De
pinksterbeweging
, ook wel aangeduid als het
pentecostalisme
, is een
christelijke stroming
die ontstond aan het begin van de
20e eeuw
binnen
protestantse
kerkgenootschappen. De omvang van deze groeiende
beweging
werd aan het begin van de
21e eeuw
geschat op 400 miljoen aanhangers, inclusief de nauw verwante
charismatische beweging
.
[1]
De pinksterbeweging legt sterk de nadruk op de belofte van de
Heilige Geest
, die de
discipelen
van
Jezus Christus
volgens de
Bijbel
op de
Pinksterdag
ontvingen (zie
Joel
3
[2]
en
Handelingen
2
[3]
). Theologisch kan ze gezien worden als stroming binnen het
evangelisch christendom
(waaronder ook
baptisme
en
methodisme
) door vier belangrijke punten: de noodzaak tot bekering, een activistische levensstijl, de nadruk op Jezus' kruisdood en een vrij letterlijke interpretatie van de Bijbel.
[4]
Het grootste theologisch verschil is dat de pinksterbeweging meer nadruk legt op de Heilige Geest,
glossolalie
(spreken in tongen) en de zogeheten
gaven van de Geest
.
[5]
William Seymour
(1870-1922) was een zwarte predikant uit
Louisiana (VS)
die door
Charles Parham
in aanraking kwam met het bidden in vreemde
tongen
(talen). Hij werd niet toegelaten in de traditionele presbyteriaans-protestantse kerk vanwege zijn huidskleur. Daarom vestigde hij zich als predikant in
Los Angeles
in de
Azusa Street
. Daar ontstond in
1906
een opwekkingsbeweging waarin de
doop met de Heilige Geest
centraal stond. De tongentaal werd beschouwd als het bewijs van deze doop.
De groep in Azusa Street was toen ? zeer bijzonder in die tijd ? multiraciaal. Tot 1960 werd de pinksterbeweging aangeduid als het
klassiek pentecostalisme
. Kerkgenootschappen die uit de pinksteropwekking ontstonden, waren onder meer
Assemblies of God
,
Church of God in Christ
,
The Foursquare Church
. Deze beweging sloeg over naar Europa en ook naar Nederland, waar zich diverse zelfstandige gemeenten vormden. In 1907 vestigde zich in Amsterdam de eerste pentecostalistische kerkgemeente, onder leiding van
Gerrit Polman
, de leider en vormgever van de beweging in Nederland.
Vanaf 1960 is er sprake van een hernieuwde opwekking in de Kerk, beginnende in de Episcopaalse kerk in Van Nuys (VS), met als bekende voorman
Dennis Bennett
. Historisch wordt dit gezien als het begin van de zogenaamde 'tweede golf', de Charismatische beweging binnen de gevestigde kerken, eerst in de protestantse en later, gerekend vanaf 1967 en meer omstreden, binnen bisdommen van de Rooms-Katholieke Kerk. Bekendste persoon in deze beweging is
David du Plessis
, een pinksterchristen, die bruggen bouwde tussen diverse denominaties met als doel de ervaring van de Heilige Geest te verspreiden.
De 'derde golf' is die van het neo-pentecostalisme van na 1980, dat meer nadruk legt op de overwinningskracht van Christus door de Heilige Geest in het normale leven. Bekend uit deze periode is
John Wimber
, stichter van de
Vineyardbeweging
. Ook bekend is de zogenaamde
Toronto Blessing
, een naam die werd gegeven aan het ervaren van een krachtige uitstorting van de Heilige Geest in de Vineyard-gemeente in de Canadese stad Toronto. Van hieruit heeft deze beweging zich sinds 1994 wereldwijd verspreid.
Organisatorisch zijn de pinkstergemeenten
congregationalistisch
. Dat wil zeggen dat de plaatselijke gemeenten zelfstandig zijn en zelf beslissen of zij zich al dan niet bij een landelijke
koepelorganisatie
aansluiten, en zo ja bij welke. Contacten tussen gemeenten van verschillende koepels zijn gewoonlijk geen enkel probleem.
In 1907 ontstond in Amsterdam, onder invloed van de opwekking in Los Angeles, de eerste pinkstergemeente. Deze stond onder leiding van Gerrit Polman. Aanvankelijk wilde de pinksterbeweging vooral een beweging zijn binnen de bestaande kerken. Toen dat na een aantal jaren niet veel resultaat had opgeleverd, ontstonden er zelfstandige gemeentes. Dit ging met vallen en opstaan. De schatting is dat er rond 1940 zo'n 3.000 Nederlandse pinksterchristenen waren.
Na de
Tweede Wereldoorlog
kreeg de beweging echter een flinke stimulans door een aantal gebeurtenissen. De beweging groeide door de toestroom van Indische Nederlanders na de onafhankelijkheid van
Indonesie
. Onder de mensen die naar Nederland emigreerden, was een relatief groot percentage pinksterchristenen. De aandacht werd in die tijd bovendien flink getrokken door een aantal gebedsgenezers die Nederland bezochten, met als hoogtepunt een genezingscampagne van de Amerikaan
Thomas Lee Osborn
, die in 1958 120.000 mensen naar het
Malieveld
trok.
Na het vertrek van Thomas Lee Osborn tegen het einde van de jaren vijftig raakte de pinksterbeweging in een stroomversnelling. Maar er ontstonden ook allerlei vertakkingen, die her en der vernieuwing brachten. De opwekkingsbeweging
Stromen van Kracht
van
Karel Hoekendijk
en de organisatie
Kracht van Omhoog
van
Johannes Emmanuel van den Brink
zorgden voor een stevige impuls. Ook
Johan Maasbach
, de vertaler van
Osborn
, droeg bij aan de groei van de pinksterbeweging. Overal in het land kwamen nieuwe gemeenten van de grond en Maasbach vestigde de aandacht op zich door via de media veel nadruk te leggen op de pinksterboodschap.
Ook de pinksterbeweging in Nederland kreeg op haar beurt in de jaren zestig te maken met de charismatische beweging en in de jaren negentig met de zogeheten 'derde golf'. De invloeden daarvan zijn duidelijk zichtbaar, hoewel beide bewegingen in Nederland minder invloed uitoefenden dan op internationaal niveau. Ook de komst van verschillende (internationale) zendingsorganisaties, zoals
Jeugd met een Opdracht
en
stichting Opwekking
, hebben kleur gegeven aan de pinksterbeweging in Nederland.
Het aantal christenen behorend tot de pinksterbeweging in Nederland werd in 2007 geschat op 120.000 gelovigen.
[6]
In 2019 was dat aantal verder doorgegroeid naar 150.000 aanhangers.
[7]
Het aantal gemeentes wordt geschat op ongeveer 900. Of er sprake is van succes, hangt vaak af van de charismatische aantrekkingskracht van de voorganger.
In Nederland bestaat wel het
Landelijk Platform Pinksterbeweging
. Hierbij zijn een zevental kerkgenootschappen aangesloten:
Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten
,
Rafael Nederland
,
Bethel Pinksterkerk Nederland
,
Volle Evangelie Bethel Kerk
,
Bethel Pentecostal Temple Fellowship Nederland
,
Newfrontiers
en
Victory Outreach Nederland
. Een aantal groepen, waaronder de Vineyard, de
Morgenstondgroep
,
Stichting Johan Maasbach Wereldzending
, zijn hier niet bij aangesloten. Ook zijn er veel ? schattingen gaan uit van ongeveer vijftig procent ? plaatselijke evangelische- en pinkstergemeentes die niet zijn aangesloten bij een van deze kerkgenootschappen, maar onafhankelijk zijn.
Tijdens een manifestatie in Amsterdam in september 2007 ter gelegenheid van honderd jaar pinksterbeweging in Nederland heeft ds.
Bas Plaisier
,
scriba
van de
Protestantse Kerk in Nederland
(PKN), namens deze kerken officieel excuses aangeboden voor de minachtende houding die zij in het verleden vaak had t.o.v. de pinksterbeweging. Daarop heeft
Peter Sleebos
, voorzitter van de
Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten
(VPE), deze excuses aanvaard en van zijn kant ook excuses aangeboden voor de vaak hooghartige houding van pinkstergemeentes t.o.v. de gevestigde kerken.
[8]
Van beide zijden wordt deze toenadering als een historische omwenteling ervaren.
De eerste bronnen die spreken over de pinksterbeweging in
Belgie
, stammen uit 1910. Er zou toen een kleine pinksterkerk in
Antwerpen
zijn geweest. De (eerste) pinksterkerken in Vlaanderen werden vooral gesticht door Nederlandse zendelingen. In
Wallonie
kreeg in 1931 de pinksterbeweging vaste voet aan de grond door het werk van de Engelse zendeling
Douglas R. Scot
.
[9]
In Vlaanderen zijn de meeste pinksterkerken vertegenwoordigd in het
Verbond van Vlaamse Pinkstergemeenten
(VVP). Dit ontstond in maart 1993 uit een fusie van twee andere overkoepelende verbanden van pinkstergemeenten in Vlaanderen, de
Broederschap van Vlaamse Pinkstergemeenten
(1969) en de
Belgische Christelijke Pinkstergemeenschap Elim
(1978). Inmiddels zijn bij de VVP 117 gemeenten aangesloten. In 2001 werd het aantal pinkstergelovigen in Belgie geschat op 26.000.
[10]
Er zijn soms sterke verschillen tussen pinkstergemeenten onderling, maar de meest voorkomende kenmerken zijn:
- Een nadruk op redding. Iemand kan alleen gered worden door
Jezus Christus
aan te nemen als Heer en Redder tot vergeving der zonden.
- De
Bijbel
heeft absoluut gezag.
- Doop met de Heilige Geest
. Deze wordt gezien als een 'tweede werk van genade'. Hierdoor wordt de gelovige toegerust tot dienstbetoon en om te getuigen.
- Genezing door handoplegging en
gebed
.
- Glossolalie
of het spreken in tongen (het vermeende spreken in vreemde talen die men nooit heeft geleerd). De klassieke pinkstertheologie leerde dat dit het fysieke bewijs was van de doop in de Heilige Geest.
- Een nadruk op de persoonlijke, emotionele ervaring van God (en van het vervuld zijn van de Heilige Geest).
- Uitbundige zang met gebaren en opheffen van handen, soms met dans.
- Openheid voor
visioenen
en openbaringen van God.
- Geloof wordt gezien als persoonlijke beleving.
- Kinderen worden "opgedragen" (gezegend in een speciale dienst), volwassenen (of jongeren die oud genoeg zijn om zelf te kiezen) worden gedoopt door onderdompeling.
- Een grote nadruk op het zelf maken van een keuze voor God (het is niet alleen God die voor de mens kiest, maar ook de mens die voor God moet kiezen).
- In (sommige) kringen heerst een zekere vorm van anti-intellectualisme. Dat vertaalt zich in een kinderlijke vorm van geloven en afkeer van bv.
theologische
opleidingen.
- Een sterke nadruk op
zending
. Alle stammen en volken moeten het evangelie hebben gehoord voordat Jezus terugkomt.
- Een sterke nadruk op de
eindtijd
. Het zal niet lang meer duren voordat het oordeel van God over de aarde komt, en dat Jezus Christus spoedig terug zal komen om zijn gemeente op te halen. In veel kringen wordt geloofd dat er eerst nog een wereldwijde
opwekking
zal uitbreken.
- Binnen sommige kerken ligt een sterke nadruk op het zogeheten
Welvaartsevangelie
. Volgens deze leer zal God de gelovige (veelal in materiele zin) belonen ("zegenen" in jargontaal) wanneer hij of zij ergens geld of tijd insteekt.
Er is een breed scala van namen die kerken binnen de pinksterbeweging gebruiken. De meest gangbare namen zijn:
Pinkster-
,
Volle-Evangelie-
,
Evangelische
,
Evangelie-
,
Charismatische
en
Christengemeente
. Meestal worden deze namen gevolgd door een plaatsnaam of een referentie naar een Bijbels persoon of plaats (bv.
Pinkstergemeente Diemen
of
Volle-Evangeliegemeente Eljakim
).
De naam
Pinkstergemeente
bestaat het langst, maar omdat deze term op de lange duur bij veel mensen negatieve associaties opriep, kozen veel (nieuwe) gemeentes voor een andere naam. Met name vanaf de jaren vijftig kwam de naam
Volle-Evangeliegemeente
in zwang. Veel kerken zijn daar inmiddels ook weer van teruggekomen, omdat deze naam te veel pretenties zou hebben. Met name die gemeenten die goede relaties met de historische kerken hadden ontwikkeld, waren zich er in de loop der jaren van bewust geworden, dat de term ‘volle’ wat pretentieus was.
De naam
Charismatisch
? althans in deze betekenis; niet te verwarren met
charismatisch leiderschap
? is tegelijk met de
charismatische beweging
opgekomen. Vanaf de jaren negentig is de term
Christengemeente
populair geworden. Deze is met name in gebruik bij groepen die zijn ontstaan ten tijde van de
derde golf
. Zij willen terugkeren naar de gemeente van het Nieuwe Testament en zich niet tot een bepaalde groep rekenen.
Binnen de pinksterbeweging vindt men ook gemeentes waar een neiging tot sektarisme bestaat. Zo is bijvoorbeeld de parlementaire
sektencommissie
in Vlaanderen bezorgd over de invloed van de pinksterbeweging. Deze komt met name naar voren in de manier waarop zij met genezing bezig zijn. Er zijn volgens de arts Anne-Francoise Gennotte en de psychologe Marcella Ares van het
Brusselse
academisch ziekenhuis
Saint-Pierre, patienten die meer heil verwachten van urenlange gebeden dan van
medicatie
. "Het zijn veelal Afrikanen die in de greep van Pinksterkerken zijn geraakt".
[11]
[12]
De Afrikaanse pinksterkerken spelen over het algemeen heel erg met de tegenstelling tussen
Satan
en
God
. Via
duiveluitdrijving
en langdurige gebeden kan volgens hen het kwaad worden bestreden. Zo is ook het
aidsvirus
voor veel
Afrikaanse
gelovigen een teken van Satan, dat volgens hen niet met de
medische wetenschap
kan worden verdreven.
De meeste pinkstergemeenten hanteren overigens het principe dat na genezing (in het algemeen, en van welke ziekte dan ook) door gebed te allen tijde tevens een echte arts moet worden geraadpleegd om genezing vast te stellen en om te bepalen of de medische behandeling kan worden gestaakt (of bijvoorbeeld moet worden aangepast).
[13]
Dit acht men in overeenstemming met de principes van Jezus Christus, die mensen genas en ? als de aard van de ziekte daar aanleiding toe gaf, zoals bij
melaatsheid
(?
huidvraat
” in de
Nieuwe Bijbelvertaling
) ? dan naar de priesters (de medici van die tijd) stuurde om te laten bevestigen dat men genezen was.
[14]
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
An introduction to ecclesiology: ecumenical, historical & global perspectives, Veli-Matti Karkkainen; InterVarsity Press: Downers Grove, 2002, 69
- ↑
Joel 3 - Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) - Bijbel online
.
debijbel.nl
. Geraadpleegd op
17 februari 2024
.
- ↑
Handelingen 2 - Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) - Bijbel online
.
debijbel.nl
. Geraadpleegd op
17 februari 2024
.
- ↑
Deze vier punten komen van de Schotse historicus David Bebbington die ze zo formuleert in
Evangelicalism in Modern Britain: A History from the 1730s to the 1930s
(London: Unwin Hyman, 1989).
- ↑
Silvan Schoonhoven (2010). God, geld en gehoorzaamheid. De keerzijde van het succes van de pinkstergemeente. Amsterdam: Nieuw Amsterdam, p.24
- ↑
Van der Laan, Cees en Paul,
Toen de kracht Gods op mij viel
, Kok, Kampen, 2007, blz. 214
- ↑
van Linge, Dorien
,
Binnen de pinksterkerk is het geen schande als je zondagochtend met een kater naar de preek komt
.
Volkskrant
(
7 januari 2019
). Geraadpleegd op
17 februari 2024
.
- ↑
Kerken: geen energie steken in verschillen - Nederlands Dagblad
.
web.archive.org
(
9 januari 2019
). Geraadpleegd op
17 februari 2024
.
- ↑
Pinksteren in Beweging,
Van der Laan, Cees en Paul; Kok : Kampen, 1982, blz. 152
- ↑
Operation World
, Patrick Johnstone en Jason Mandryk, 2001
- ↑
Adviescentrum sekten bezorgd over invloed Pinksterbeweging
.
De Standaard
(
6 juni 2008
). Geraadpleegd op
17 februari 2024
.
- ↑
'Geloof Pinksterkerken verhindert medische behandelingen'
.
De Standaard
(
6 juni 2008
). Geraadpleegd op
17 februari 2024
.
- ↑
Hakkenes, Emiel
,
’Deze genezing is niet te verklaren’
.
Trouw
(
22 februari 2010
). Geraadpleegd op
17 februari 2024
.
- ↑
Evangelie van Lukas, 17:11-18 (NBV)
; vergelijk ook
Leviticus 13:29-45 (NBV)
|