Een
ruimtevaarder
of
astronaut
(van het
Griekse
"astron" (?στρον), wat "ster" betekent, en "nautes" (να?τη?), wat "zeeman" betekent) of
kosmonaut
is een persoon die is opgeleid, uitgerust en ingezet door een menselijk ruimtevluchtprogramma om als commandant te dienen of bemanningslid aan boord van een
ruimtevaartuig
. Hoewel de termen over het algemeen zijn voorbehouden aan professionele ruimtereizigers, worden de termen soms toegepast op iedereen die de ruimte in reist, inclusief
wetenschappers
,
politici
,
journalisten
en
toeristen
.
[1]
[2]
- De eerste mens in de ruimte was de Sovjet kosmonaut
Joeri Gagarin
. Hij vloog op
12 april
1961
in de
Vostok 1
in 1 uur en 48 minuten eenmaal buiten de
atmosfeer
om de
aarde
.
- De tweede mens in de ruimte, een Amerikaan, was
Alan Shepard
. Hij vloog op
5 mei
1961
in de
Mercury MR-3
. Het was een korte, zogenaamde
ballistische vlucht
, maar hij bereikte daarbij wel een hoogte van meer dan 100 km, dus het geldt als een officiele ruimtevlucht.
- De derde mens in de ruimte was
Virgil Grissom
, wederom een Amerikaan die een korte
ballistische vlucht
uitvoerde. Hij vloog op
21 juli
1961
in de
Mercury MR-4
.
- De vierde mens in de ruimte was de Sovjet
German Titov
. Hij werd op
6 augustus
1961
gelanceerd in de
Vostok 2
. Het was een recordvlucht van zeventien omwentelingen om de aarde die 24 uur duurde.
- John Glenn
was de derde Amerikaan in de ruimte, en de eerste Amerikaan die in een
baan rond de aarde
vloog. Op
20 februari
1962
werd hij gelanceerd in de
Mercury MA-6
. Hij landde na 7 maal om de aarde te zijn gecirkeld. Op
29 oktober
1998
ging hij opnieuw de ruimte in aan boord van de
Discovery
(vlucht
STS-95
). Daarmee werd hij, 77 jaar oud, de oudste ruimtevaarder ter wereld.
- De eerste vrouw in de ruimte was de Sovjet
Valentina Teresjkova
. Zij werd op 16 juni
1963
gelanceerd in de
Vostok 6
. 19 jaar lang bleef ze de enige vrouw die in de ruimte was geweest, totdat op
19 augustus
1982
de Russische
Svetlana Savitskaja
haar opvolgde in de
Sojoez T-7
.
- Op
20 juli
1969
landden de eerste ruimtevaarders met de maanlander (
Eagle
) van de
Apollo 11
op de
maan
.
Neil Armstrong
zette de eerste voetstap in het maanstof, gevolgd door
Edwin "Buzz" Aldrin
.
Michael Collins
bleef ondertussen in de
Commander And Service Module
(
Columbia
) in een baan om de maan in afwachting van de terugkeer van zijn collega's.
- De eerste Europese ruimtevaarder (de eerste ruimtevaarder met een nationaliteit anders dan Russisch of Amerikaans) was de
Tsjech
Vladimir Remek
. Hij werd op
2 maart
1978
gelanceerd aan boord van de
Sojoez 28
voor een bezoek aan het Russische
ruimtestation
Saljoet 6
.
- De eerste Amerikaanse vrouw in de ruimte was
Sally Ride
. Zij werd op
18 juni
1983
gelanceerd aan boord van de
Spaceshuttle
Challenger
.
- In 1985 was
Lodewijk van den Berg
in de ruimte. Van den Berg is Nederlander van geboorte, maar ging als genaturaliseerd Amerikaan. Hierna was
Wubbo Ockels
de eerste Nederlandse ruimtevaarder. Hij werd op
30 oktober
1985
gelanceerd aan boord van de
Spaceshuttle
Challenger
(vlucht
STS-61-A
). Ockels vormde met zijn metgezellen een bemanning van 8 personen, hetgeen een record betekende. De tweede Nederlandse ruimtevaarder,
Andre Kuipers
, verbleef in april 2004 ongeveer een week aan boord van het
International Space Station
. Op
21 december
2011
vertrok hij opnieuw naar het ISS voor een verblijf van bijna een half jaar. Hij reisde met de
Sojoez
.
- De eerste vrouwelijke Europese ruimtevaarder (en daarmee de eerste vrouwelijke ruimtevaarder met een nationaliteit anders dan Russisch of Amerikaans) was de Britse
Helen Sharman
. Zij werd op
18 maart
1991
gelanceerd aan boord van de
Sojoez TM-12
voor een bezoek aan het Russische ruimtestation
Mir
. Zij was tot eind 2015 de enige Britse ruimtevaarder. Er zijn weliswaar meer ruimtevaarders die geboren zijn als Britten, maar die hebben de Amerikaanse nationaliteit aangenomen om toegelaten te kunnen worden tot de astronautenopleiding van
NASA
.
- De eerste Belgische ruimtevaarder is
Dirk Frimout
. Hij werd op
24 maart
1992
gelanceerd aan boord van de
Spaceshuttle
Atlantis
(vlucht
STS-45
). De tweede Belgische ruimtevaarder was
Frank De Winne
. Hij werd op
30 oktober
2002
gelanceerd aan boord van de
Sojoez TMA-1
. Hij verbleef 8 dagen aan boord van het
International Space Station
en voerde daar onderzoek uit in het kader van de
Odissea Missie
. Op
27 mei
2009
werd hij voor de tweede maal de ruimte in gelanceerd, voor een verblijf van zes maanden in het ISS. Tijdens de laatste twee maanden van de missie (
ISS Expeditie 21
) was De Winne de eerste commandant van het ISS die niet uit Rusland of de Verenigde Staten kwam.
[3]
- Een andere bekende vrouwelijke Europese ruimtevaarder is de
Francaise
Claudie Haignere
. Zij werd op
17 augustus
1996
gelanceerd aan boord van de
Sojoez TM-24
voor een bezoek aan
ruimtestation
Mir
, en op
21 oktober
2001
aan boord van de
Sojoez TM-33
voor een bezoek aan het
International Space Station
. Haar man,
Jean-Pierre Haignere
, is ook ruimtevaarder.
- De eerste ruimtetoerist is
Dennis Tito
. Hij reisde op
28 april
2001
mee met
Sojoez TM-32
naar het
Internationale ruimtestation
.
- Op
10 augustus
2003
trouwde
Joeri Malentsjenko
, terwijl hij in een baan rond de aarde vloog in het
International Space Station
, met
Yekaterina Dmitriyeva
die zich op dat moment in
Houston
bevond.
- De eerste Chinese ruimtevaarder (
taikonaut
of
yuhangyuan
) is
Yang Liwei
. Hij werd op
15 oktober
2003
aan boord van de
Shenzhou 5
gelanceerd. Hiermee werd
China
het derde land in de geschiedenis dat met eigen middelen een mens in de ruimte heeft gebracht.
- De eerste particuliere ruimtevlieger is
Mike Melvill
. Het ruimtevaartuig
SpaceShipOne
werd gebouwd door vliegtuigbouwer
Scaled Composites
die geen subsidies van overheid kreeg. De test vond op 21 juni 2004 plaats. Het succes werd geboekt toen dit ruimtevaartuig op ruim 100 km hoogte vloog.
De termen
astronaut
en
kosmonaut
worden soms gebruikt om onderscheid te maken tussen ruimtevaarders uit de
Verenigde Staten
respectievelijk de voormalige
Sovjet-Unie
en het huidige
Rusland
. Het Amerikaanse "astronaut" is afgeleid van de
Griekse
woorden αστρον (
astron
), "ster" en ναυτη? (
nautes
), "zeevaarder". Het Russische "kosmonaut" (Космонавт;
Kosmonavt
) is afgeleid van de Griekse woorden κοσμο? (
kosmos
), "ruimte" en eveneens ναυτη?. In het Nederlands wordt naast ruimtevaarder vooral astronaut gebruikt.
Het gebruik van de begrippen "astronaut" en "kosmonaut" lag ten tijde van de
Koude Oorlog
zeer gevoelig in de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Beide landen wilden duidelijk onderscheid maken tussen hun eigen ruimtehelden en de ruimtevaarders van de vijand, en dat werd ook van de bevriende naties verwacht. Het werd als een grote misser beschouwd als je tegen een Amerikaan sprak over "Russische astronauten".
Toen de eerste ruimtevaarders met een andere nationaliteit dan Amerikaans of Russisch werden gelanceerd, werden deze astronaut genoemd als ze aan boord van de Amerikaanse
Spaceshuttle
vlogen, en kosmonaut als ze aan boord van de Russische
Sojoez
vlogen. Voor de eerste
Franse
ruimtevaarders werd soms de benaming
spationaut
(in het Frans "spationaute") gebruikt. De verwarring werd compleet toen in 1995 de Amerikaan
Norman Thagard
werd gelanceerd aan boord van een Sojoez, en later Russische ruimtevaarders meevlogen met de Space Shuttle. Het is meerdere keren gebeurd dat ruimtevaarders met een Sojoez werden gelanceerd, en na verblijf in een
ruimtestation
naar de aarde terugkeerden in de Space Shuttle, en omgekeerd.
De term
taikonaut
wordt soms gebruikt voor
Chinese
ruimtevaarders, en is bedacht door Chiew Lee Yih uit
Maleisie
.
[4]
[5]
Dit werd direct overgenomen door Chen Lan, beheerder van een website over Chinese ruimtevaart. Taikonaut is afgeleid van het Chinese woord
taikong
(太空), dat ruimte betekent. De lettergreep
naut
is niet vertaald, anders zou het resultaat waarschijnlijk
taikongren
of
taikongyuan
zijn geworden, hetgeen in het Chinees "buitenaards wezen" betekent.
In China gebruiken officiele organen en de officiele pers het woord
yuhangyuan
(宇航員), wat grofweg kan worden vertaald als "ruimtereiziger". Deze term wordt in de internationale pers verder weinig gebruikt, waarschijnlijk vanwege de lastige uitspraak en spelling.
In China zal men er echter geen bezwaar tegen hebben wanneer je in het Engels of Russisch spreekt over "Chinese astronauten", respectievelijk "Chinese kosmonauten". In de Nederlandstalige berichtgeving door de pers lijkt het er op dat men de term
taikonaut
vooral als curiositeit beschouwt, en verder spreekt over Chinese ruimtevaarder of Chinese astronaut.
- Boompje planten in
Bajkonoer
.
- Rode anjers leggen bij de gedenkstenen voor omgekomen kosmonauten bij het
Kremlin van Moskou
.
- Een bezoek brengen aan
Joeri Gagarin
's werkkamer in
Sterrenstad
en daar het gastenboek tekenen. Er wordt gezegd dat ze tijdens dit bezoek ook aan Gagarins geest toestemming vragen om te vliegen.
[6]
- Bezoek aan het huis van
Sergej Koroljov
.
- Twee dagen voor de lancering leggen technici, bij het naar buiten rollen, munten op de rails van de
raket
, zodat deze platgewalst worden. De bemanning mag niet bij het naar buiten rollen aanwezig zijn, in plaats daarvan gaan ze naar de kapper.
- Op de dag voor de lancering worden de kosmonauten gezegend en besprenkeld met wijwater door een
Russisch-orthodoxe
priester
.
- Russische ruimtevaarders (kosmonauten) bekijken, verplicht, de film
Witte woestijnzon
de dag voor hun lancering.
- Bij het ontbijt drinken ze champagne.
- Plaatsen van hun handtekening op de deur van de hotelkamer van het Kosmonauthotel.
- Proosten met
wodka
en de glazen in een hoek gooien onder het uitroepen van de kreet
pojechali
.
- Als ze vertrekken uit het hotel wordt een rocksong uit het Sovjettijdperk "Трава У Дома" "Het groene gras nabij mijn huis" gespeeld van de band Zemlijane ("De aardbewoners"), die spreekt van de liefde van een kosmonaut voor de planeet Aarde.
- Op weg naar het lanceerplatform in Bajkonoer plassen de kosmonauten tegen het linkerachterwiel van de bus.
- Dan volgt nog een laatste ritueel: de talisman. De oorsprong van deze talisman, een speeltje aan een ketting, zijn een mix van techniek, gezond verstand en bijgeloof. Het speelgoed bungelt vanaf de binnenkant van de bemanningsruimte in het volle zicht van de tv-camera, en dient om groundcontrol te laten zien wanneer het ruimteschip zijn baan om de aarde heeft bereikt. Bij het uitschakelen van de motoren, komt het speelgoed in vrije val en wordt gewichtloos. Het speelgoed, soms "Boris" genoemd, begint te zweven. De controllers zien het speelgoed zweven en hebben zo de bevestiging dat het ruimteschip inderdaad in een baan om de aarde is. Het is de taak van de commandant van de missie om de talisman met zorg uit te kiezen en er voor te zorgen dat deze veilig geinstalleerd wordt in de capsule.
- Bij aankomst in het ruimtestation krijgt de gearriveerde bemanning brood en zout aangeboden van de bemanning van het ruimtestation.
- Bij terugkeer op aarde moeten er weer vele ceremonies uitgevoerd worden; zoals het ondertekenen van de buitenkant van de verbrande capsule en de binnenkant van de
helikopter
. En een reeks uitgebreide 'welkom thuis'-plechtigheden, te beginnen met een eerbetoon aan Joeri Gagarin's monument in Sterrenstad.
- De bemanning gaat op de foto met een taart, maar eet die niet op.
- Het ontbijt op de dag van de lancering moet roerei en biefstuk zijn, een
proteinerijke
maaltijd, met een lage ontlasting, die de noodzaak tot een toiletgang in de volgende uren tot een minimum beperkt. Achter deze voedingsreden ligt een eerbetoon aan
Alan Shepard
, die in 1961 voor het eerst op deze manier ontbeet, en de hoop hetzelfde succes als hij te bereiken.
- Wanneer de bemanning het astronautenverblijf verlaat om met de bus naar het lanceerplatform te rijden, komen ze bij een deur die is versierd met stickers van alle vorige missies. Als een astronaut heeft gevlogen op een vorige missie, moet hij of zij die sticker vinden en deze aanraken.
- In de kleedkamer, waar de technici de bemanning helpen bij het aantrekken van hun drukkleding, wachten de astronauten een uur tot hun bloed gezuiverd is van stikstof door de zuivere zuurstof die ze inademen. Dezelfde E-Z Boy-ligstoelen zijn in gebruik sinds het
Apolloprogramma
.
- Terwijl ze wachten spelen ze kaart,
Five Card Draw
of
Blackjack
, totdat de commandant verliest.
Bronnen, noten en/of referenties
|