Pergamon
,
Oudgrieks
: τ? Π?ργαμον, het Pergamon, of ? Π?ργαμο?, de Pergamos,
Latijn
:
Pergamum
, het huidige
Bergama
in
Turkije
, was in de
klassieke oudheid
een stad in Mysia in
Klein-Azie
, die zich na het uiteenvallen van het rijk van
Alexander de Grote
ontwikkelde tot een rijke en machtige stad. De naam is mogelijk afkomstig van een voor-Grieks woord dat burcht betekende, want ook de burchtheuvel van
Troje
werd in de Oudheid zo genoemd.
Pergamon was oorspronkelijk een kleine heuvelburcht in Mysia, het noordwestelijke deel van
Klein-Azie
. De eerste aanwijzingen van bewoning stammen uit de achtste eeuw v.Chr. Volgens overleveringen was Pergamon gesticht door
Griekse kolonisten
, maar dit is onwaarschijnlijk, omdat het 26 kilometer landinwaarts ligt. Pergamon werd voor de
hellenistische
periode maar sporadisch genoemd. De Perzische koning schonk in 480 v.Chr. de plaats aan de Spartaan
Demaratus
. Pergamon werd in 339 v.Chr. vermoedelijk door een
tiran
geregeerd.
Ontwikkeling naar een onafhankelijk koninkrijk
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Pergamon trad na de dood van
Alexander de Grote
in 323 v.Chr. uit de anonimiteit.
Lysimachus
, een van zijn generaals, had er een miljoenenschat opgeslagen onder de hoede van
Attalus Philetaerus
. Deze eigende zich na Lysimachus' dood het geld toe en stichtte, gebruikmakend van de onderlinge verdeeldheid van de
diadochen
, in 283 v.Chr. het rijk Pergamon, ook het koninkrijk van de
Attaliden
genoemd. Dit rijk stond aanvankelijk onder controle van de
Seleuciden
.
Eumenes I
, neef en adoptiezoon van Philetaerus, wist in 262 v.Chr. de Seleuciden-koning
Antiochus I Soter
te verslaan en zo van Pergamon een onafhankelijke staat te maken. Het rijk Pergamon omvatte op het toppunt van zijn macht bijna het gehele westen van Klein-Azie. Het bleef wel nodig dat Eumenes I herhaaldelijk naar de wapens greep, tegen zowel de Seleuciden als de
Galaten
, aan wie hij schatting betaalde om van hun plundertochten verlost te blijven. Zijn neef
Attalus I
die hem in 241 v.Chr. opvolgde was de eerste die ook officieel de koningstitel aannam. Onder zijn regering werden de Galaten in
230 v.Chr.
verslagen. Deze overwinning leverde hem de bijnaam
Soter
(d.i.
Verlosser
) op. Na een eerder terugdrijven van de Kelten (onder
Brennus
) uit Delphi in
279 v.Chr.
was door de Grieken als herdenking aan hun redding al het festival van de
Soteria
ingevoerd.
Attalus I koos voor een andere politiek, gericht op het westen en op
Rome
. Door om Romeinse interventie te vragen tegen Macedonie, bracht hij Pergamon geleidelijk onder Romeinse invloed, haalde hij Rome in de Griekse wereld en maakte aldus de facto een einde aan de zelfstandigheid van de
hellenistische
diadochenrijken. Koning
Eumenes II
(
197
?
159 v.Chr.
) ging verder op de ingeslagen weg. Pergamon werd een regionale grootmacht, maar bleef ook niet meer dan een pion in het politieke schaakbord waarin Rome het spel leidde en de zetten bepaalde. Als trouwe bondgenoot van Rome zegevierde het in 190 v Chr. mee tegen
Antiochus III de Grote
, en breidde daardoor zijn grondgebied uit met de kustgebieden van diens rijk. Eumenes II wist de Romeinen opnieuw te bewegen tot een militair optreden tegen Macedonie (172 - 171 v.Chr.). Dezelfde politiek bepaalde ook het beleid van de opvolgers
Attalus II
Philadelphus
(159 ?
138 v.Chr.
) en
Attalus III
Philometor Euergetes
(138 ?
133 v.Chr.
). Van de korte regering van deze laatste is enkel het einde vermeldenswaardig. Hij stelde namelijk bij testament de
SPQR
aan als universele erfgenaam van zijn rijk, en maakte daarmee een einde aan het zelfstandige Attalidenrijk. In het jaar 25 stond keizer
Tiberius
de inwoners van Pergamon toe een tempel op te richten ter ere van hem en van de
Senaat
.
Pergamon werd dankzij de rijkdom en kunstzin der vorsten een centrum van
hellenistische cultuur
een van de fraaiste steden van de oude wereld, met een rijkdom aan monumentale tempels, fonteinen, gymnasia en andere bouwwerken. De stad bevond zich in een gebied dat rijk was aan graan, olijven, druiven en vee en was gebouwd op een hoogte van 335 meter. De drie oorspronkelijke stadjes waaruit Pergamon bestond, waren met elkaar verbonden via trappen en terrassen, waarop overdekte zuilengangen van twee etages waren gebouwd. Op het bovenste gedeelte van de stad bevonden zich de publieke gebouwen, zoals de
agora
, het koninklijk paleis, wapenarsenaal, bibliotheek, het theater, de tempels van
Dionysos
en
Athena
Polias en het altaar van
Zeus
. Daaronder bevonden zich een
gymnasium
, de tempels van
Demeter
en
Hera
Basileia, en het
Prytaneion
. Het laagste gedeelte van de stad was een veelzijdig handelscentrum, waar o.a. parfum, lakens en perkament werd gemaakt.
Attalus I legde de grondslagen van de culturele opgang, door letterkundigen, filosofen en kunstenaars aan te trekken en te steunen. Vooral de redenaarsschool, beeldhouwerateliers en Dionysische kunstenaars genoten grote bekendheid. In de vele beelden en beeldengroepen werd de strijd tegen de Galaten, die Pergamum herhaaldelijk bedreigden, vereeuwigd, onder meer in de beroemde Stervende Gallier, afkomstig van Attalus’ zegemonument na de overwinning op de Galaten.
Vooral beroemd was het grote altaar van
Zeus
, waarvan het beeldhouwwerk met de voorstelling van de strijd tussen goden en
Giganten
, en de Telephusfries, ten dele is bewaard. Het werd opgericht door Attalus I (241-197) ter herinnering aan zijn overwinning op de Galaten, die in de reliefs werden gesymboliseerd door giganten.
De door
Eumenes II
gestichte bibliotheek was zeer vermaard, te vergelijken met de
bibliotheek van Alexandrie
. Daarop schortte Egypte de uitvoer van papyrus op. Hierdoor werd als vervangmiddel het
perkament
uitgevonden, dat hier voor het eerst op grote schaal uit dierenhuid werd aangemaakt om als schrijfmateriaal te dienen, en geleidelijk de
papyrus
heeft verdrongen. Een aanzienlijk deel van het boekenbezit werd op last van
Marcus Antonius
naar Alexandria overgebracht, als vergoeding voor de verliezen tijdens de burgeroorlog.
In de 2e eeuw na Chr. werd Pergamon druk bezocht om zijn geneeskrachtige bron, waarbij zich een
Asklepieion
, dus heiligdom van
Aesculapius
bevond. Er werden geesteszieken behandeld door drinken van water, baden, theater, muziek en suggestie. De medische faculteit stond in hoog aanzien met medewerkers als
Galenus
.
Het koninklijk paleis was een waar beeldenmuseum.
Ondanks de welvaart en de culturele bloei hadden brede lagen van de bevolking het in Pergamon niet zo goed als in het Rijk van de Seleuciden, die als de voorvechters van het hellenisme golden. Deze behandeling van de minderbedeelden, alsook het feit dat zij heulden met de Romeinen, maakte dat de meeste Grieken niet hoog opliepen met de Attaliden. Ook onder de Romeinen, na de dood van
Attalus III
, bleef Pergamon hoofdstad van de provincie
Asia
. In de
Openbaring van Johannes
(in 2:12-17, in de eerste eeuw n.Chr. geschreven aan Perganum) wordt eveneens een slechte reputatie van deze stad genoemd.
-
Pergamonaltaar
-
Athenaheiligdom
-
Demeterheiligdom vanuit het oosten gezien
-
Heratempel en heiligdom vanuit het westen gezien
-
Dionysostempel en het theaterterras
-
Trajaneum in Pergamon
-
Rode basiliek
-
Asklepieion
-