Het
Rijnland
(
Duits
:
Rheinland,
Ripuarisch
: Rhingland
) is een niet scherp afgebakend gebied in
Duitsland
aan weerszijden van de
Rijn
. Het gebied is sinds de jaren 1950 gesitueerd in de deelstaten
Noordrijn-Westfalen
,
Rijnland-Palts
en
Saarland
. Het westen van het voorheen industriele
Ruhrgebied
ligt in het Rijnland.
Van 1822 tot 1946 vormde het als
Rijnprovincie
een politieke entiteit in
Pruisen
. Oorspronkelijk was het gebied volgens de besluiten van het
Congres van Wenen
aan Pruisen toegewezen om een buffer tegen
Frankrijk
te creeren. De Rijnprovincie was, in tegenstelling tot de rest van het voornamelijk agrarische en conservatieve
luthers protestantse
Pruisen, katholiek, liberaal, geindustrialiseerd en verstedelijkt en moest van het aan Pruisen toegeschreven
militarisme
al helemaal niets hebben. De bewoners voelden zich dan ook nauwelijks Pruisen.
In het
Verdrag van Versailles
(1919) stond dat het Rijnland voor een periode van 15 jaar bezet werd door geallieerde troepen. Zo kon druk op Duitsland worden uitgeoefend om de bepalingen van het verdrag loyaal uit te voeren. Het gebied telde in die tijd veel wapenfabrieken waarover de geallieerden de controle wilden houden zodat Duitsland niet kon herbewapenen in strijd met het verdrag. De Fransen traden er hard op en bezetten in 1923, samen met de Belgen, ook het
Ruhrgebied
wegens een Duitse achterstand in de herstelbetalingen.
Onder de bevolking groeide de ontevredenheid met de situatie: men schoof de verloren oorlog in de schoenen van de door Pruisen gedomineerde centrale regering, en er ontstond een beweging voor een onafhankelijk Rijnland. Van 1923 tot 1924 trachtte men daadwerkelijk een
Rijnrepubliek
te stichten. De nazi's waren in het gebied door een zusterpartij van de
NSDAP
vertegenwoordigd en steunden het onafhankelijkheidsstreven niet.
In 1930 werden de buitenlandse soldaten teruggetrokken en het bestuur van het gebied weer overgedragen aan Duitsland.
Na de ontruiming diende Duitsland zich te onthouden van het legeren van troepen. In 1935 volgde een volksstemming in het onder mandaat van de Volkenbond staande
Saarland
met Frans en Brits bestuur, dat zich enthousiast bij het inmiddels
nationaalsocialistische Duitsland
aansloot. Aangemoedigd door de ongesanctioneerde acties van
Italie
en
Japan
in respectievelijk
Abessinie
(Ethiopie) en
China
, herbezette Duitsland in strijd met het
Verdrag van Locarno
op zaterdag 7 maart 1936 het Rijnland. De Duitse troepen telden welgeteld 19 bataljons (een enkele divisie), ondersteund door politie-eenheden en enkele vliegtuigen. De troepen bereikten om 11 uur 's ochtends de rechter Rijnoever, waarop 3 bataljons de Rijn overstaken. Slechts een klein deel van de troepen drong derhalve diep in het Rijnland door. De Fransen zouden hier 100 divisies tegenover kunnen stellen. De troepen hadden orders bij het minste teken van geallieerde weerstand rechtsomkeert te maken, wat
Hitler
op zijn minst gezichtsverlies zou hebben bezorgd. Overigens was deze terugtocht geformuleerd als tactische terugtrekking, wat inhield dat Hitler de mogelijkheid van oorlog anticipeerde en accepteerde. De Fransen zouden hoe dan ook een honderdvoudige overmacht in het veld kunnen brengen. Zowel de
Volkenbond
, de Britten als de Fransen reageerden lauw en slotsom was dat Hitler zijn gang kon gaan en zijn zin had bereikt.
De geallieerden hernamen het Rijnland in 1945, maar het werd niet opnieuw door de geallieerden aan Duitsland onttrokken. Wel werd de tot Pruisen behorende Rijnprovincie verdeeld over twee deelstaten, in het kader van de
opdeling van Pruisen
door de geallieerden.
Noord-Rijnland
in de
Britse sector
werd samengevoegd met
Westfalen
en
Lippe
tot
Noordrijn-Westfalen
. De zuidelijke helft, in de
Franse sector
, werd toegevoegd aan
Rijnland-Palts
. Nadien zou het gebied de economische en bestuurlijke ruggengraat van West-Duitsland worden, met het Ruhrgebied, Keulen, de hoofdstad Bonn, de agglomeratie Frankfurt en de agglomeratie Ludwigshafen-Mannheim-Heidelberg als zwaartepunten. Het West-Duitse economisch-sociale model dat in Duitsland en grote delen van continentaal Europa in zwang kwam is naar het Rijnland genoemd: het
Rijnlands model
.