijft binnen Polen een zeer controversiele persoon. Sommigen beschouwen hem als een nationale held, anderen als een verrader. In de kringen van oudere legerofficieren heeft men geen goed woord voor hem over en benadrukt men dat hij zijn eed van trouw geschonden heeft. Anderen zijn van mening dat hij door het onthullen van de Russische militaire plannen aan de Amerikanen, een voorgenomen Sovjet-invasie in Polen in 1981 heeft helpen voorkomen, waarbij de "staat van beleg" dan als een "geringer kwaad" op de koop moest worden genomen. Ook wordt betoogd dat hij daarmee een Derde Wereldoorlog heeft helpen voorkomen, die tot de nucleaire vernietiging van Polen zou hebben geleid. Aangezien er ten aanzien van de achtergronden van veel van deze historische gebeurtenissen nog weinig zekerheid bestaat, zijn deze redeneringen echter niet veel meer dan speculaties.
Op
19 juni
2004
werd Kukli?ski op de militaire begraafplaats
Pow?zki
te
Warschau
op een ereplaats begraven, tezamen met zijn zoon Waldemar. Het graf van vader en zoon Kukli?ski wordt regelmatig beklad door politieke tegenstanders. Diverse Poolse steden hebben Ryszard Kukli?ski het ereburgerschap verleend , waaronder
Krakow
en
Gda?sk
.
De Poolse politieke groepering
Centrum
(destijds geleid door
Zbigniew Religa
, die onder het bewind van
Jarosław Kaczy?ski
in Polen minister voor volksgezondheid was) verzocht in 2004 de president van Polen om Kukli?ski
postuum
de rang van generaal te verlenen.
- A Secret Life: The Polish Officer, His Covert Mission, and the Price He Paid to Save His Country
, by Benjamin Weiser.
ISBN 1-891620-54-1