Polychloorbifenyl
(pcb) is een klasse van
organische
stoffen met 1 tot 10
chlooratomen
die vastzitten aan
bifenyl
. De algemene
brutoformule
is C
12
H
10-x
Cl
x
. De meeste pcb's zijn kleurloze en geurloze kristallen. De commerciele mengsels zijn heldere
viskeuze
vloeistoffen
. Hoe meer chloor
atomen
in de moleculen, hoe viskeuzer het pcb is. Pcb is een verzamelnaam voor een vrij uitgebreide familie (209 leden) van stoffen.
De pcb's die hoofdzakelijk in hoogspanningstransformatoren worden gebruikt zijn van het type "askarel" of "clopheen".
De algemene eigenschappen van pcb's zijn de slechte
oplosbaarheid
in water en de lage dampspanning. Pcb's lossen echter wel makkelijk op in de meeste organische
oplosmiddelen
, en ook in olie en vet. De commerciele bruikbaarheid van pcb's was grotendeels op de chemische stabiliteit gebaseerd, samen met de onbrandbaarheid. Bovendien zijn pcb's een elektrische
isolator
, in tegenstelling tot op water gebaseerde vloeistoffen.
Pcb's zijn zeer stabiele verbindingen die niet makkelijk uiteenvallen. Daarom blijven pcb's lang in het milieu aanwezig.
Lange tijd zijn pcb's op zeer uiteenlopende manieren toegepast: als
isolatievloeistof
in
transformatoren
en
condensatoren
, als
hydraulische
vloeistof,
koelvloeistof
,
smeermiddel
en als
brandvertrager
en
stabilisator
in
kunststoffen
, en verder in
verf
,
inkt
,
lak
,
kit
en
lijm
. Aangezien productie en gebruik van pcb's sinds 1985 volledig zijn verboden, zijn dit soort pcb-houdende producten al lange tijd niet meer in de handel. Maar een transformator gaat mogelijk zo'n veertig jaar mee, zodat er in de industrie nog steeds toepassingen te vinden zijn.
Exacte gegevens over het aantal resterende pcb's-bevattende apparaten in Nederland zijn niet beschikbaar. Geschat wordt dat bij de elektriciteitsdistributeurs circa 106.000 transformatoren in gebruik zijn. Een derde daarvan bevat pcb's. Het overgrote deel van deze groep pcb-bevattende transformatoren is licht verontreinigd. Slechts een tiental is zwaar verontreinigd (wat wil zeggen: bevat meer dan vijf milligram pcb's per kilogram). Afgezien van de elektriciteitscentrales bevinden zich elders in Nederland nog zo'n 20.000 tot 40.000 transformatoren. Hoeveel pcb-houdende condensatoren zich in Nederland bevinden, is niet bekend.
Een beperkt aantal leden van de pcb-familie (11 leden) heeft met
dioxine
vergelijkbare
giftige
eigenschappen. Verder geldt dat bij
verbranding
van pcb's bij temperaturen onder 1000 °C (bijvoorbeeld in gewone
vuilverbrandingsovens
) dioxinen kunnen worden gevormd, waarbij de giftigheid sterk kan toenemen. In Nederland geldt een algeheel verbod op de productie en het gebruik van pcb's. Desondanks ligt er in de Nederlandse
bodem
en in het
slib
nog een erfenis, aangezien pcb's ruim 50 jaar zijn toegepast in industrie en techniek. En ook zijn er nog steeds
transformatoren
en
condensatoren
in gebruik die pcb's bevatten. Het overheidsbeleid is erop gericht deze apparaten zo snel mogelijk te reinigen of te verwijderen.
Doordat pcb's zo moeilijk afbreekbaar zijn, hopen ze zich op in het
vetweefsel
van dieren. Schadelijke effecten treden daardoor vaak op bij
roofdieren
aan het einde van de
voedselketen
. Door verontreiniging van waterbodems komen pcb's ook veel voor in
vis
en
viseters
. Soms sterven
zeehonden
pas in een periode dat deze dieren hun vetreserves aanspreken, bijvoorbeeld bij voedselschaarste of verzwakking door ziekte. De vergiftiging kan zo ernstig zijn dat de dode dieren als
chemisch afval
moeten worden behandeld.
In 2016 werd door een duikrobot onderzoek gedaan in de
Marianentrog
en de Kermadectrog op meer dan tien kilometer diepte van de
Stille Oceaan
. Daar bleken alle organismen grote concentraties PCB's te bevatten. Deze zijn waarschijnlijk door de resten van dode dieren en door afval op grote diepte terechtgekomen.
[1]
Stoffen als pcb's krijgt de mens binnen via de voeding. Die verontreinigingen worden opgeslagen in ons lichaamsvet. Dit geldt ook voor
baby
's. Al in de
baarmoeder
wordt de baby aan de in het vet van de moeder opgeslagen stoffen blootgesteld en later via de
moedermelk
. Pcb's worden in verband gebracht met verstoring van de ontwikkeling van jonge kinderen. Uit onderzoek is echter gebleken dat vooral de blootstelling
voor
de geboorte van grote invloed is en dat in Nederland de ontwikkeling van kinderen die borstvoeding hebben gekregen niet onder doet voor die van flesgevoede kinderen. Er is dan ook geen reden om vanwege de pcb's en dioxinen het geven van moedermelk te ontraden. De positieve aspecten van moedermelk, zoals de samenstelling met belangrijke afweerstoffen voor de baby, zijn namelijk belangrijker dan de mogelijke nadelen van aanwezigheid van pcb's en dioxinen.
Pcb's kunnen
leverschade
veroorzaken en het optreden van
kanker
bevorderen (
carcinogeen
). Ze kunnen
geboorteafwijkingen
veroorzaken (
teratogeen
) en aantasting van het afweersysteem (verminderde
immuniteit
). Ook kunnen pcb's een verstorende invloed uitoefenen op de
hormoonhuishouding
, dit betreft zowel de
geslachtshormonen
als
schildklierhormonen
. Verminderde
vruchtbaarheid
kan hiervan het gevolg zijn.
Omdat, zoals hierboven aangegeven, pcb's verdeeld kunnen worden in niet-dioxineachtige en dioxineachtige pcb's zijn er twee typen normstelling op van toepassing. In Nederland wordt uitgegaan van een
toelaatbare dagelijkse inname
(TDI) voor
dioxines
,
furanen
en dioxineachtige pcb's van 1
picogram
toxische equivalent
per kilogram lichaamsgewicht per dag. Een picogram is een miljoenste van een miljoenste gram. Een toxische equivalent (TEQ) is de eenheid waarmee tientallen verschillende dioxinen en pcb's qua giftigheid met elkaar kunnen worden vergeleken.
In
1968
werd in
Japan
door een lek in koelsysteem rijstolie gecontamineerd (vervuild). De mensen die de rijstolie gebruikten leden aan
chlooracne
,
oedeem
, donkere huidpigmentering en fatale leverschade. De pcb's drongen ook door de
placenta
en contamineerden zo borelingen.
In
1970
werden 600
ton
pcb's in de
Hudson River
geloosd.
Van 1940 tot 1978 stelde men in
New Bedford Harbor
bij vissen en kreeften een contaminatie vast van meer dan 5000
ppb
.
In het
Baikalmeer
werd in totaal 200 ton pcb's geloosd. Dit leidde tot stoornissen in de reproductie van vogels en leidde bij vrouwen tot een verkorting van de
menstruatiecyclus
.
In 1999 kwamen in Belgie ongeveer 50 kg pcb's en 1,5 g
dioxine
in de voedselketen terecht. Dit gaf aanleiding tot de
dioxinecrisis
.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
NOS 14 februari 2017