Plantenveredeling
is het door
kunstmatige selectie
ontwikkelen van planten die zo goed mogelijk aan de eisen van de mens voldoen.
[1]
Een veredelaar selecteert planten met de voor een bepaald doel beste
erfelijke eigenschappen
en maakt daar nieuwe
rassen
van. Als zodanig is het te vergelijken met het
fokken
van
huisdieren
en
landbouwhuishouddieren
.
Onder plantenveredeling valt enerzijds het kweken (veredelen) van nieuwe rassen en anderzijds de bestudering van de grondslagen waarop het kweken berust en van de middelen waardoor het kweken wordt bevorderd. Binnen de plantenveredeling wordt kennis toegepast uit verschillende vakgebieden, onder andere
erfelijkheidsleer
,
plantenziektenkunde
,
biotechnologie
en
wiskundige statistiek
.
Het aanpassen van gewassen aan de behoeften van de mens gebeurt al sinds het
jagen/verzamelen
werd aangevuld met en grotendeels vervangen door
landbouw
en
tuinbouw
. De eerste fase bestond uit het overhouden van
zaden
van aantrekkelijke planten waaruit op lange termijn de
landrassen
(genetisch brede populaties) ontstonden. Dit is overigens ook van toepassing op dierlijke rassen. Pas nadat de
wetmatigheden
van de
genetische vererving
rond 1880 duidelijk werden kwam de veredeling in een stroomversnelling. Nieuwe technieken leidden snel tot een gespecialiseerde beroepsmatige uitoefening van de plantenveredeling. Het vervaardigen van zuivere lijnen door herhaalde
zelfbevruchting
werd veel toegepast en er werd gebruikgemaakt van de
hybride
groeikracht door zuivere lijnen met elkaar te kruisen. Opbrengstverhoging, opbrengstzekerheid en een verbeterde productkwaliteit konden hierdoor worden gerealiseerd.
Het principe van de plantenveredeling is zo veel mogelijk goede eigenschappen in een plantenras te verenigen. Gewenste eigenschappen kunnen zijn:
[2]
- Hoge opbrengst per plant of per hectare
- Optimale smaak
- Optimale esthetische kenmerken (zoals sierplanten of fruit)
- Resistentie tegen ziektes
- Goede aanpassing aan omstandigheden (bodem, weer)
- Meer vitamine (gezondere groente)
De simpelste veredelingsmethode is selectie: een groep planten onderling vergelijken, en de beste hieruit gebruiken voor vermeerdering (fenotypische selectie). Op deze wijze zijn in het verleden veel rassen ontstaan. De voorwaarde is dat de populatie over een voldoende
genetische variatie
beschikt. Voor een snelle en succesvolle veredeling is deze methode niet zeer geschikt.
Als de gewenste eigenschappen aanwezig zijn in verschillende planten, kan de veredelaar proberen deze in een plant te verenigen door de twee ouderplanten te
kruisen
. Vervolgens selecteert de veredelaar de nakomelingen.
Bij klassieke veredeling duurt de hele
cyclus
van kruising tot introductie van een nieuw ras acht tot 30 jaar.
Deze tijd kan tegenwoordig echter verkort worden door gerichter te selecteren. Hiervoor zijn verschillende technologieen ontwikkeld, die als moderne veredeling samengevat worden.
Er kan gebruik gemaakt worden van
Marker Assisted Breeding
. Hierbij wordt bij de te selecteren rassen een DNA-analyse gemaakt en met behulp van bepaalde diagnostische markers eigenschappen gedetecteerd. Deze merkers zorgen ervoor dat planten gescreend kunnen worden op de aan -of afwezigheid van genetische variatie. Met een moleculaire marker kan bijvoorbeeld in aardappel resistentie voor
Phytophthora
worden gevolgd. Een veredelaar kan daardoor zonder veldproeven planten selecteren.
De vermeerdering van nieuwe rassen kan ook sneller verlopen door gebruik te maken van
in-vitrocultuur
.
Soms wordt gebruikgemaakt van
mutatieveredeling
: technieken die ervoor zorgen dat er variaties optreden in het DNA. Een klein deel van deze variaties kan een nuttige eigenschap geven aan een plant.
Sinds het eind van de twintigste eeuw wordt ook gebruikgemaakt van
gentechnologie
om sneller resultaat te verkrijgen. Hierbij laat men niet de natuur door toeval de combinatie van eigenschappen in de nakomelingen bepalen, maar men grijpt gericht in op het niveau van het DNA. Daardoor kan men bijvoorbeeld aan een bestaand ras een gen voor ziekteresistentie toevoegen.
Als het veredelingsproduct goed presteert in vergelijking met de al bestaande rassen, kan dit vermeerderd en op de markt gebracht worden. Een veredelingsbedrijf kan de ontwikkelingskosten van een nieuw ras terugverdienen door er
kwekersrecht
op aan te vragen.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
N.B. Het Duitse woord
Pflanzenveredelung
betreft het
enten
van planten en niet de kweek met de nadruk op erfelijke factoren, zoals in het Nederlands
- ↑
'Veredeling' op groenkennisnet.nl
, geraadpleegd op 11 augustus 2019
|