Een
omslag
,
boekband
of
kaft
is het
kartonnen
of
papieren
omhulsel van een
boek
of
tijdschrift
. Bij een
paperback
is de omslag van dun, buigzaam karton gemaakt. Een stofomslag is een extra, losse kaft om de eigenlijke omslag te beschermen. Vroeger hadden kostbare boeken een omslag van perkament of leer, soms versierd met stempels of zilverbeslag.
Bij boeken bestaat de boekband uit drie delen, meestal uitgevoerd in karton: het voorplat, de rug en het achterplat. In het midden zit het
boekblok
bestaande uit de samengebonden en/of gelijmde
katernen
(bladzijden).
Het karton wordt voorzien van een papieren of
linnen
bekleding, die bedrukt of bestempeld kan worden. In sommige gevallen wordt een luxere uitvoering gemaakt door het karton met
leer
of
perkament
te bekleden. Ook
gebatikte
stof en in sommige gevallen werd ook
fineer
(hout) gebruikt. Bij de moderne banden is ook
plastic
een bekledingsstof op het onderliggende karton. In de
oudheid
en
middeleeuwen
bestond de boekband meestal uit dik leer of houten platen met leer bekleed. Soms was deze zware band met ingelegd
goud
en
edelstenen
versierd.
De boekband wordt om het boek aangebracht door een
boekbinder
, die daarvoor talloze, soms eeuwenoude, technieken kan hanteren. Soms wordt een bijzondere vormgeving van de boekband opgedragen aan een
boekbandontwerper
.
Op de boekband worden de titel en eventueel versieringen aangebracht. Bij een papieren omhulsel zonder kartonnen versteviging wordt de naam omslag gebruikt. Deze methode is vooral in gebruik bij de zogenaamde
pocketboeken
en
paperbacks
.
Ter extra bescherming van het boek wordt in de meeste gevallen gebruikgemaakt van een zogenaamde
stofomslag
(
dustjacket
) of wikkel, een papieren vel dat voor- en achterkant en rug van het boek bedekt en daar met zijflappen omheen gevouwen is. Op die flappen staat meestal informatie over het boek of uitgeversmededelingen.
De titel van het boek staat meestal niet alleen op het voorplat maar ook op de rug, zodat de titel leesbaar is als het boek in een
boekenkast
staat. Is het boek dik genoeg, dan wordt de rugtitel zo gezet, dat de tekst leesbaar is als het boek rechtop in de kast staat. Bij een dunner boek is de rugtitel 90 graden gedraaid, waarbij er internationaal geen overeenstemming bestaat over de richting waarin de rugtitel moet staan.
[1]
Wanneer een
Nederlands
- of
Engelstalig
boek op tafel ligt met het voorplat naar boven, is de rugtitel meestal leesbaar. Bij boeken in de meeste andere talen staat de rugtitel meestal andersom.
Soms kan men aan de rugtitel zien dat een boek niet in eigen land gedrukt is. Een Duitse uitgever die een Nederlands boek drukt, zal vaak de rugtitel ? vanuit Nederlands perspectief gezien ? verkeerd om plaatsen.
In de periode 1890-1940 werden vaak bekende kunstenaars als
boekbandontwerper
aangetrokken. Tegenwoordig wordt dat werk gedaan door de
grafisch vormgever
.
De vervaardiging van de boekband wordt zowel in de handboekbinderij als in de industriele boekbinderij toegepast, met het verschil dat het in een handboekbinderij om een of hoogstens enkele tientallen exemplaren gaat terwijl er in de industriele binderij met grote aantallen wordt gewerkt.
Bij een tijdschrift wordt de papieren omslag of kaft ook wel
cover
genoemd.
Op de omslag van een tijdschrift staat vaak een opvallende foto die bij een van de artikelen in het betreffende tijdschrift hoort. Bij modetijdschriften is dat vaak een bekend
fotomodel
, die de
cover model
genoemd wordt.
- Magda Kruijthoff,
Het Stofomslag, een beknopte geschiedenis van het stofomslag in Nederland tot 1959
. Doctoraalscriptie Leiden.
- A.S.A. Struik, 'Aspecten van het Stofomslag'. In
Nieuwsblad voor den Boekhandel
1960.
- 'The Dust Jacket: Cloth of Gold in the Auction Room'. In:
Quaerendo
, vol. 8 (1998) p. 187-214.
Bronnen, noten en/of referenties
|